حجتالاسلام رضا محمدی، کارشناس تاریخ اسلام، در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، به پرسشهایی درباره هویت مادر امام سجاد (ع) و چالشهای تاریخی پیرامون شخصیت ایشان پاسخ داد.
او با اشاره به منابع معتبر تاریخی و حدیثی، به بررسی جزئیات این موضوع پرداخت و در پاسخ به این پرسش که «آیا مادر امام سجاد (ع)، شهربانو، دختر یزدگرد ساسانی بود؟» ضمن رد قاطع این ادعا گفت: بر اساس منابع معتبر همچون کافی و الارشاد، احتمال اینکه مادر امام سجاد (ع) از شاهزادگان ایرانی باشد، بسیار زیاد است، اما اینکه ایشان دختر یزدگرد سوم بوده باشد، پذیرفتنی نیست.
محمدی تصریح کرد: شهربانو از خانوادههای شاهزادگان ایرانی بوده و در زمان خلافت خلیفه سوم به ایران آورده شد و سپس از عراق به حجاز منتقل شده بود.
او همچنین تأکید کرد: این انتقال و ازدواج در دوران خلیفه سوم صورت گرفته است، نه پیش از آن. همچنین امام علی (ع) در آن زمان با تأکید بر این نکته که «سیره پیامبر (ص) این نبوده که آزادگان را به کنیزی و بردگی بگیرد» شهربانو و سایر زنانی را که خلیفه سوم به اسارت گرفته و برای بردهداری و کنیزی به حراج میگذاشت، آزاد کرده و آنها را در انتخاب همسر مخیر کرد. آن زمان بود که شهربانو به انتخاب خود، امام حسین (ع) را برای همسری برگزید و این موضوع از لحاظ تاریخی تا حد قابل قبولی مستند شده است.
کارشناس تاریخ اسلام، در پاسخ به این پرسش که «آیا منابع معتبر تاریخی و علمی این ازدواج را تأیید میکنند؟» به تأیید یا رد دیدگاه برخی بزرگان اشاره کرد و گفت: علامه دهخدا، شهید مطهری، استاد جعفر شهیدی و دیگر صاحبنظران در این زمینه به دلایلی این ازدواج را رد کردهاند. اما در مقابل، منابعی مانند کافی و الارشاد، گرچه به شکل مستقیم نام شهربانو را به عنوان مادر امام سجاد (ع) ذکر نکردهاند، اما نشان میدهند که مادر آن حضرت از خانوادهای شریف و شناخته شده از ایران بوده است.
محمدی این نکته را یادآور شد که روایتهای ضعیف و غیر معتبری هم وجود دارد که مادر امام سجاد (ع) را غیرایرانی معرفی میکنند، اما این روایتها به لحاظ سندشناسی و اعتبار نقض شدهاند.
کارشناس تاریخ اسلام، درباره سن شهربانو هنگام ازدواج و زمان ازدواج ایشان توضیح داد: اطلاعات دقیق درباره سن شهربانو هنگام ازدواج در منابع به شکل قطعی ذکر نشده، اما نکته مهم این است که ازدواج پس از فوت یزدگرد سوم صورت گرفته و ازدواج قبل از مرگ او نبوده است.
او ادامه داد: همچنین خواهر یا یکی از بستگان شهربانو نیز به عنوان همسر محمد بن ابیبکر شناخته شده که این موضوع تا حدی صحت تاریخی دارد.
مهمی درباره سرنوشت شهربانو پس از واقعه کربلا توضیح داد: آن بانوی مکرم پس از تولد امام سجاد (ع) از دنیا رفت و احتمالاً در قبرستان بقیع مدینه دفن شده است، لذا هیچ نقشی در حادثه کربلا نداشته است. درواقع امام سجاد (ع) در دامن دایهای بزرگ شده و مادرش هنگام تولد ایشان از دنیا رفته بود. بنابراین، شهربانو هیچ نقشی در وقایع پس از کربلا نداشته و هیچ روایت معتبر تاریخی مبنی بر حضور او در آن واقعه وجود ندارد.
محمدی در پاسخ به پرسشی درباره مزار شهربانو که در نزدیکی شهر ری شناخته شده، اظهار داشت: این آرامگاه به زنی با شخصیت و جایگاه ویژه نسبت داده میشود اما هیچ ارتباط تاریخی و واقعی با مادر امام سجاد (ع) یا همسر امام حسین (ع) ندارد.
او خاطرنشان کرد: افسانهها و روایتهای شفاهی درباره این مزار، از نظر تاریخی و علمی قابل اعتنا نیستند و نباید آنها را به عنوان مستندات پذیرفت.
محمدی در ادامه، به پرسشی درباره مدت زمان طولانی اندوه و گریه امام سجاد (ع) پس از حادثه کربلا پاسخ داد و گفت: باید میان وجود ناسوتی و ملکوتی امام تفاوت قائل شد. وجود ملکوتی امام سجاد(ع) همراه و در آرامش با پدر و عموی شهید خود است، اما وجود ناسوتی – یعنی بعد انسانی و مادی ایشان – تجربه غم و اندوه را داشته است.
او خاطرنشان کرد: امام سجاد (ع) که شاهد عذابها و شهادتهای تلخ بودند، از جنبه انسانی طبیعی است که با عواطف و احساسات عمیق خود گریه کرده و اندوهگین باشند.
محقق اسلامی خاطرنشان کرد: این گریهها و عزاداریها صرفاً بیان احساسات نیست، بلکه هدف اصلی حفظ یاد و دستاوردهای کربلا و انتقال پیام آن به نسلهای آینده بوده است. به بیان دیگر، امام سجاد (ع) با وجود اندوه عمیق انسانی، در مسیر حفظ و انتقال پیام کربلا تلاش کردند و عزاداریهای ایشان جنبهای فراتر از ابراز احساسات صرف داشته است.
انتهای پیام/