به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرمسار، رودخانه حبلهرود که از ارتفاعات البرز مرکزی سرچشمه میگیرد و مسیر خود را به سوی دشت گرمسار و آرادان در استان سمنان امتداد میدهد، شاهرگ حیاتی تأمین آب برای کشاورزی، صنعت و شرب این مناطق به شمار میرود. بر اساس آمارهای رسمی، حجم آورد سالانه این رودخانه در سالهای نرمال بیش از 325 میلیون مترمکعب برآورد شده است. اما تغییرات اقلیمی، کاهش نزولات جوی و خشکسالیهای پیدرپی سبب شده تا در سال گذشته، آورد حبلهرود به حدود 65 میلیون مترمکعب کاهش یابد؛ رقمی که نیمی از میانگین بلندمدت آن بهشمار میآید.
حبلهرود؛ شریان حیاتی دشت گرمسار در تنگنای خشکسالی
مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان سمنان اخیراً اعلام کرده است که از این میزان، حدود 57 میلیون مترمکعب برای بخش کشاورزی، 8 میلیون مترمکعب برای آب شرب و تنها 150 هزار مترمکعب برای مصارف صنعتی اختصاص یافته است. این در حالی است که بر اساس تخصیصهای مصوب حوضه آبریز، سهم قانونی استان سمنان از آب حبلهرود بین 105 تا 125 میلیون مترمکعب تعیین شده و این کاهش محسوس، زنگ خطر جدی برای آینده کشاورزی منطقه محسوب میشود.
بخش عمدهای از آب شرب شهر گرمسار نیز از طریق این رودخانه تأمین میشود. تصفیهخانه آب گرمسار با ظرفیت اسمی 220 لیتر در ثانیه بهطور مستقیم از حبلهرود تغذیه میشود، اما بهرغم این زیرساخت، شهروندان همچنان با کمبود فشار آب و قطعیهای مقطعی روبهرو هستند؛ مطالبهای که به گفته مردم و مسئولان محلی، نیمقرن است بر زمین مانده است.
در همین راستا، احداث سد نمرود بر روی حوزه آبریز حبلهرود با هدف ذخیرهسازی و تنظیم جریانهای فصلی آب طراحی شده است. طبق اعلام وزارت نیرو، این سد میتواند بخش قابل توجهی از نیاز آبی مناطق پاییندست از جمله گرمسار و آرادان را تأمین کند، اما تکمیل آن به دلیل کمبود اعتبار و هماهنگیهای بیناستانی تاکنون به تعویق افتاده است.
کاهش 85 درصدی آورد آب و چالش تحقق حقآبه سمنان
با وجود ظرفیتهای بالقوه، برداشتهای غیرمجاز در بالادست، ضعف مدیریت منابع آب و تأخیر در اجرای طرحهای انتقال موجب شده تا کشاورزان پاییندست نتوانند از حقآبه قانونی خود بهطور کامل بهرهمند شوند. کارشناسان آب منطقهای میگویند بیش از 95 درصد حوزه آبریز حبلهرود در محدوده استان تهران قرار دارد، در حالی که استان سمنان برای دریافت سهم خود از این منبع، با چالشهای متعدد حقوقی و اجرایی مواجه است.
در نتیجه، بخش کشاورزی دشت گرمسار که بیش از 17 هزار هکتار از اراضی آن به کشت محصولات زراعی و باغی اختصاص دارد، با تهدید جدی کمآبی روبهروست. کارشناسان معتقدند اگر روند کنونی ادامه یابد، نهتنها اشتغال کشاورزان بلکه امنیت غذایی منطقه نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
صاحبنظران حوزه آب بر این باورند که تنها راه نجات دشت گرمسار و آرادان از بحران آبی، اجرای همزمان چند راهکار است: تکمیل طرحهای نیمهتمام از جمله سد حبلهرود و خطوط انتقال آن، توسعه روشهای نوین آبیاری، اصلاح الگوی کشت و جلب مشارکت کشاورزان و دهیاریها در مدیریت محلی منابع آب. تحقق این اقدامات میتواند مسیر توسعه پایدار و احیای کشاورزی در شرق استان سمنان را هموار سازد.
علی همتی، فرماندار گرمسار با اشاره به اهمیت راهبردی سد حبلهرود، اظهار کرد: این سد نقش تعیینکنندهای در احیای اراضی کشاورزی منطقه دارد و میتواند مشکلات کمآبی را تا حد زیادی کاهش دهد.
وی با بیان اینکه حیات کشاورزی در دشت گرمسار و آرادان به تأمین پایدار منابع آبی وابسته است، افزود: با بهرهبرداری کامل از سد حبلهرود، فرصت مناسبی برای افزایش بهرهوری بخش کشاورزی فراهم میشود و تولید محصولات استراتژیک منطقه تقویت خواهد شد.
همتی تصریح کرد: تکمیل پروژههای مرتبط با انتقال آب از سد، نیازمند همکاری دستگاههای اجرایی و رفع موانع موجود است و این مهم باید در اولویت برنامههای عمرانی استان قرار گیرد.
وی خاطرنشان کرد: اجرای طرحهای آبیاری نوین و مدیریت مصرف نیز باید همزمان با بهرهبرداری از سد دنبال شود تا منابع آبی به صورت اصولی و هدفمند در اختیار کشاورزان قرار گیرد.
فرماندار گرمسار بیان کرد: دولت با حمایت از پروژههای زیرساختی در بخش کشاورزی، بهویژه در حوزه تأمین آب، در تلاش است زمینه پایداری تولید و اشتغال را در مناطق گرمسار و آرادان فراهم آورد.
همتی اضافه کرد: همراهی مردم، شوراها و دهیاریها در حفاظت از منابع آبی و بهرهبرداری صحیح از سد حبلهرود میتواند گامی مؤثر در توسعه پایدار منطقه باشد.
باید گفت: کاهش بیسابقه آورد رودخانه حبلهرود طی سالهای اخیر زنگ خطری جدی برای آینده کشاورزی و معیشت مردم در شهرستانهای گرمسار و آرادان به صدا درآورده است. بر اساس دادههای رسمی شرکت آب منطقهای استان سمنان و گزارشهای منتشرشده در رسانههای ملی، آورد رودخانه در تیرماه امسال نسبت به میانگین بلندمدت بیش از 85 درصد کاهش یافته است. این روند نزولی نهتنها ظرفیت تأمین آب برای بخش کشاورزی را به شدت محدود کرده، بلکه نیازهای شرب و صنعتی منطقه را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
مطابق تخصیصهای مصوب حوضه آبریز، از مجموع حدود 325 میلیون مترمکعب آب سالانه حبلهرود، سهم استان سمنان نزدیک به 187 میلیون مترمکعب تعیین شده است. با این حال، گزارشهای میدانی نشان میدهد تنها بخش اندکی از این سهم به مناطق پاییندست یعنی گرمسار و آرادان میرسد. این فاصله چشمگیر میان تخصیص قانونی و واقعیت اجرایی، از ضعف ساختارهای انتقال و مدیریت حقآبه حکایت دارد. علاوه بر این، وجود بیش از 95 درصد از حوزه آبریز در محدوده استان تهران موجب شده تعارض منافع میان مناطق بالادست و پاییندست به یکی از چالشهای اصلی تقسیم آب تبدیل شود.
فشار بر سفرههای زیرزمینی و تهدید معیشت کشاورزان گرمسار
کاهش منابع سطحی موجب افزایش وابستگی کشاورزان به منابع زیرزمینی شده است. بر اساس آمارهای منتشرشده، سطح سفرههای زیرزمینی در بخشهایی از دشت گرمسار تا بیش از یک و نیم متر افت کرده و تعداد چاههای بهرهبرداری بهطور نگرانکنندهای افزایش یافته است. تداوم این وضعیت، علاوه بر تهدید پایداری منابع آبی، کیفیت خاک و میزان شوری آب را نیز بهشدت تحت تأثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، کشاورزان با افزایش هزینههای تولید و کاهش بازده اقتصادی روبهرو هستند که پیامدهای اجتماعی و مهاجرتی آن نیز در سالهای آینده محتمل است.
از نظر کیفیت، مسیر حبلهرود با عبور از سازندهای شور در مناطق میانی و پایینی، تدریجاً دچار افت کیفیت میشود و میزان شوری آب در محدوده دشت گرمسار به سطحی رسیده که بخشی از زمینهای کشاورزی عملاً از چرخه تولید خارج شدهاند. کارشناسان هشدار دادهاند در صورت ادامه روند کنونی، نهتنها منابع آبی منطقه، بلکه امنیت غذایی استان سمنان نیز در معرض خطر قرار میگیرد.
ضرورت مدیریت یکپارچه و اصلاح الگوی مصرف برای نجات دشت
در چنین شرایطی، پروژههای زیرساختی مانند سد نمرود و طرح انتقال آب حبلهرود، اگرچه بهعنوان امیدی برای تنظیم جریانهای فصلی و تأمین پایدار آب مطرح شدهاند، اما به دلیل کمبود اعتبارات و تأخیر در اجرا، هنوز نتوانستهاند نقش مؤثری ایفا کنند. متخصصان حوزه آب معتقدند که صرف احداث سد کافی نیست؛ بلکه مدیریت یکپارچه حوضه، اصلاح الگوی کشت، توسعه سامانههای آبیاری نوین و نظارت دقیق بر برداشتهای غیرمجاز باید در اولویت قرار گیرد.
در نهایت میتوان گفت که سد حبلهرود تنها زمانی میتواند ناجی واقعی کشاورزی گرمسار و آرادان باشد که نگاه به مدیریت آب از «تخصیص مقطعی» به «مدیریت پایدار» تغییر یابد. حل اختلافات بیناستانی، جلب مشارکت جوامع محلی و تخصیص عادلانه منابع، سه رکن اساسی برای نجات این حوزه حیاتی از بحران است. بدون این اصلاحات ساختاری، نهتنها سدها و طرحهای انتقال آب به کار نخواهند آمد، بلکه بحران فعلی به یک تهدید دائمی برای حیات کشاورزی و زیستبوم شرق استان سمنان تبدیل خواهد شد.
انتهای پیام/363/