به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، روز دهم نوامبر، سالگرد درگذشت مصطفی کمال موسس و رئیس جمهور ترکیه است. او در چنین روزی و در سن 57 سالگی، در بستر بیماری درگذشت. 

مصطفی کمال از پاشاهای مقتدر سپاه عثمانی بود و مهمترین افتخارات او، پیروزی در جنگ‌های موسوم به نبرد آزادیبخش برای بیرون راندن اشغالگران از ترکیه پس از جنگ جهانی اول، انحلال خلافت عثمانی و تاسیس نظام جمهوری ترکیه است.

پس از اجرای قوانین جدید صدور شناسنامه در ترکیه، مصطفی کمال، نام خانوادگی «آتاترک» به معنای پدر ترک‌ها را برای خود برگزید. حالا آتاترک علاوه بر یک فرمانده جنگی و ملی، به عنوان یک رهبر مقتدر شناخته می‌شود که نقش عمده‌ای در تقویت تفکر ملی گرایی ترکیه داشت.

به همین خاطر، او هنوز هم در جامعه ترکیه محبوب است. اما بدون شک، شمار مخالفین او نیز کم نیستند. چرا که آتاترک با اقداماتی همچون کشف حجاب و اعمال محدودیت بر فعالیت مراکز دینی و اسلامی و ممنوع کردن آموزش قرآن و فعالیت تکایا، مغضوب اسلامگرایان واقع شد.

البته او الفبای ترکی عثمانی را هم از شیوه کلاسیک الفبای عربی به الفبای لاتین تغییر داد و به باور بسیاری از اندیشمندان، این اقدام آتاترک باعث ایجاد نوعی انقطاع تاریخی و گسست فرهنگی و علمی در ترکیه شود.

حالا و در سال 2025 میلادی، بخش مهمی از جامعه ترکیه احترام زیادی برای آتاترک قائل هستند. با این حال، برخی از گروه‌های مذهبی-محافظه‌کار و راست افراطی، موضعی انتقادی یا خصمانه نسبت به سیاست‌های سکولار آتاتورک و ایدئولوژی جمهوری‌خواهی دارند. هنوز هم در ترکیه، برخی از جریانات فکری و سیاسی، معتقدند که انحلال خلافت به ترکیه لطمه زده و باعث دور شدن جامعه، از مبانی دینی و اخلاقی شده است.

نگاهی به عکس و تیتر صفحات نخست روزنامه‌های امروز چاپ آنکارا، می‌تواند نشان دهد که نفوذ فکری، عاطفی و فرهنگی آتاترک در ترکیه امروز و 87 سال پس از مرگ او، در چه سطحی است. برخی از روزنامه‌های مهم تحت امر جریانات کمالیست و لاییک همچون جمهوریت و سوزجو، با چاپ تمام صفحه پوستر آتاترک، تعلق خاطر خود را به او نشان داده‌اند.

برخی دیگر از روزنامه‌های ترکیه مانند ینی شفق، ینی آکیت و ملی گازته هر سه نزدیک به محافظه کاران، به سالگرد درگذشت آتاترک اعتنا نکرده و از چاپ عکس او خودداری کرده‌اند. اما دیگر روزنامه‌های محافظه کار نزدیک به حزب حاکم ترکیه مانند حریت و صباح، با انتشار یک عکس کوچک، نشان داده‌اند که تا حدودی برای این موضوع اهمیت قائل هستند اما همچنان تمایل دارند که عکس و اخبار اردوغان، در حجم و اندازه‌ای بیشتر، مشاهده شود.

احمد هاکان سردبیر روزنامه حریت و از هواداران اردوغان، درباره سالگرد درگذشت آتاترک در ستون تحلیلی خود نوشته است: امروز نمی‌خواهم یک مقاله کلیشه‌ای دیگر در مورد دهم نوامبر منتشر کنم. می‌خواهم من فقط در مورد برداشت فعلی از آتاترک صحبت کنم. متاسفانه امروزه در ترکیه، شاهد سوء استفاده و مصادره به مطلوب از نام و افکار او هستیم. کسانی که از آتاترک ارتزاق می‌کنند، خودشان را پشت او پنهان می‌کنند. آنها از آتاترک به عنوان ابزاری برای توجیه سیاست‌های ناقص خود استفاده می‌کنند. آنها از طریق آتاترک یک سبک زندگی را به جامعه تحمیل می‌کنند. چه غم‌انگیز است که یک قهرمان بزرگ مانند آتاترک، یک دولتمرد بزرگ، یک سرباز بزرگ، به این شکل مورد سوء استفاده قرار بگیرد. 

محبوبیت آتاترک در چه سطحی است؟

موسسه مطالعات اجتماعی ترکیه به منظور بررسی جایگاه فعلی آتاترک در میان اقشار مختلف جامعه، دست به یک تحقیقات میدانی زده است. داده‌های 2025 این موسسه نشان می‌دهد: 
34.2 درصد از پاسخ دهندگان، به طور واضح مستقیماً خود را «آتاترکیست» می‌دانند.
25.4 درصد خود را به عنوان «ملی‌گرای ترک» معرفی کرده و گفته‌اند که در این گروه، آتاترک مورد احترام است.

76.2 درصد از هواداران حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان، اعلام کرده‌اند که خود را ملی‌گرا می‌دانند و برای آتاترک احترام قائلند. اما میزان علاقمندان آتاترک در حزب جمهوری خلق به رهبری اوزگور اوزل در حد 95.3 درصد و در حزب حرکت ملی گرا به رهبری دولت باغچلی در سطح 73 درصد است.

با وجود آمار و ارقامی که در بالا ذکر شد، برخی از جوامع مذهبی و محافل فرقه‌ای نزدیک به طریقت‌های دینی و عرفانی، سیاست‌های سکولار آتاترک را «ظلم مذهبی» می‌دانند، او را به عنوان یک چهره منتقد یا حتی خصمانه توصیف می‌کنند. به ویژه گروه‌هایی که هنوز هم نوستالژی عثمانی دارند، اقدام آتاترک برای تاسیس جمهوری لاییک را به عنوان یک «گسست» می‌بینند.

همچنین برخی از جنبش‌های راست افراطی و ترک‌گرای فراملی، روابط اولیه آتاترک با شوروی و تأکید او بر پوپولیسم را «چپ‌گرایانه» می‌دانند. این گروه‌ها تلاش می‌کنند تا ترک‌گرایی را مستقل از آتاترک تعریف کنند.

از دیگر مخالفین و منتقدین باید به جریان لیبرال پست‌مدرن اشاره کرد که حکومت «تک‌نفره» و سیاست‌های مبتنی بر «مهندسی اجتماعی» را آسیب زا می‌دانند. البته عاشقان آتاترک، علاوه بر آن که نقش او را یگانه و بی‌بدیل می‌دانند، در برابر مخالفین و منتقدین آتاترک نیز، موضع سفت و سختی دارند.

تانر تیمور از دانشگاهیان ترکیه می‌گوید: «آتاترک قدرتمندترین نماد فرآیند مدرنیزاسیون ترکیه است. دوست نداشتن او به معنای رد این فرآیند است».

همچنین مورخ مشهور ترکیه ایلبر اورتایلی بر این باور است: «درک آتاترک فقط به معنای دوست داشتن او نیست. بلکه به معنای درک اهمیت کارهایی است که او انجام داده است».

در کنار مخالفین و منتقدین ترک مصطفی کمال، باید به مخالفت گسترده کردها نیز اشاره کرد. بخش قابل توجهی از کردها به دلیل طرح اصلاحات شرقی، عملیات بمباران کردهای علوی در درسیم، سیاست‌های یک زبان-یک ملت و انکار هویت کردی در دوران آتاترک، خاطره‌ای انتقادی و حتی آسیب‌زا دارند.

احمد ترک از مشهورترین سیاستمداران کُرد ترکیه می‌گوید: «پروژه جمهوری‌خواهی آتاترک، کردها را کنار گذاشت و سپس آنها را حذف کرد. اما این بدان معنا نیست که ما مخالف ایده جمهوری هستیم».

همچنین مراد بلگه از شخصیت‌های دانشگاهی کُرد ترکیه می‌گوید: «برای کردها، آتاترک نمادی از مدرنیزاسیون و از دست دادن هویت است».

در مجموع باید گفت: آتاترک هنوز هم به عنوان قدرتمندترین چهره تاریخی ترکیه دیده می‌شود. کسانی که از او خوششان نمی‌آید اغلب تحت تأثیر شکاف‌های ایدئولوژیک و تاریخی شکل می‌گیرند. با این حال، داده‌های افکار عمومی نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق جامعه، آتاتورک را با احترام و محبت به یاد می‌آورند. اما در عین حال، نمی‌توان از کنار این واقعیت گذشت که در تاریخ معاصر ترکیه، اغلب سیاستمدارانی که به عنوان رئیس جمهور و نخست وزیر، به قدرت رسیده‌اند، همواره با احترام از آتاترک یاد کرده و هیچگاه به دنبال آن نبوده‌اند که با نفوذ آتاترک رقابت کنند و جایگاه تاریخی او را به دست بیاورند. اما در این میان، یک سیاستمدار استثنائی وجود دارد که اتفاقاً به شکلی آشکار، به دنبال آن است که به عنوان مهمترین رهبر سیاسی تاریخ جمهوری ترکیه، قلمداد شود. او کسی نیست مگر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه.

اردوغان قبلاً، در سخنرانی‌های حزبی و اجتماعی، آشکارا از آتاترک انتقاد می‌کرد. اما حالا به خاطر شراکت سیاسی با حزب حرکت ملی گرا، به طور نسبی برای آتاترک احترام قائل می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که دست کم در عرصه آشکار سیاست، دست از انتقاد برداشته است.
انتهای پیام/