به گزارش خبرگزاری تسنیم از ری، شهر تاریخی ری، با پیشینهای چند هزار ساله و جایگاه استراتژیک در شاهراههای تمدنی و تجاری ایران و جهان، همواره مرکز تحولات بزرگ بوده است. این شهر، نه تنها در مسیر کاروانهای تجاری و سیاسی قرار داشت، بلکه محلی برای تبادل صنایع، علوم و هنرهای ناب بوده و آثار و نشانههای آن هنوز هم رازهای گمشدهای در دل تاریخ ایران پنهان دارند.
از میان تمامی رخدادهای ری، مقاومت جانانه مردم این شهر در برابر سپاه اسکندر مقدونی در سال 330 پیش از میلاد برجسته است؛ رویدادی که نه تنها یک نبرد نظامی، بلکه نمادی از روحیه سرسخت و هوشمندی مردم ری در دفاع از خانه و هویت فرهنگیشان به شمار میرود.
هر چند قرنها از آن روز گذشته، 20 مهر همچنان یادآور شجاعت و مقاومت مردمی است که تاریخ را به نفع خود رقم زدند و نشان دادند حتی در برابر قدرتمندترین فاتحان، اراده مردم میتواند سد راه تجاوز شود.
در ادامه در گفتوگو با دو تاریخپژوه و ری شناس به بررسی این موضوع میپردازیم.
اولین نبرد شهری و خانهبهخانه ایرانیان علیه اسکندر مقدونی
علیرضا کوروشلی، پژوهشگر تاریخ ری در گفتوگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به جایگاه تاریخی شهر ری، اظهار کرد: ری با پیشینه چند هزار ساله از کهنترین مراکز تمدنی ایران و جهان است و به دلیل قرارگیری بر پهنهای استراتژیک آسیا و مسیر اصلیترین شاهراههای تجاری دنیا، همواره مورد توجه مهاجمان، صنعتگران و هنرمندان بوده است.
وی افزود: در طول تاریخ ری بارها هدف حملات اقوام و فاتحان مختلف قرار گرفت، برخی با هدف دستیابی به جاده ابریشم و غارت اموال تجار، برخی برای گسترش حکومت و تسلط بر این گره استراتژیک و برخی دیگر برای دزدیدن صنایع و هنرهای ارزشمند. مردم ری در مقابل این تهدیدها، زندگی زیرزمینی و خانههایی در دل زمین را ابداع کردند، در حالی که روی زمین، زندگی آسیبدیده به چشم میآمد، اما در زیر زمین، زندگی پویا جریان داشت. کتابخانهها و نوآوریها به کوهها منتقل میشد و بسیاری از این ابداعات در سفرنامهها و گزارشهای سیاحان ثبت شده است.
مقاومت ری در برابر اسکندر
کوروشلی با اشاره به رویداد حمله اسکندر گفت: یکی از شاخصترین رخدادها، مقاومت جانانه مردم ری در برابر سپاه اسکندر مقدونی است، این واقعه در متون کلاسیک و سفرنامههای باستانی بهعنوان اولین جنگ شهری و خیابانی ثبت شده است. در جریان حملات اسکندر به امپراتوری هخامنشی، گذرگاهها و شهرهای اقماری اهمیت بسیاری داشتند و ری، به دلیل موقعیت استراتژیک و نزدیکی به راههای شمالشرقی و دروازههای خزر، اهمیت ویژهای پیدا کرد.
رفتار سیاسی و اداری اسکندر در ری
وی ادامه داد: اسکندر معمولاً در شهرهایی که تسلیم میشدند، رویکرد نرم سیاسی اتخاذ میکرد؛ مقامات محلی یا حفظ میشدند یا با مقامات یونانی/مقدونی ترکیب میشدند تا نظم جدید برقرار شود و مسیر تدارکات و عرضه تأمین شود. ری در این چارچوب بیشتر نقش گذرگاهی و لجستیکی برای حرکتهای بعدی اسکندر پیدا کرد.
پیامدهای کوتاهمدت و بلندمدت تصرف ری
کوروشلی درباره پیامدهای کوتاهمدت تصریح کرد: تثبیت خطوط تدارکاتی و عبور به سوی گذرگاههای شمالی و شمالشرقی و همچنین کاهش مراکز مقاومت محلی و فرار یا تسلیم گروههایی که با داریوش همراه بودند. این پیامدها باعث شد تا اسکندر سریعتر به دنبال عاملان قتل یا شورشیان باقیمانده، مانند بسوس برود.
وی درباره پیامدهای بلندمدت اضافه کرد: حضور اسکندر در نقاط استراتژیک مانند ری باعث آغاز دورهای از نفوذ یونانیها شد که بعدها تحت سلسله سلوکیان نمونههایی از آن دیده میشود. ری بعدها تحت سلسلهها و قدرتهای منطقهای مختلف باقی ماند، اما خسارتها، جابهجایی جمعیت و تغییر ساختارهای سیاسی و اداری آثار خود را برجا گذاشت.
مقاومت مردمی و رویداد 20 مهر
کوروشلی با اشاره به منابع تاریخی تصریح کرد: براساس تطبیق تقویم یونانی با جلالی، روز 12 اکتبر 330 پیش از میلاد، مصادف با 20 مهرماه، نبردی پارتیزانی و خانهبهخانه میان مردم ری و لشکریان اسکندر رخ داد که تعداد زیادی از سپاهیان کشته شدند و اسکندر مجبور شد پیشروی خود به سوی خزر را به تعویق اندازد. در صبح روز بعد، مردم ری پس از ضربه زدن به شاکله سپاه و کشته شدن چند فرمانده، بدون تلفات از شهر گریختند و به کوهها و دشت دامغان پناه بردند.
وی تأکید کرد: اسکندر در گزارشات یونانی، بر جسارت و دلیری مردمان ری آفرین گفت و اقرار کرد که چنین مقاومت مردمی را در هیچ یک از جنگهای عظیم خود ندیده است. از اینرو 20 مهر نه تنها یادآور یک رویداد نظامی، بلکه نماد فرهنگی و هویتی مستقل ایرانی است.
پیشنهاد برای پاسداشت این روز تاریخی
کوروشلی پیشنهاد میکند: نامیدن بوستان محدوده شهر تاریخی ری (دژ رشکان) به «بوستان 20 مهر» و احداث المان یادبود با الهام از دژ دفاعی ری، میتواند این روز را بهعنوان یادمان مقاومت و مبارزه با متجاوزان در تقویم رسمی کشور ثبت کند.
20 مهر نماد نخستین مقاومت شهری ایرانیان در تاریخ
حامد کریمی، تاریخ پژوه و پژوهشگر با اشاره به دفاع جانانه مردم ری در متون تاریخی، اظهار کرد: پس از شکستهای سرنوشتساز هخامنشیان در نبردهای ایسوس (333 ق.م) و گاوگاملا (331 ق.م)، داریوش سوم در حرکت فرارگونه به شمال و شرق از برخی مناطق کلیدی عبور کرد. اسکندر نیز با هدف دنبال کردن داریوش و فروپاشی آخرین کانونهای مقاومت، به حرکت درآمد و شهرهای مهمی از جمله بابل، شوش و ری در مسیر پیشروی او قرار گرفت.
مسیر حرکت اسکندر به ری
کریمی با اشاره به منابع کلاسیک و تحقیقات مدرن افزود: در میانه سال 330 ق.م، اسکندر با شتاب عازم استانهای خاوری شاهنشاهی شد و از دروازههای خزران عبور کرد. آریان در Anabasis of Alexander نوشته است که اسکندر پس از عبور از یک تنگه و حرکت سریع، در روز یازدهم به Rhagae رسید. این تاریخبندی در منابع مدرن نیز تأیید شده است.
پژوهشگر تاریخ ری درباره جزئیات ورود اسکندر به شهر گفت: اسکندر و نیروهایش پس از حرکت سریع و فشرده، در روز یازدهم به ری رسیدند. بسیاری از همراهان داریوش در مسیر جدا شدند یا به شهرها بازگشتند و برخی شهرها بدون مقاومت تسلیم شدند. خود ری نیز بهگونهای نبود که نیاز به محاصره طولانی داشته باشد؛ بلکه بیشتر تغییر وفاداریهای محلی و فرار رخ داده است.
وی همچنین تأکید کرد: جزئیات محلی مانند مقاومت خانهبهخانه یا شمار نیروها در منابع معاصر محلی ثبت نشده و پژوهشگران مدرن با ترکیب متون کهن و یافتههای باستانشناسی تصویر واقعگرایانهتری ارائه میکنند.
نبرد ری و پیامدهای آن
کریمی تصریح کرد: حمله اسکندر به ری در ابتدای پاییز 330 ق.م، بخشی از تعقیب و گریز میان اسکندر و داریوش بود. منابع کلاسیک نشان میدهند که ری یا نواحی اطراف آن با مقاومت طولانی روبهرو نشدند و این رخداد مسیرهای تدارکاتی اسکندر را برای پیشروی به شرق و مواجهه با مقاومتهای بعدی در آسیای میانه تسهیل کرد. برای درک کامل ابعاد محلی، از جمله تأثیر بر جمعیت، اقتصاد و سازههای شهری، مطالعات باستانشناسی و منابع فارسی/محلی پسین ضروری است.
کریمی درباره بعد ملی و فرهنگی این رخداد ابراز داشت: نبرد ری نماد نخستین مقاومت دلاورانه ایرانیان و اولین نمونه نبرد شهری و خیابانی در تاریخ است.
گاهشماری و مستندات تاریخی
وی با اشاره به منابع معتبر گفت: بر اساس گاهشمار تاریخ ایران (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1400)، تاریخ ایران (مرکز پژوهشهای علمی و فرهنگی، 1395)، مدخل «ری» در دانشنامه جهان اسلام و پایگاه بایگانی دیجیتال فارسی دانشگاه تهران، نبرد ری در 20 مهر ثبت شده است. این تاریخ تطبیقی مدرن است و با تطبیق تقویم حرکتی لشکریان با تقویم یونانی و جلالی به دست آمده است.
کریمی در پایان خاطرنشان کرد: طبق گزارش آریان، اسکندر پس از خروج از هگمتانه و تعقیب داریوش، یازده روز بعد به ری رسید. روز 20 مهر که بهطور تطبیقی با تقویم جلالی همسانسازی شده، در فرهنگ ایرانیان به روز مقاومت و اراده جمعی مردم ری تبدیل شد و یادآور شجاعت و پایمردی آنان است.
انتهای پیام/