حجتالاسلام والمسلمین محمدباقر سعیدیروشن، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفتوگو با گروه حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، پیرامون نقش اربعین در اقتدارآفرینی اجتماعی گفت: در ادبیات علوم اجتماعی، مفاهیمی مانند قدرت نرم، سرمایه اجتماعی، نظم نمادین و هویت جمعی، جایگزین مفاهیم سختافزارانه قدرت شده و تحلیل اقتدار را به سطوح عمیقتری از حیات اجتماعی پیوند زده است.
وی افزود: جامعهشناسانی، چون وبر، فوکو، بوردیو و جوزف نای، اقتدار را برآمده از منابع مشروعیت، سرمایههای نمادین و قدرت نرم میدانند. از سوی دیگر، قرآن کریم و روایات اهلبیت(ع) نیز بر اقتدار برخاسته از علم، حکمت، ایمان، جهاد، مقاومت و عزت در پرتو ولایت الهی تأکید دارند؛ با این وصف، پدیدهای چون اربعین، به مثابه یک نمایش گسترده دینی و فرهنگی خودجوش، واجد ظرفیتهایی است که میتواند همه مؤلفههای اقتدار اجتماعی را به هم نزدیک کند.
مبانی و اصول اقتدار در منابع اسلامی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در آموزههای اسلام، مفهوم عزت و قدرت در پرتو اعتقاد و ایمان به خدای قادر مطلق، مفهومی خاص و جایگاهی ویژه مییابد، افزود: در این نگرش، انسانهای موحد که در طریق ایمان و عمل صالح حرکت میکنند، از پشتیبانی الهی و امداد ویژه و نصرت آفریدگار جهان برخوردار هستند.
وی تصریح کرد: علاوه بر آیات قرآن که با مفاهیمی چون عزت، غلبه، نصرت، وراثت و خلافت توسط صالحان و مانند آن در این آیات، بر نوعی از اقتدار اشاره دارند، تشریعات حقوقی، عبادی و اخلاقی اسلام نیز علاوه بر ارتباط معنوی با خدای متعال، عنصر پیوستگی به جمع مانند نماز جماعت، نماز جمعه، حج، مسئولیت همگانی امر به معروف، اخوت ایمانی، خدمت به یکدیگر، رفع نیاز همنوع و همبستگی اجتماعی در قالب ید واحده و امت متعادل متوازن (امت وسط)، عامل پیوند اجتماعی هستند.
سعیدیروشن، خداباوری و خدامحوری، ولایت الهی، امامت، اقتدار مردم پایه هوشمند، عزت و نفی سبیل و تهیّأ و آمادگی همهجانبه و بازدارندگی پویا را از اصول اقتدار در منابع اسلامی معرفی و اظهار کرد: پیادهروی اربعین حسینی از مهمترین مناسک اجتماعی و دینی که در دهههای اخیر به صحنهای بینظیر برای بازنمایی اقتدار اجتماعی شیعیان و مسلمانان تبدیل شده است، در محور تولی و مودت حول محور حضرت امام حسین(ع) به عنوان بزرگترین پرچمدار آزادی و آزادگی و سرور شهیدان عالم شکل گرفته است و علاوهبر ظرفیت عظیم معنوی و فرهنگی، نمونهای ممتاز از کنش جمعی، سازمانیافتگی داوطلبانه، بازتولید هویت فراملی و قدرت نمادین امت اسلامی محسوب میشود.
نسبت اربعین و اقتدار اجتماعی در پرتو مبانی قرآنی و جامعهشناختی
وی درباره نسبت اربعین و اقتدار اجتماعی در پرتو مبانی قرآنی و جامعهشناختی گفت: اربعین، به عنوان یکی از بزرگترین مراسمات مذهبی شیعیان، فراتر از یک گردهمایی دینی صرف، نمودار ژرفایی از اقتدار اجتماعی و انسجام فرهنگی است؛ این رویداد عظیم که هرساله میلیونها زائر را به کربلا میکشاند، بر پایه مبانی قرآنی و آموزههای جامعهشناختی، توانسته است جایگاه ویژهای در تحکیم ساختارهای اجتماعی و قدرت نمادین جامعه شیعی ایجاد کند.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه این مراسم، از طریق ایجاد شبکههای ارتباطی گسترده و تقویت احساس تعلق و همبستگی، به بازتولید سرمایه اجتماعی و افزایش قدرت نمادین گروههای مذهبی کمک میکند، افزود: بنابراین، نسبت اربعین و اقتدار اجتماعی را میتوان در دو بعد اصلی بررسی کرد: نخست، اقتدار ناشی از اخوت ایمانی، وحدت و انسجام اجتماعی که مبتنی بر آموزههای قرآنی است و دوم، اقتدار نمادین و فرهنگی که در چارچوب فرایندهای جامعهشناختی شکل میگیرد و موجب تثبیت هویت و قدرت اجتماعی میشود.
سعیدیروشن، اربعین را نماد همبستگی دینی و اجتماعی، بازتولید سرمایه اجتماعی، تقویت هویت جمعی، اقتدار اخلاقی و معنوی و موثر بر اقتدار سیاسی و فرهنگی دانست و گفت: از دید جامعهشناسی سیاسی، «اقتدار اجتماعی» محصول پیوند سه عنصر هویت مشترک، شبکه همبستگی اجتماعی و سازوکارهای سازمانیافته کنش جمعی است؛ در این چارچوب، اربعین پدیدهای استراتژیک در تقویت هویت دینی-فرهنگی شیعه و حتی اسلام به شمار می رود که حداقل در تقویت هویت جمعی مذهبی، تشکیل شبکههای اجتماعی و پیوندهای افقی و تجربه نظم، خودسازمانیافتگی و کنش جمعی نقشآفرین است.
اربعین میتواند اقتدار هویتی شیعه را در سطح جهانی تثبیت کند
وی خاطرنشان کرد: در عین حال پیرامون بالفعل شدن این اقتدار باید گفت که مسأله تفاوت ظرفیت بالقوه با تحقق بالفعل مطرح میشود؛ اربعین ظرفیت دارد که اقتدار فرهنگی یا هویتی شیعه را در سطح جهانی تثبیت، زمینه اتحاد امت اسلامی در مقابل سلطهطلبی و تفرقهاندازی را فراهم و قدرت نرم دینی شیعه را به عرصه بینالمللی وارد کند اما ثمربخشی این ظرفیت بیبدیل منوط به تبیین نظری، سیاستگذاری استراتژیک و نهادسازی اجتماعی تمدنی است.
خبرنگار: زهرا شریعتی
انتهای پیام/