به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، خراسان جنوبی، استانی کویری و پهناور با مردمانی سختکوش و فرهنگدوست است که سنتهای دیرینه خود را در دل کویر زنده نگه داشتهاند. نانهای سنتی این استان، بهویژه «فتیر» و «کماچ»، بخش مهمی از زندگی روزمره و مناسبتهای ویژه مردمان روستاهای مختلف مانند چنشت، ماژان، رزگ، نصرآباد، قهستان، و بیده هستند. این نانها نه فقط خوراک، بلکه سمبلهای اصالت، صبر و مهر زنانیاند که با دستان پرتوان خود آن را میپزند و نسل به نسل منتقل میکنند.
فتیر؛ نانی از جنس صبر و زندگی کویری
فتیر، نان اصلی و روزمره بسیاری از روستاهای خراسان جنوبی است. زنان روستاهای چنشت، رزگ، قهستان و اطراف آن این نان را با سادهترین مواد یعنی آرد، آب و نمک درست میکنند. خمیر فتیر را با مهارت گلوله کرده، با دست یا وردنه باز میکنند و در تنورهای گلی میچسبانند تا پخته شود.
خالهربابه از روستای چنشت میگوید: صبح زود، قبل از طلوع آفتاب، تنور را روشن میکنیم. خمیر فتیر را آماده و باز میکنیم و داخل تنور میچسبانیم. وقتی نانها آماده شدند، همه دور هم جمع میشویم و با دوغ محلی و پنیر تازه میخوریم. فتیر بخشی از زندگی و روزمرگی ماست.
خالهزهرا از روستای رزگ به اهمیت فتیر اشاره میکند و میگوید: فتیر نان مردان کویر است. وقتی مردان به صحرا میروند، همیشه با خود فتیر میبرند چون انرژی دارد و دیر فاسد میشود.
کماچ؛ نانی شیرین و نماد شادی و پیوند
کماچ، نان شیرینی است که در روستاهای ماژان، نصرآباد، بیده پخته میشود. این نان از آرد، شکر، روغن و گاهی خمیرمایه ساخته شده و داخل آن را با مغز گردو، خرما، دارچین و رازیانه پر میکنند.
ننهسلما از روستای ماژان، میگوید: کماچ نان جشن ماست؛ در عیدها، عروسیها و مهمانیها پخته میشود. وقتی بوی دارچین و رازیانه در خانه پیچید، یعنی شادی آمده است.
خالهصغرا از روستای نصرآباد میگوید: وقتی دخترم به خانه شوهر رفت، مادرشوهرش برایش کماچ فرستاد. این نان پیام مهربانی و دلگرمی بود.
زنان روستایی؛ نگهبانان خاموش فرهنگ نان
در هر یک از این روستاها، زنانی هستند که با دستان پینهبسته، تنورهای خاکی را روشن میکنند و با مهارتی که از مادران خود آموختهاند، فتیر و کماچ و دیگر نانهای محلی را میپزند. آنان نهفقط نان، بلکه روایت، آداب و هویت منطقه را حفظ میکنند.
خالهمریم از روستای قهستان میگوید: وقتی فتیر میپزم، انگار با گذشته حرف میزنم. نان، فقط غذا نیست. یه جور دلگرمی است و یه جور پیوند با خاطرات است.
طعم نانی که به دل مینشیند
رضا احمدی، گردشگری از کرج که تجربه حضور در روستاهای طبس و بشرویه را داشته، میگوید: وقتی اولین بار فتیر را با دوغ محلی خوردم، مزهاش تا مدتها در ذهنم ماند. کماچ را در یکی از خانههای روستای بیده خوردم؛ شیرین، گرم، معطر و صمیمی بود. این نانها فقط غذا نیستند؛ گویی خاطرهاند. بوی تنور، دستهای زن روستایی و لبخند مهربانش، همه با هم ترکیب میشدند و مزهای میساختند که دیگر تکرار نمیشود.
نانهایی که فقط غذا نیستند
زهرا کاهنی، کارشناس مردمشناسی و پژوهشگر فرهنگ بومی خراسان جنوبی، نانهای سنتی این دیار را فقط خوراک نمیداند، بلکه آنها را بخشی زنده و ارزشمند از میراث ناملموس فرهنگی معرفی میکند.
او ما به ریشههای آیینی، اجتماعی و تاریخی نانهایی همچون کماچ، فتیر، کماچ سمنو، نان جو و غینیچه میپردازد و میگوید: نان در فرهنگ سنتی خراسان جنوبی، فقط سیرکننده شکم نیست. نانی مثل کماچ سمنو، با ریشه در جوانه گندم، بیشتر در ایام نوروز پخته میشد. باور بر این بود که اگر سال نو را با آن آغاز کنند، خیر و برکت به خانه میآید و مهمانان هم با نانِ نذری، همدل و همنمک میشوند.
پژوهشگر فرهنگ بومی خراسان جنوبی ادامه میدهد: در گذشته، نان جو نیز جایگاه خاصی داشت؛ نانی سالم، مقوی و ماندگار که هم در خانهها پخته میشد و هم در میان افرادی که توانایی دسترسی به گندم نداشتند، جایگزین میگردید. امروزه هم این نان بین کسانی که به تغذیه سالم اهمیت میدهند، محبوب است.
کاهنی با اشاره به نانی بومی شهرستان بشرویه میگوید: غینیچه، نانی خشک و بسیار پرمصرف در بشرویه است. این نان برخلاف کماچ که شیرین و مجلسی است، برای مصرف روزمره خانوادههاست. غینیچه بیشتر توسط زنان تهیه میشود و هم در خانهها و هم در نانواییهای سنتی شهر و روستا پخته میشود.
وی تأکید میکند: نانهای سنتی خراسان جنوبی، فقط دستور پخت نیستند. آنها حامل تاریخ، نقش زن در خانه، آیینهای اجتماعی و باورهای نسل به نسلاند. اگر این نانها فراموش شوند، بخش بزرگی از هویت فرهنگی ما خاموش خواهد شد.
انتهای پیام/ 257