خبرگزاری تسنیم، امیرحسین تقی پور|پژوهش جدید مرکز ملی تحقیقات اقتصادی آمریکا (NBER) با عنوان «فشار ژئواکونومیک» که در ژوئیه 2025 منتشر شده است، نشان میدهد که در سالهای اخیر، استفاده از ابزارهای اقتصادی برای اهداف سیاسی به یکی از ویژگیهای اصلی سیاست خارجی قدرتهای بزرگ تبدیل شده است.
این مطالعه که بر پایه تحلیل پیشرفته متون اقتصادی، توانسته است الگوی اعمال فشار، ابزارهای استفاده شده، واکنش شرکتها و پیامدهای اقتصادی را در مقیاسی کمسابقه ترسیم کند.
از تحریم تا تعرفه؛ آمریکا در صدر لیست کاربران ابزارهای فشار
مطابق یافتههای این پژوهش، ایالات متحده بازیگر اصلی در عرصه اعمال فشار اقتصادی است. از تحریمهای گسترده علیه ایران، روسیه و چین گرفته تا تعرفههای سنگین علیه واردات کالاهای چینی، فشار بر شرکتهای اروپایی مانند ASML برای توقف صادرات تجهیزات به چین، و محدودیتهای فناورانه بر شرکتهایی نظیر هواوی، همگی نمونههایی از فشارهای مستقیم و غیرمستقیم آمریکا در سالهای اخیر هستند.
بیشترین تمرکز آمریکا بر تحریمهای فناوریمحور علیه چین بوده است؛ بهویژه در حوزه نیمههادیها، صادرات تراشههای پیشرفته از سوی شرکتهایی مانند NVIDIA و ASML به چین بهواسطه مقررات سختگیرانه محدود شده است. آمریکا حتی به متحدان خود، از جمله هلند و ژاپن، فشار وارد کرده تا به چین تجهیزات حساس صادر نکنند.
ابزارها و اهداف: از کنترل صادرات تا سیاست «حیاط کوچک، حصار بلند»
این مطالعه نشان میدهد که فشارهای ژئواکونومیک آمریکا نهتنها گسترده، بلکه با دقت طراحی شدهاند. در حوزه کنترل صادرات، ایالات متحده راهبرد معروف به «حیاط کوچک، حصار بلند» را دنبال کرده است؛ به این معنا که با تمرکز بر تعداد محدودی از بخشهای کلیدی نظیر نیمههادیها، سعی در ایجاد محرومیت مطلق برای کشورهای هدف دارد.
در زمینه تحریمها نیز آمریکا با همراهی متحدانش، شبکهای از ممنوعیتهای مالی و تجاری علیه کشورهایی چون روسیه، ایران و چین طراحی کرده است. تحریمهای آمریکا علیه ایران پس از خروج از برجام در سال 2018 تشدید شد و عمدتاً صادرات نفت و حملونقل دریایی را هدف قرار داد.
واکنش شرکتها و دولتها؛ از سرمایهگذاری جایگزین تا تغییر زنجیره تأمین
مطالعه NBER همچنین واکنش شرکتهای هدف قرارگرفته را بررسی کرده و نشان میدهد که شرکتها در برابر فشارها رفتارهای متفاوتی داشتهاند. برخی مانند شرکتهای چینی در حوزه فناوری، با افزایش سرمایهگذاری داخلی و تقویت تحقیق و توسعه، بهدنبال کاهش وابستگی به غرب برآمدهاند.
بهعنوان مثال، شرکت SMIC چین با وجود آسیبپذیری در برابر تحریمهای آمریکا، توانسته بخشی از زنجیره تأمین خود را به کشورهای ثالثی چون کره جنوبی، مالزی و ویتنام منتقل کند و به تولید داخلی روی آورد.
از سوی دیگر، شرکتهایی که بهعنوان ابزار فشار توسط آمریکا بهکار گرفته شدهاند، مانند NVIDIA یا ASML، از کاهش درآمد در بازار چین آسیب دیدهاند و افت فروش را گزارش کردهاند.
تعرفهها و فشار به تولیدکنندگان داخلی
در سال 2025، موج جدیدی از تعرفههای تجاری از سوی دولت آمریکا بر واردات کالا از کشورهای مختلف اعمال شد. بهنوشته این گزارش، بیش از 60 درصد شرکتهای آمریکایی تحت تأثیر این تعرفهها قرار گرفتهاند. این فشار عمدتاً از مسیر افزایش قیمت نهادهها، افزایش قیمت فروش و کاهش حاشیه سود خود را نشان داده است. برخی از شرکتها با انتقال بخشی از تولید به داخل یا به کشورهایی مانند مکزیک و ویتنام سعی کردهاند اثر این تعرفهها را مدیریت کنند.
در عین حال، برخلاف انتظارات دولت، هیچ شواهدی از بهبود شرایط تجارت (Terms of Trade) برای آمریکا مشاهده نشده و فشار تورمی بر مصرفکنندگان و تولیدکنندگان داخلی افزایش یافته است.
نتایج این پژوهش نشان میدهد اگرچه ایالات متحده در عرصه جهانی همواره مدعی حمایت از اصول بازار آزاد بوده، اما در عمل، بزرگترین استفادهکننده از ابزارهای غیرآزادانه اقتصادی برای اعمال فشار سیاسی و راهبردی محسوب میشود.
از تحریم گرفته تا تعرفه و کنترل صادرات، طیف گستردهای از ابزارهای فشار در سیاست خارجی واشنگتن نقش کلیدی ایفا میکنند؛ سیاستهایی که نهتنها کشورهای هدف، بلکه شرکتها و مصرفکنندگان آمریکایی را نیز تحتفشار قرار دادهاند.
انتهای پیام/