به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها در ترکیه، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و رهبر حزب حاکم این کشور، به ندرت درباره مسائل سیاسی حوزه شمال آفریقا اظهارنظر میکند و بیشتر تمایل دارد درباره توسعه روابط اقتصادی، صحبت کند. این در حالی است که رفیق قدیمی اردوغان در تونس یعنی راشد الغنوشی، رئیس پیشین پارلمان تونس و رهبر جنبش النهضه در زندان به سر میبرد و حال و روز خوشی ندارد. خانواده غنوشی و گروههای حقوق بشری اعلام کردهاند که سلامت او در خطر است.
غنوشی به عنوان منتقد سرسخت رئیس جمهور قیس سعید و در حمایت از جوهر بن مبارک سیاستمدار مخالف و عصام چبی، رهبر حزب جمهوری دست به اعتصاب غذا زده است. او معتقد است که قیس با استفاده ابزاری از قوه قضائیه برای تحکیم حکومت استبدادی خود، تونس را به یک زندان رو باز تبدیل کرده است.
قبلاً تحولات سیاسی تونس و سرنوشت سیاستمدارانی نظیر غنوشی، از مهمترین اولویتهای اردوغان و حزب عدالت و توسعه بود، اما حالا ورق برگشته و اعتصاب غذا و بازداشت راشد غنوشی با سکوت اردوغان و حزب عدالت و توسعه در ترکیه مواجه شده است.
این موضوع نشان میدهد که احتمالاً اولویتهای سیاست خارجی اردوغان در روابط با تونس تغییر کرده و غنوشی دیگر به عنوان یک بازیگر استراتژیک دیده نمیشود.
عبدالله گل رئیس جمهور سابق ترکیه، تنها سیاستمدار این کشور در روزهای اخیر است که از ضرورت توجه به وضعیت راشد الغنوشی صحبت کرده است. گل در پیامی که به زبان انگلیسی منتشر کرده، درباره غنوشی گفته است: «غنوشی به دموکراسی اعتقاد داشت و وقتی به قدرت رسید، آن را به بهترین شکل ممکن اجرا کرد. شرمآور است که چنین مردی را در سلولش رها کنیم تا بمیرد. همه باید برای آزادی او کمک کنند».
مشاور سابق اردوغان چه گفت؟
پروفسور یاسین آکتای، جامعهشناس و سیاستمدار ترکیه و از سران حزب عدالت و توسعه، تنها سیاستمدار تیم اردوغان است که درباره غنوشی اظهار نظر کرده است. آکتای از اعراب استان سیرت ترکیه و همشهری و همزبان خانم امینه اردوغان رئیس جمهور ترکیه است. او روابط گستردهای با چهرههای سیاسی، دانشگاهی و تشکیلاتی اخوان المسلمین در جهان اسلام دارد و مدتی مدید، به عنوان مشاور در کنار اردوغان فعالیت میکرد.
اما از وقتی که با وساطت او، جمال خاشقچی به ترکیه آورده شد و به آن شکل فجیع در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول به قتل رسید، موقعیت آکتای نیز تغییر کرد. او حالا یک سیاستمدار در سایه است که تنها ظهور و بروز مواضع او را میتوان در مقالاتش در روزنامه ینی شفق چاپ آنکارا مشاهده کرد.
آکتای درباره وضعیت کنونی غنوشی گفته است: «در میان جنبشهای اسلامی معاصر، راشد غنوشی چهرهای است که بیشترین تأکید را بر مسائلی مانند دموکراسی، حقوق بشر، همزیستی و گفتگو در گفتمان اسلامگرایانه خود داشت و این مفاهیم را در کانون فعالیت سیاسی و مبارزه خود قرار داد. او محبوبترین چهره در تونس پس از انقلاب بود، از دوست سوسیالیست خود المزروقی حمایت کرد و انتخاب او به عنوان رئیس جمهور را تضمین کرد. آنها به مدت چهار سال برای ساختن تونس بر اساس دموکراسی، کرامت انسانی و حقوق مبارزه کردند. ولی تونس، به رهبری غنوشی، علیرغم مواضع دموکراتیک، معتدل و خردمندانهاش، با کودتا روبرو شد. قیس قانون اساسی را به حالت تعلیق درآورد، مجلس را منحل کرد و غنوشی را به زندان فرستاد. ادامه حبس این رهبر 84 ساله، نه تنها برای تونس، بلکه برای کل جهان اسلام مایه تاسف است. حالا غنوشی در زندان، در همبستگی با یک زندانی سیاسی دیگر، جوهر بن مبارک، اعتصاب غذای خود را آغاز کرده است».
آکتای در ادامه نوشته است: «بن مبارک با فریاد خود علیه کودتا، دقیقاً به اندازه غنوشی، کودتاچیان را وحشتزده میکند. سخنان او، با کلمات قصار به یاد ماندنیاش، در سراسر اندیشه سیاسی تونس طنینانداز است. به عنوان مثال، او میگوید: کسی که به دموکراسی خیانت میکند، نمیتواند از طرف مردم صحبت کند. مشروعیت نه از لوله تفنگ، بلکه از صندوق رأی میآید».
نکته جالب توجه اینجاست که حتی مشاور سابق اردوغان نیز در مقاله احساسی خود درباره غنوشی، از ترکیه و کشورهای اسلامی نخواسته که برای حمایت از این سیاستمدار تونسی، اقدام خاصی انجام دهند.
چرا اکنون، غنوشی برای اردوغان مهم نیست؟
حالا به وضوح میتوان گفت موازنه قدرت در تونس تغییر کرده است. به نحوی که غنوشی به عنوان رهبر جنبش النهضه که در طول بهار عربی به عنوان متحد ایدئولوژیک اردوغان دیده میشد، حالا موقعیت متفاوتی دارد. زیرا با تثبیت مشی اقتدارگرایانه قیس سعید، رئیس جمهور تونس از سال 2021 میلادی نفوذ غنوشی کاهش یافته است.
اردوغان اکنون ترجیح میدهد روابط مستقیمی با قیس سعید برقرار کند و این معادله ارزش استراتژیک غنوشی را کاهش میدهد.
همچنین باید به این نکته مهم نیز اشاره کرد که مدتهاست، شاهد تغییر موضع حزب عدالت و توسعه هستیم. حالا گفتمان اسلامگرایانه به یک موضع عملگرایانه و دولتگرا تقلیل داده شده است. ضمن این که تأکید غنوشی بر «اسلام دموکراتیک» دیگر با مدل «رهبری قوی» اردوغان همسو نیست.
درباره روابط کنونی ترکیه – تونس نیز باید به این موضوع اشاره کرد که دستاوردهای اقتصادی و دیپلماتیک، حالا و در دوران بحران اقتصادی، برای اردوغان اهمیت حیاتی دارد. چرا که ترکیه به دنبال همکاری با تونس در صنعت دفاعی، انرژی و تجارت است.
بنابراین حمایت از غنوشی میتواند به روابط با دولت تونس آسیب برساند و در چنین شرایطی، اردوغان ترجیح میدهد سکوت کند. اگر چه حالا و در سال 2025 میلادی، روابط بین این دو کشور، در سطح دیپلماتیک عادی است، اما نوعی فاصله سیاسی نیز وجود دارد. حالا شاهد این هستیم که ترکیه پهپاد و فناوری دفاعی به تونس صادر میکند و این همکاری توسط دولت قیس سعید انجام میشود.
جالب اینجاست که تحلیلگران بینالمللی نیز، به این موضوع توجه ویژهای دارند. به عنوان مثال، مارک لینچ استاد و محقق دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا گفته است: «سکوت اردوغان را میتوان به عنوان همبستگی عملگرایانه میان رهبران اقتدارگرای کنونی ترکیه و تونس تفسیر کرد».
همچنین سارا یرکس از محققین بنیاد کارنگی میگوید: «حالا سیاست ترکیه در تونس مبتنی بر منافع است، نه پیوند ایدئولوژیک. لذا چهرههایی مانند غنوشی اکنون به عنوان بار اضافی دیده میشوند».
در اظهار نظری مشابه، ایلهان اوزگل از دانشگاهیان ترکیه گفته است: «سیاست خارجی ترکیه در حال حاضر، مبتنی بر سود اقتصادی است، نه اتحادهای ایدئولوژیک. به طور طبیعی چهرههایی مانند غنوشی از این الگوی جدید کنار گذاشته شدهاند».
ولی مراد یتکین تحلیلگر برجسته ترکیه میگوید: «سکوت اردوغان را میتوان به عنوان سکوتی استراتژیک تفسیر کرد که به دنبال حفظ موازنه بینالمللی است».
در پایان باید به این نکته نیز اشاره کرد که ترکیه در چند سال گذشته به شکلی معنیدار، به دولتهای مصر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی نزدیک شده و فضا برای فعالیت نویسندگان و سیاستمداران اخوانی در آنکارا و استانبول، محدود شده است.
انتهای پیام/