خبرگزاری تسنیم ــ سعید شیری: پیشگویی از آینده، همواره یکی از جذابترین و جنجالیترین موضوعات تاریخ بشر بوده است. بشر از نخستین ایام زیست خود، به انگیزهی فرار از اضطراب و سر در آوردن از آیندهی خویش و بلکه آیندهی بشریت، به سراغ ابزارها و روشهایی برای دانستن آینده رفته است. خواب، رؤیا، فالگیری، علم نجوم و حتی تجربههای شبهعرفانی جهت دستیابی به مکاشفات، از روشهایی بودند که انسانها کوشیدند از طریق آنها پرده از راز آینده بردارند.
اعمال پیشگویی در بسیاری از فرهنگها و ادیان با نوعی قداست همراه شده است. گاه پیشگو را انسانی ویژه، برخوردار از ارتباط با نیروهای ماورایی میپنداشتند. تفاوت اساسی میان پیشگویی معصومان و غیرمعصومان، در منشأ الهی و میزان اطمینان به صحت این اخبار است.
پیامبران و اوصیا با وحی و الهام الهی سخن میگفتند و وعدههای آنان به دلیل پشتوانهی وحیانی، برای اهل ایمان قابل اعتماد بود. اما پیشگوییهای افراد عادی یا بر مبنای خواب و تجربیات شخصی، همواره با تردید و خطا همراه بوده است.در متون دینی، پیشگویی نه به عنوان ابزاری برای فخر یا سو استفاده، بلکه به عنوان هشداری برای بیداری امتها نسبت به خطرات آینده آمده است. مثال بارز این موضوع را میتوان در کتابهای آسمانی مانند انجیل یوحنا یا قرآن شریف یافت که بخشی از آموزههای خود را به حوادث آخرالزمان اختصاص دادهاند تا مردمان از غفلت برحذر باشند.
یکی از آسیبهای جدی پیشگوییهای غیر وحیانی، ایجاد فضای اضطراب عمومی و حتی یأس در جامعه است. شایعههای مبتنی بر پیشگوییهای غلط درباره وقایع بزرگ همچون جنگ، بیماری، قحطی یا پایان دنیا، میتواند رفتارهای جمعی را دچار اختلال کند و سرمایهی اجتماعی را سست نماید.
همچنین پیشگوییهای نادرست زمینهساز سوءاستفادههای مالی و روانی توسط مدعیان دروغین میشوند؛ فالگیران و پیشگوها با ترفندهایی نظیر تعبیر خواب، یا ارتباط با ارواح و یا موکلان جنی، به دنبال جلب توجه افرادی هستند که در بحرانهای فردی یا اجتماعی، نیازمند راهحلهای سریع و معجزهوار بودهاند.
در گذشته، پیشگوها را با عنوان «کاهن» نیز میشناختند. کاهنان معمولاً اشراف بر نجوم و علوم غریبه را دستمایهی کار خود قرار میدادند. آنها نقشی دوگانه داشتند: گاه به عنوان افراد مفید و آگاه، و گاه به چشم سودجویان و فریبکاران به آنان نگریسته میشد.
اما ریشهی بسیاری از گرایشهای امروزی به پیشگویی را میتوان در افزایش تنشهای روانی و اجتماعی جستوجو کرد. تحولات سریع در عرصههای سیاسی، اقتصادی، یا تغییر سبک زندگی، احساس ناامنی و نیاز به پیشبینی را در افراد تقویت میکند؛ همین امر موجب رونق گرفتن بازار پیشگوییهای مدرن شده است.
نباید فراموش کرد که وابستگی بیمارگونه به پیشگویی، مانع رشد عقلانیت و اتکای به تلاش فردی و اجتماعی برای ساخت آیندهای بهتر خواهد شد. انتظار معجزه یا خبر غیبی بدون عمل و برنامه، تنها به رخوت فردی و جمعی میانجامد.
بنابراین آسیب اصلی پیشگویی افراطی، تضعیف اراده و عقلانیت انسان است. سرنوشت بشر را باید از مسیر خرد، تلاش، دعا و امید جستوجو کرد، نه از راه اتکا به پیشگوییهای بدون سند یا متأثر از ترس و شایعه. پیشگویی اگرچه ممکن است در لحظه آرامشبخش یا هیجانآور باشد، اما در بلندمدت اعتماد اجتماعی و سلامت روانی را تهدید خواهد کرد.
پیشگوییها حتی در بهترین حالت و با بهرهگیری از ابزارهایی همچون نجوم، کهانت یا ارتباط با موکلان جنی، شاید تنها در حدود پنج درصد با حقیقت منطبق شوند؛ آن هم در شرایطی خاص و استثنایی. واقعیت این است که در اکثر موارد، پیشگوییها نادرست و همراه با خطا از آب درمیآیند و بیشتر به ایجاد سردرگمی و نگرانی در میان مردم میانجامند.
از سوی دیگر، حتی اگر یک پیشگویی درست از آب درآید، امور عالم به واسطهی اراده و مشیت الهی همواره در معرض تغییر هستند. بر اساس تعالیم دینی و سخن معصومین علیهمالسلام، دعا میتواند تقدیر را دگرگون کند، چنان که امام صادق علیهالسلام فرمود: «إِنَّ الدُّعَاءَ يَرُدُّ الْقَضَاء»؛ همانا دعا قضا و قدر را باز میگرداند. افزون بر این، قاعدهی محو و اثبات - که در آیه شریفه «يَمْحُوا اللَّهُ ما يَشاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتابِ» (رعد/39) بیان شده - حاکی از آن است که مقدرات الهی، بر اساس حکمت و مشیت پروردگار، میتوانند تغییر یابند و تنها علم قطعی و نهایی همه امور، نزد خداوند و اولیای معصوم است.
همچنین مفاهیمی چون بداء و نسخ که در منابع دینی به آنها اشاره شده، نشانگر آن است که طرح و نقشه امور عالم در صورتهای مختلف قابل تغییر و تطور هستند و هیچکس غیر از معصومین علیهمالسلام از خطوط کلی و سرنوشت قطعی آگاهی ندارد.
نتیجه آنکه از منظر دین، نه تنها دعوت و تشویقی به پیشگویی، فالگیری و کهانت نشده، بلکه مؤمنان بهروشنی از ورود به این عرصهها بر حذر داشته شدهاند. زیرا این مسیر، هم عقلانیت انسان را دچار خدشه میسازد و هم او را از توکل و امید واقعی باز میدارد. راه درست، امید بستن به لطف خداوند، اتکا به عقل و کوشش، و پرهیز از ورود به عرصههایی است که هم دین و هم عقل نسبت به آن هشدار دادهاند.
انتهایپیام/