به گزارش خبرگزاری تسنیم از سراوان، در جنوب شرقیترین نقطه ایران جایی که خورشید از آن سر بر میآورد و به «زادگاه خورشید ایران» معروف است، هر سال پیش از آغاز فصل کشت، گروهی از کشاورزان، همسایگان و جوانان گرد هم میآیند تا آیین سنتی «حشر و مدد» را رقم بزنند. این مراسم جمعی، فراتر از یک کار فیزیکی روی زمین، نمادی از همبستگی اجتماعی است؛ جایی که مالک و همسایه کنار هم کار میکنند تا زمین مشترک برای کاشت آماده شود.
حشر و مدد با داس، بیل و ادوات محلی به راه میافتد؛ عدهای شخم میزنند، عدهای نهرها و کانالهای آب را لایروبی میکنند و گروهی بذر و تجهیزات را آماده میکنند. فضای کار در همآوایی دعا، صلوات و نواهای محلی شکل میگیرد و پیوند میان معنویت و معیشت را مشهود میسازد.
ریشههای اجتماعی؛ از مدیریت محلی تا تابآوری جمعی
آیین حشر و مدد نمونهای از مدیریت اجتماعی بدون تشریفات اداری است؛ سازماندهی مردمی که با کمترین هزینه و بیشترین کارآیی، نظم و همکاری را به اجرا درمیآورند. این شیوه مشارکتی در مواقع بحرانمثل خشکسالی یا کمآبی، نقش تسکینی و تنظیمگرایانه دارد و به کاهش هزینهها و تقویت سرمایههای اجتماعی میانجامد.
کارشناسان کشاورزی و توسعه روستایی بر این باورند که بازتولید چنین الگوهایی میتواند بهرهوری را بالا ببرد و حس تعلق روستایی را تقویت کند؛ اما این ظرفیت زمانی اثرگذار خواهد بود که در کنار آن، دسترسی به آب، نهادههای کشاورزی و آموزشهای فنی نیز تقویت شود.
شکل اجرا و نقش نسلها؛ پیوند تجربه و نوآوری
حضور همزمان پیشکسوتان کشاورزی و جوانان در حشر و مدد، نشاندهنده انتقال دانش تجربی است. مردان و زنان سالخورده که فنون کاشت و آبیاری را از پدران آموختهاند، نقش «معلم محلی» را ایفا میکنند و جوانان با انرژی و آمادگی برای یادگیری، این تجربهها را در عمل میپذیرند. این امتزاج تجربه و نیروی تازه، امید به تداوم آیین و انطباق آن با تکنیکهای نوین کشاورزی را افزایش میدهد.
در سالهای اخیر، حمایت نهادهای محلی و دستگاههای اجرایی از بازخوانی این آیین موجب شده حشر و مدد در چند نقطه از شهرستان رونق گیرد و بهعنوان یک ظرفیت فرهنگی- اقتصادی هم دیده شود.
وقتی سنت به ابزار توسعه تبدیل میشود
آیین حشر و مدد مزایای روشن اقتصادی و اجتماعی دارد. کاهش هزینههای کارگری، ایجاد بازارهای محلی برای محصولات دستساز و تقویت شبکههای حمایتی در روستا. افزون بر این، چنین فعالیتهایی روح جمعی را تقویت و از مهاجرت افراد به شهرها میکاهد.
با این حال محدودیتهای ساختاری از جمله کمبود آب پایدار، ضعف در بازاررسانی محصولات کشاورزی و صنایعدستی و نیاز به امکانات لجستیکی نیز به چشم میآید. بدون رفع این گلوگاهها، بهرهوری آیین در سطحی فراتر از محلی محدود خواهد ماند.
آیین حشر و مدد در دشتهای بمپشت و سیرکان بازتاب یافته و هر بار تصویری تازه از پیوند انسان و زمین را نشان میدهد. غرفهها و نمایشهای مرتبط با این آیین در فضاهای محلی، کمک کردهاند تا محصولات کشاورزی و صنایعدستی منطقه بیش از پیش شناخته شوند و پیوند اقتصاد محلی با هویت فرهنگی تقویت شود.
نکته قابل توجه آن است که این آیین تنها میراث سنتی نیست؛ بلکه میتواند بخشی از استراتژیهای توسعه محلی و امنیت غذایی باشد؛ به شرط آنکه سیاستگذاران محلی، برنامهریزان روستایی و سازمانهای توسعهای به آن بهعنوان ظرفیت ملی نگاه کنند.
احیای سنت «حشر و مدد» جلوهای ماندگار از همدلی کشاورزان سراوان
ایرج رستمزهی، مدیر جهاد کشاورزی سراوان در گفتوگو با تسنیم اظهار داشت: سنت دیرینه «حشر و مدد» یکی از زیباترین نمودهای همکاری و همبستگی اجتماعی در حوزه کشاورزی است که هر سال با حضور پرشور کشاورزان، جوانان و اهالی روستاهای مختلف سراوان، بهویژه در شهر سیرکان از توابع بخش بمپشت برگزار میشود. این آیین با هدف آمادهسازی زمینها برای کشت گندم آبی انجام میگیرد و نشان از عمق فرهنگ تعاون و مشارکت در جنوب شرق کشور دارد.
رستمزهی با تأکید بر جایگاه فرهنگی و اجتماعی این مراسم گفت: آیین حشر و مدد فقط یک عمل زراعی نیست، بلکه نمادی از کار گروهی، روحیه جمعی و همکاری مردم است. در این سنت، اهالی روستا با مشارکت داوطلبانه زمینها را شخم میزنند، تسطیح میکنند و برای کشت آماده میسازند. نتیجه این همیاری، افزایش سرعت عملیات کشت، کاهش هزینهها و تقویت روابط اجتماعی میان روستاییان است.
نقش جهاد کشاورزی در تقویت سنتهای محلی
وی افزود: جهاد کشاورزی سراوان همواره تلاش دارد ضمن پاسداشت فرهنگهای اصیل بومی، از ظرفیت این آیینها در مسیر توسعه پایدار کشاورزی بهره ببرد. احیای چنین سنتهایی علاوه بر ایجاد نشاط اجتماعی، انگیزه تولید را در بین کشاورزان افزایش داده و استمرار فعالیتهای زراعی را تضمین میکند.
مدیر جهاد کشاورزی سراوان از اجرای گسترده این آیین در سال جاری خبر داد و گفت: امسال نیز مزارع متعددی در سیرکان برای کشت گندم آبی آماده شد. با برنامهریزی انجامشده، پیشبینی میشود سطح زیرکشت گندم آبی نسبت به سال گذشته رشد چشمگیری داشته باشد. همچنین تأمین بذر اصلاحشده، کود، سوخت و خدمات مکانیزه با همکاری مراکز جهاد کشاورزی در حال انجام است.
رستمزهی با اشاره به حضور میدانی کارشناسان جهاد کشاورزی افزود: ارائه مشاورههای فنی در زمینه مدیریت آب، زمانبندی آبیاری، تغذیه گیاهی و کنترل آفات از جمله خدماتی است که برای افزایش بهرهوری و ارتقای دانش کشاورزان ارائه میشود.
سنتهای بومی پشتوانه پایداری کشاورزی در شرایط سخت
وی خاطرنشان کرد: گندم همچنان مهمترین محصول زراعی سراوان است و توسعه کشت آبی آن جزو برنامههای محوری جهاد کشاورزی به شمار میرود. علاوه بر گندم، افزایش سطح زیرکشت محصولات مقاوم به کمآبی مانند جو و دانههای روغنی نیز در دستور کار قرار دارد.
رستمزهی با قدردانی از تلاش کشاورزان گفت: کشاورزان سراوان با وجود شرایط سخت اقلیمی، بهواسطه همت، تلاش و روحیه همکاری توانستهاند تولید را ادامه دهند. حضور گسترده مردم در برنامههایی مانند حشر و مدد، نشاندهنده پویایی فرهنگی، مسئولیتپذیری اجتماعی و تعهد به آبادانی زمینهای کشاورزی است.
آیین «حشر و مدد» تجلی عینی همیاری و مدیریت بومی در سراوان است؛ الگویی که نشان میدهد مردم محلی توان رویارویی با چالشهای معیشتی را با تکیه بر سرمایه اجتماعی و سنتهای مشارکتی دارند.
احیای این آیین و همگرایی آن با سیاستهای توسعهای میتواند به افزایش بهرهوری کشاورزی، کاهش هزینهها و پایدارسازی سکونت روستایی کمک کند؛ اما برای تحقق این ظرفیت به ارتقای زیرساختها و بازاررسانی نیاز است.
انتهای پیام/