گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم: پرسش از سرنوشت انسان پس از مرگ، همواره یکی از ژرفترین دغدغههای بشر بوده است. انسان با آنکه در زمین زندگی میکند و حیات مادی را لمس میکند، همواره در ژرفای جان خود حس میکند که حقیقت او فراتر از این پیکر خاکی است. اما پرسش بنیادین آن است که پس از مرگ، آیا تنها روح باقی میماند یا جسم نیز دوباره حیات دارد؟
قرآن کریم با صراحت و تأکید مکرر، پاسخ این پرسش را روشن کرده و از بازگشت جسمانی انسانها در روز رستاخیز سخن گفته است. بر اساس آیات متعدد، معاد در آموزههای الهی نه صرفاً روحانی، بلکه جسمانی و روحانی توأمان است؛ به گونهای که روح بار دیگر به کالبد بازمیگردد و انسان در تمام هویت خود در محضر داوری الهی حاضر میشود.
شواهد قرآنی بر بازگشت جسم
آیات متعددی در قرآن کریم به صراحت از زنده شدن جسمها پس از مرگ سخن گفتهاند. در سوره یس میخوانیم: «وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَإِذَا هُم مِّنَ الأجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ یَنسِلُونَ؛ و در صور دمیده میشود، ناگهان آنان از گورها شتابان به سوی پروردگارشان روان میگردند.» تعبیر «مِنَ الأجْدَاثِ» به روشنی به خروج بدنها از قبر اشاره دارد.
در آیهای دیگر آمده است: «یَوْمَ یَدْعُوکُمْ فَتَسْتَجِیبُونَ بِحَمْدِهِ؛ روزی که شما را فرا میخواند و شما با ستایش او پاسخ میگویید.» تعبیر «دعوت و اجابت» در این آیه نشاندهنده پاسخگویی موجودی زنده و دارای جسم است، نه صرفاً روحی مجرد.
همچنین در سوره قیامت، خداوند تردید انسان در امکان زنده شدن استخوانهای پوسیده را چنین پاسخ میدهد: «أَیحْسَبُ الْإِنسَانُ أَلَّن نَجْمَعَ عِظَامَهُ؛ بَلَى قَادِرِینَ عَلَى أَن نُّسَوِّیَ بَنَانَهُ؛ آیا انسان میپندارد که استخوانهایش را گرد نمیآوریم؟ آری، ما تواناییم حتی خطوط سر انگشتان او را بازآفرینیم.» (قیامه/3-4)
اشاره به «بنان» (انگشتان) که دربردارنده جزئیترین نشانههای هویت فردی است، بیانگر آن است که بازآفرینی جسم در قیامت با دقتی شگرف صورت میگیرد؛ به گونهای که هر فرد همانگونه که در دنیا شناخته میشد، در آن جهان نیز قابل شناسایی خواهد بود.
حیات دوباره، فراتر از تکرار مادی
با این حال باید دانست که معاد جسمانی به معنای بازگشت همان بدن مادی با تمام خصوصیات دنیایی نیست. جسم انسان در قیامت گرچه همان هویت ظاهری را دارد، اما کیفیت و ساختار آن دگرگون میشود تا با شرایط آن عالم سازگار باشد.
خدای متعال در سوره واقعه میفرماید: «نَحْنُ قَدَّرْنَا بَینَکُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِینَ عَلَى أَن نُّبَدِّلَ أَمْثَالَکُمْ وَنُنشِئَکُمْ فِی مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ ما مرگ را در میان شما مقدر ساختیم و از آن عاجز نیستیم که همانند شما را بیاوریم و شما را در جهانی دیگر پدید آوریم که آن را نمیشناسید.»
این آیه روشنیبخش این حقیقت است که انسان در قیامت «مثل» همین بدن را داراست؛ بدنی که در ظاهر همانند جسم دنیایی است، اما در ماهیت و توانمندیها دگرگون شده و متناسب با شرایط ابدیت است.
پایداری و تغییر ویژگیهای جسم در قیامت
در جهان آخرت، زمان و فرسایش مفهومی ندارد. اگر در این دنیا بدن ما نهایتاً توان زیستن چند ده سال را دارد، در قیامت این پیکر با اراده الهی به گونهای آفریده میشود که توان ماندگاری در ابدیت را دارا باشد. چنانکه قرآن درباره اهل بهشت میفرماید: «لَا یَذُوقُونَ فِیهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَى؛ در آنجا دیگر مرگی نمیچشند، جز همان مرگ نخستین.» (دخان/56)
از این رو، بدن انسان در قیامت نه دچار پیری میشود، نه فرسودگی، نه بیماری و نه خستگی. در بهشت، مؤمنان از همه دردهای جسمانی رهایی مییابند و در سلامت و نشاطی جاودانه به سر میبرند. حتی نیازهای مادی نیز در آن عالم به گونهای دیگر تأمین میشود؛ بدون آنکه آثار خستگی، درد یا زوال بر تن آنان آشکار شود.
در مقابل، برای کافران و ستمگران نیز بدنهایی متناسب با عذاب و عاقبتشان آفریده میشود، چنانکه در سوره نساء آمده است: «کُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَیرَهَا لِیَذُوقُوا الْعَذَابَ؛ هرگاه پوستهایشان بسوزد، پوستهایی دیگر بر آنان میرویانیم تا عذاب را بچشند.» (نساء/56) این آیه یکی از روشنترین دلایل جسمانی بودن معاد است؛ چرا که احساس درد، جز از طریق جسم و حواس مادی ممکن نیست.
جسم، نشانه هویت و عدالت الهی
اگر تنها روح در قیامت حاضر میشد، عدالت الهی در قبال رفتارهای جسمانی انسان در دنیا چگونه محقق میشد؟ کسی که با دستان خود نیکی کرده یا ظلمی مرتکب شده است، باید همان اندام در محضر الهی پاسخگو باشد. به همین دلیل در روایات آمده است که در قیامت، اعضا و جوارح انسان به سخن میآیند و درباره اعمال او شهادت میدهند: «الْیوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُکَلِّمُنَا أَیدِیهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یکْسِبُونَ؛ امروز بر دهانهایشان مهر مینهیم و دستانشان با ما سخن میگویند و پاهایشان به آنچه کردهاند شهادت میدهند.» (یس/65)
این آیه به روشنی نشان میدهد که در آن روز، اعضای جسمانی انسان حضور دارند و در دادگاه عدل الهی شهادت میدهند؛ بنابراین معاد تنها روحانی نیست، بلکه تمام وجود مادی و معنوی انسان را دربر میگیرد.
انتهای پیام/