به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، وضعیت حیات وحش ایران در دهههای اخیر با چالشهای جدی مواجه بوده است. کاهش جمعیت گونههای ارزشمند، تخریب زیستگاهها و شکار غیرقانونی، نشاندهنده ناکارآمدی قوانین قدیمی و رویکردهای حفاظتی مبتنی بر دستورالعملهای پیش از انقلاب است که بهروز نشده است و توان مقابله با تهدیدات نوین را ندارد، این شرایط، نیاز ایران به بازنگری در سیاستهای محیطزیستی و بهرهگیری از تجارب موفق بینالمللی را بیش از پیش آشکار میکند.
چین، با تنوع زیستی بسیار بالا و بیش از 6.445 گونه جانوری، نمونهای موفق در حفاظت از حیات وحش بهشمار میرود. این کشور نهتنها توانسته است گونههای در معرض خطر را بازگرداند و جمعیت آنها را افزایش دهد، بلکه با ایجاد شبکههای گسترده مناطق حفاظتشده، توسعه پارکهای ملی و طبیعتگذرگاهها، الگویی مدرن و علمی در مدیریت حیات وحش ارائه کرده است. با توجه به تحریمها و محدودیتهای بینالمللی، همکاری با کشوری مانند چین میتواند راهکاری عملی باشد؛ کشوری که علاوه بر سابقه درخشان در حفاظت از گونهها، ظرفیت انتقال دانش، الگوبرداری از فناوریهای نوین حفاظتی و تقویت سیستم مدیریتی محیط زیست ایران را دارد.
ایران و چین در سالهای اخیر همکاریهای گستردهای در حوزههای اقتصادی، انرژی و زیرساخت داشتهاند، اما حوزه محیط زیست و حفاظت از تنوع زیستی تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در حالی که ایران با چالشهای جدی در حیات وحش و کاهش جمعیت گونههای ارزشمند روبهروست، تجربه چین میتواند الگویی مفید برای ارتقای وضعیت حفاظت از گونهها و اکوسیستمها باشد.
14درصد گونههای جانوری جهان در چین
چین یکی از 12 کشور «با تنوع زیستی بسیار بالا» در جهان است و بیش از 6 هزار و 445 گونه جانوری را در خود جای داده است؛ یعنی حدود 13.7 درصد از گونههای جانوری جهان در این کشور حضور دارند. از جنگلهای بارانی جنوب تا کوههای سرد شمال غرب، چین اکوسیستمهای متنوعی دارد که زیستگاه گونههای ارزشمند و نمادین نظیر پاندا، یوز آسیایی، قوچ برفی، فیل آسیایی و گوزن پِر داوید است.
اقدامات قانونی و ساختاری
چین در دهههای اخیر، قوانین و ساختارهای حفاظتی خود را تقویت کرده است. در سال 2021، فهرست گونههای تحت حفاظت دولتی شامل 517 گونه جدید شد و اکنون حدود 980 گونه و هشت رده تحت حفاظت قرار دارند. این دستهبندی شامل گونههای حساس سطح اول و دوم میشود و نشاندهنده توجه جدی دولت به حفظ تنوع زیستی است.
همچنین، چین فهرستی از 789 زیستگاه حیاتی منتشر کرده است که برای زادآوری، مهاجرت و زندگی گونهها اهمیت دارد. دولت اقدام به ایجاد پارکهای ملی گسترده، طبیعتگذرگاهها و احیای اکوسیستمها کرده است و پوشش مناطق حفاظتشده حدود 18 درصد از مساحت کشور را در بر میگیرد.
بازگرداندن گونههای در معرض خطر
چین در بازگرداندن گونههای منقرضشده یا در معرض خطر به زیستگاههای طبیعی موفق عمل کرده است، برای نمونه:
گوزن پر دیوید که در اوایل قرن 20 در چین منقرض شده بود، در سال 1985 از بریتانیا به چین بازگردانده شد و اکنون در منطقه مرکزی یانگتسه بهطور موفقیتآمیز زندگی میکند.
اسبهای پرزوالسکی که در دهه 1980 در چین منقرض شده بودند، از کشورهای مختلف وارد شدند و در مناطق شمال غربی مانند سینکیانگ و گانسو تکثیر شدند.
پانداهای بزرگ از حدود یکهزار و ٬100 رأس در دهه 1980 به حدود یکهزار و 900 رأس رسیدهاند و وضعیت آنها از «در حال انقراض» به «آسیبپذیر» تغییر یافته است. چین از سال 2003 برنامهای برای بازگرداندن پانداهای پرورشی به زیستگاههای طبیعی خود آغاز کرده است. تا سال 2025، 11 پاندا به طبیعت بازگشتهاند که 9 مورد از آنها موفق به زنده ماندن شدهاند.
کبوترهای تاجدار، این گونه که در گذشته در معرض انقراض قرار داشت، با تلاشهای حفاظتی چین، جمعیت آن بهطور قابلتوجهی افزایش یافته است، این موفقیت بهعنوان مدلی برای نجات گونههای در معرض خطر در سطح جهانی معرفی شده است.
ببرهای سیبری، در شمال شرق چین، در پارک ملی "هیلیونگجیانگ"، جمعیت ببرهای سیبری از 12ـ16 فرد در سال 1998 به حدود 70 فرد در زمان حاضر افزایش یافته است. در سال 2023، 45 ببر سیبری و 30 پلنگ آمور در این منطقه شناسایی شدهاند.
گوزنهای تبت، در پارک ملی "سانجیانگیوان"، جمعیت گوزنهای تبت از کمتر از 20 هزار در اوایل دهه 1980 به بیش از 70 هزار افزایش یافته است.
نقاط قوت مدل حفاظتی چین
یکی از دلایل موفقیت چین در حفاظت از حیات وحش، رویکرد یکپارچه و ساختاریافته این کشور است. قوانین سختگیرانه و بهروز، از جمله ممنوعیت مصرف حیوانات وحشی خشکیزی و کنترل دقیق تجارت حیات وحش، چارچوب قانونی محکمی برای حفاظت ایجاد کردهاند که اجرای آن با منابع کافی و نظارت مؤثر همراه است. چین همچنین شبکهای گسترده از مناطق حفاظتشده با مدیریت متمرکز و بودجه مناسب ایجاد کرده است که حدود 18 درصد از مساحت کشور را پوشش میدهد و زیستگاههای حیاتی گونههای حساس را تضمین میکند.
همزمان، اقدامات احیای گونهها مانند بازگرداندن اسبهای پرزوالسکی و گوزن پر دیوید و افزایش جمعیت پاندا و قوچ برفی نشان میدهد که چین تنها به حفاظت قانونی اکتفا نکرده، بلکه با برنامهریزی علمی و استفاده از دانش زیستشناسی، جمعیت گونههای در معرض خطر را بازسازی کرده است، افزون بر این، آموزش و آگاهی عمومی بهویژه در مدارس و مشارکت فعال جامعه محلی، فرهنگ حفاظت از حیات وحش را میان مردم نهادینه کرده و مشارکت مردمی را به بخشی جداییناپذیر از فرآیند حفاظت تبدیل کرده است.
در مجموع، موفقیت چین در حفاظت از حیات وحش ناشی از همگرایی سیاستهای قانونی، مدیریت اکوسیستمها، احیای گونهها و فرهنگسازی عمومی است؛ ترکیبی که باعث شده است اقدامات حفاظتی این کشور نهتنها پایدار، بلکه قابل الگوبرداری برای دیگر کشورها از جمله ایران باشد.
از جمله اقدامات مهم چین، میتوان به توسعه پارکهای ملی اشاره کرد. چین در حال ساخت و توسعه پارکهای ملی برای حفاظت از زیستگاههای طبیعی گونههای در معرض خطر است. این پارکها بهعنوان پناهگاههایی برای حیات وحش عمل میکنند.
طرح "دیوار سبز بزرگ" دیگر مورد قابل توجه است؛ این پروژه عظیم جنگلکاری، که بهعنوان بزرگترین پروژه جنگلکاری جهان شناخته میشود، در سال 2024 بیش از 7٫67 میلیون هکتار جنگل جدید ایجاد کرده است.
در زمینه اصلیترین سطح حفاظت یعنی حفاظت از ژنها نیز، چین بزرگترین بانک ژن گیاهی آسیا را با ذخیرهسازی نزدیک به 30٬000 گونه و بیش از 300٬000 نمونه از منابع ژنی حیوانات و گیاهان وحشی در اختیار دارد.
فرصت همکاری و الگوبرداری
با توجه به ظرفیتهای ایران و تجارب موفق چین، امکان الگوبرداری در قالب سازمان همکاریهای شانگهای و برنامههای دوجانبه وجود دارد. بازدیدهای اخیر کارشناسان و مدیران محیط زیست از مناطق حفاظتشده چین، از جمله سفر شینا انصاری و دیدار با مقامات محیط زیست چین، نشاندهنده تمایل ایران به همکاری و یادگیری است، همچنین، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی، سمیه رفیعی، در گفتگو با «شن ژن چنگ»، نایبرئیس کمیسیون محیط زیست چین، بر تمایل ایران برای همکاری تأکید کرده است.
ایران میتواند با تبادل تجربیات، آموزش کارشناسان و اجرای پروژههای مشترک، وضعیت حیات وحش خود را بهبود بخشد و از مدل چین بهرهبرداری کند. ایجاد فهرست گونههای تحت حفاظت، تعیین زیستگاههای حیاتی، تقویت قوانین و ایجاد مناطق حفاظتشده، گامهای مؤثری در این مسیر خواهند بود.
الگوگرفتن از جهان و توسعه همکاری جهانی
حفاظت از حیات وحش نیازمند برنامهریزی منسجم، سرمایهگذاری، قوانین کارآمد و همکاری بینالمللی است. تجربه چین نشان میدهد با رویکردی ساختاریافته و پایدار، میتوان گونههای در معرض خطر را احیا و اکوسیستمها را بازسازی کرد. ایران با بهرهگیری از این تجارب و تقویت همکاریها میتواند گامی مؤثر در حفاظت از تنوع زیستی و حیات وحش بردارد و امنیت زیستمحیطی خود را ارتقا دهد.
انتهای پیام/+