گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم: بررسی دقیق آیات مربوط به کیهانشناسی نشان میدهد که قرآن کریم با زبانی هدایتگر و قابل فهم برای انسان، به بسیاری از حقایق بنیادین کیهان اشاره کرده است. مفاهیمی چون وحدت آغازین جهان، ماده گازی اولیه، زمینهای متعدد، حرکت مداری اجرام، جاذبه کیهانی و گسترش جهان در قرآن مطرح شدهاند و امروزه پایههای اصلی علم کیهانشناسی را تشکیل میدهند.
این همزبانی وحی و علم نشان میدهد قرآن نهتنها کتابی برای هدایت اخلاقی و معنوی انسان است، بلکه او را به اندیشهورزی در آفرینش فرا میخواند و مسیر علم را با نشانههای آسمانی خود روشن میکند.
آغاز کیهان؛ از رتق تا فتق
یکی از بنیادیترین آیات قرآنی که به منشأ جهان اشاره دارد، آیه 30 سوره انبیاء است: «أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا»؛ آیا کافران ندانستهاند که آسمانها و زمین به هم بسته و پیوسته بودند و ما آن دو را شکافته و از هم باز کردیم؟
واژه «رتق» در زبان عربی به معنای پیوستگی و به هم چسبیدگی و «فتق» به معنای گشودن و جدا کردن است. علامه طباطبایی در المیزان این آیه را چنین تفسیر میکند که آسمانها و زمین در آغاز مانند تودهای واحد و یکپارچه بودند و خداوند آن را از هم گشود و به اجزای جداگانه تبدیل کرد.
این بیان قرآنی با نظریه علمی «بیگبنگ» شباهت چشمگیری دارد؛ نظریهای که میگوید جهان از نقطهای فوقالعاده چگال و کوچک آغاز شد و با انفجاری بزرگ گسترش یافت. بنابراین قرآن کریم در حدود 14 قرن قبل به «وحدت آغازین» و «گسترش بعدی» به عنوان دو مرحله اساسی پیدایش عالم اشاره میکند که علم جدید انسانی قرنها بعد به آن دست پیدا کرد.
ماده اولیه کیهان و «دخان» بودن آن
در آیات 11 سوره فصلت، قرآن از مرحلهای سخن میگوید که آسمان هنوز در حالت «دخان» یعنی دود و گاز بود: «ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِیَ دُخَانٌ»؛ سپس به آفرینش آسمان پرداخت، در حالی که به صورت دود بود.
علامه طباطبایی مینویسد این «دخان» ماده اولیهای است که آفرینش آسمانها از آن شکل گرفت. در کیهانشناسی نوین نیز منشأ ستارگان و کهکشانها، ابرهای گازی بسیار عظیم و متراکمی دانسته میشود که پس از انفجار نخستین به وجود آمدهاند و تحت تأثیر گرانش، ساختارهای کیهانی را پدید آوردهاند. این همسویی نشان میدهد قرآن با زبانی قابل فهم برای بشر صدر اسلام، به یکی از دقیقترین مراحل تحول کیهان اشاره کرده است.
هفت آسمان و زمینهای مشابه
خداوند در آیه 12 سوره طلاق میفرماید: «اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ»؛ خداست که هفت آسمان و نیز مثل آنها هفت زمین را آفرید.
مفسران این آیه را به معنای وجود «هفت آسمان» و زمینهایی همانند آنها دانستهاند. تعبیر «مثلَهُنَّ» در تفاسیر از جمله تفسیر نور نشانهای از وجود جهانهای متعدد یا سیارات مشابه زمین تلقی شده است.
امروز اخترشناسان میدانند که تنها در کهکشان راه شیری، صدها میلیون سیاره با شرایطی شبیه زمین وجود دارند. از این رو، آیه قرآن نهتنها با یافتههای علمی معاصر سازگار است، بلکه افق گستردهتری از تعدد زمینها و ساختارهای آسمانی را نشان میدهد.
نقش ستارگان؛ چراغهای هدایت و نگهبان آسمان
قرآن در سوره انعام آیه 97، ستارگان را وسیلهای برای هدایت انسانها در تاریکی خشکی و دریا معرفی میکند: «وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا»؛ و اوست که ستارگان را برای شما قرار داد تا به وسیله آنها راه یابید.
این اشاره، کاربرد دقیق علمی دارد زیرا جهتیابی با استفاده از موقعیت ستارگان قرنها یکی از مهمترین ابزارهای ناوبری بوده و هنوز هم در فناوریهای پیشرفته ناوبری نجومی کاربرد دارد.
از سوی دیگر آیه 12 سوره فصلت از ستارگان به عنوان «مصابیح» و «نگهبان» آسمان یاد میکند: «وَ زَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظًا».
در تفسیرها «نگهبانی» به معنای نقش ستارگان در ایجاد نظم کیهانی و جلوگیری از آشفتگی ساختار آسمان تعبیر شده است. این نگاه با واقعیت علمی هماهنگ است که وجود ستارگان و میدانهای گرانشیشان برای پایداری کهکشانها ضروری است.
نظممداری خورشید و ماه
آیات 38 تا 40 سوره یس، حرکت منظم اجرام آسمانی را چنین توصیف میکنند: «وَالشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا... وَلَا اللَّیْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَکُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ».
علامه طباطبایی واژه «یَسْبَحُونَ» را اشاره به حرکت شناور و مداری اجرام میداند. این نکته در علم امروز به خوبی روشن شده است: خورشید در مدار خود به دور مرکز کهکشان میچرخد؛ زمین به دور خورشید و ماه به دور زمین حرکت میکند. قرآن در زمانی که تصور ایستایی زمین رایج بود، از این نظم پویا سخن گفت و با دقتی اعجازآمیز، اصل حرکت مداری را بیان کرد.
«آسمان بیستون» و قانون جاذبه
در سوره رعد، آیه 2 میفرماید: «اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ» و در سوره لقمان، آیه 10 میفرماید: «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ». مفسران این تعبیر را اشارهای به نیرویی نادیدنی دانستهاند که آسمانها را نگه میدارد.
علامه طباطبایی این نیرو را همان جاذبه عمومی میداند که امروز یکی از بنیادیترین اصول فیزیک نجومی محسوب میشود. آسمانها نه با ستونهای فیزیکی، بلکه با نیروهای ناپیدا و دقیق طبیعی در جای خود قرار گرفتهاند، و این نکته قرنها پیش از کشف قانون گرانش توسط نیوتن در قرآن مطرح شده بود.
گسترش جهان و استمرار آفرینش
یکی از شگفتانگیزترین اشارات علمی قرآن در آیه 47 سوره ذاریات است: «وَالسَّمَاءَ بَنَیْنَاهَا بِأَیْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ»؛ و آسمان را به نیرو برافراشتیم و حقاً که ما تواناییم.
تعبیر «لَمُوسِعُونَ» به معنای «در حال گسترش دادن» است و دلالت بر فرآیندی پویا دارد. نظریه انبساط عالم که در قرن بیستم میلادی اثبات شد، نشان داد جهان از لحظه بیگبنگ تاکنون همواره در حال گسترش است. قرآن در بیش از 14 قرن پیش به این حقیقت علمی اشاره کرده و نشان داده که آفرینش نه یک رویداد ایستا بلکه فرآیندی پویا و ادامهدار است.
انتهای پیام/؛