به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در میانه ماجرایی که سالهاست تبعات آن دامن صدا و سیما را رها نکرده، آرشیوی که در مسیر دیجیتالیسازی درز کرد و به منبعی برای تولید محتوای شبکههای فارسیزبان تبدیل شد. اکنون، با طرح اتهامی 25 میلیون دلاری علیه یکی از چهرههای رسانهای، این پرونده قدیمی به صدر اخبار بازگشته است.
این گزارش، مروری بر زوایای پنهان این ماجرا، روایتهای ضدونقیض و واقعیتهای فراموششدهای است که نباید از آنها عبور کرد.
آرشیو صداوسیما، گنجینهای تصویری از تاریخ شفاهی ملت ایران، در بازهای از سالهای نهچندان دور، در مسیر دیجیتالسازی قرار گرفت. فرآیندی که حفاظت بیشتری میطلبید، اما به فرصتی برای نفوذ، سوءاستفاده و حتی احتمال سرقت گسترده تبدیل شد.
ماجرا از زمان ریاست عزتالله ضرغامی بر سازمان صداوسیما آغاز شد؛ زمانی که درهای آرشیو برای مستندسازان باز شد تا با بهرهگیری از این منابع، مستندهای داخلی تولید کنند. اما آنچه قرار بود خدمت به فرهنگ تصویری باشد، به تهدیدی برای امنیت رسانهای کشور بدل شد.
وقتی منوتو زبان باز کرد
برای نخستین بار، مدیر شبکه «منوتو» در واپسین روزهای فعالیت این تلویزیون، بهطور غیرمستقیم تائید کرد که دسترسی به آرشیو صداوسیما از طریق مستندسازان داخلی برای آنها ممکن شده است.
او گفت:«در مقطعی، برخی مستندسازان داخلی با مجوز، به آرشیو صداوسیما دسترسی داشتند. شرکتهای خصوصیِ طرف قرارداد، آن را در اختیار ما قرار دادند.»
این اظهارات، اگرچه صریح نبود، اما تکلیف را مشخص کرد: نشت اطلاعات نه از بیرون، بلکه از درون رخ داده است.
پشتپرده فرآیند معیوب: چطور آرشیو درز کرد؟
به گفته احسان قاضیزاده هاشمی، عضو سابق هیأت نظارت بر صداوسیما: «این اتفاق نتیجه بیدقتی، نبود آییننامه و نظارت ناکافی مدیران وقت بود. تهیهکننده میتوانست درخواست تصویر کند، آرشیو کامل دریافت کند و بعد... هر اتفاقی ممکن بود بیفتد.»
همین ضعف سیستماتیک موجب شد تصاویر کمنظیر و بعضاً محرمانه، بهراحتی در اختیار افرادی قرار بگیرد که بعدها از کشور خارج شدند یا همکاریهایی خارج از مرزهای قانونی داشتند.
مزدک میرزایی؛ مهاجرت و اتهام
تابستان 1398، مزدک میرزایی، گزارشگر ورزشی، به ناگاه ایران را ترک کرد. شایعه پشت شایعه، این رفتن را نه فقط یک تصمیم شخصی، بلکه «حرکتی مشکوک» جلوه داد. او به ایراناینترنشنال پیوست، برنامهسازی را ادامه داد و ناگهان... شایعهای از راه رسید: دزدی 10 ترابایت آرشیو! در واقع اتهامی به ارزش 25 میلیون دلار.
حالا، پس از 6 سال، رسول خطیبی سرمربی فعلی مس رفسنجان، در گفتوگو با عادل فردوسیپور، با اشارهای مستقیم، آتش این شایعه را دوباره روشن کرده است: «مزدک میرزایی آرشیو صداوسیما را دزدیده و به قیمت 25 میلیون دلار فروخته!»
عادل فردوسیپور اما بلافاصله واکنش نشان داد: «پنج سال است ارتباطی با او ندارم، اما مطمئنم که مزدک چنین کاری نکرده است.»
این شایعه البته همان زمان (1398) از سوی مرتضی میرباقری، معاون وقت سیما، رد شده بود. او گفت: «مزدک چیزی نبرده است. اگر هم مستندی داشته، بسیار ناچیز بوده و ارزش خاصی نداشته است.»
واقعیت کجاست؟
هیچ نهاد رسمی تاکنون سرقت گستردهای به ارزش دهها میلیون دلار از آرشیو صداوسیما را تأیید نکرده. حتی پیمان جبلی رئیس صداوسیما تأکید کرد: «اینکه بخشی از آرشیو از سازمان خارج شده یا چه کسی آن را خارج کرده، مربوط به دورههای قبل است. شواهدی وجود دارد که بخشهایی از آرشیو در گذشته بهدلیل ضعف آییننامههای استفاده از مواد آرشیوی از سازمان خارج شده است.
مثال سادهاش این است که یک تهیهکننده برای ساخت برنامه درخواست تصاویر آرشیوی میکرد و سازمان کل آن را در اختیارش میگذاشت. بهتدریج و در طول زمان، حجم زیادی از این تصاویر نزد او جمع میشد و میتوانست آنها را منتقل کند. این ضعف در مقررات استفاده از آرشیو وجود داشت.
اما اینکه بهصورت هدفمند و در حجم گسترده چنین چیزی اتفاق افتاده باشد، دستکم در سالهای اخیر من اطلاعی ندارم. درباره آقای میرزایی چیزی در این باره نشنیدهام.»
چرا دوباره یاد آرشیو افتادیم؟
شبکههایی چون منوتو، در سالهای گذشته با استفاده از تصاویر صداوسیما، مستندهایی ساختند که مخاطب را شگفتزده کرد. حسامالدین آشنا، مشاور رئیسجمهور وقت، با طعنهای تلخ نوشت: «آرشیو آماده را چون ورق زر ربودند و فروختند؛ نه به من، نه به تو... بلکه به آنان که از تاریخ ما اسطوره میسازند.»
چه باید کرد؟ صیانت یا انسداد؟
پیمان جبلی رئیس صداوسیما به نکته قابل تأملی اشاره میکند و اتفاقات گذشتهای که برای آرشیو رسانه ملّی افتاده را به دلیل ضعف آییننامههای استفاده از مواد آرشیوی میداند.
از اظهارات جبلی این راه حل دو وجهی به دست میآید؛ اول، صیانت فناورانه و دوم، ضوابط روشن و نظارت مؤثر. یعنی در واقع مکانیزهسازی کامل فرایند درخواست، تحویل و بازگشت آرشیو با حذف تعامل انسانی مستقیم اتفاق بیفتد و از طرفِ دیگر دسترسی براساس طرح مصوب و زمان محدود با پیگیریهای قانونی در صورت تخلف پیش برود.
با این حال، این نباید به انسداد دسترسی منجر شود؛ زیرا همانطور که ضرغامی هم گفته بود، گشایش آرشیو باعث شد بخش مهمی از تاریخ فرهنگی ایران برای نخستینبار از تلویزیون رسمی پخش شود.
انتهای پیام/