به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، میزان پایین سرانه مطالعه در کشور در قیاس با تعداد جامعه دانشگاهی و تحصیلکرده، رابطه منطقی و معقولی ندارد. هرچند آمار شفافی در زمینه سرانه مطالعه ارائه نشده، اما پایین بودن آن بر همگان روشن است. زندگی در فضای شهری و اختصاص زمان قابل توجهی از شبانهروز به فعالیت اقتصادی، سبب شده تا بسیاری از ما فرصت چندانی برای همنفس شدن با کتاب در ساعات اداری نداشته باشیم.
در روزهای گذشته و با شروع هفته کتاب و کتابخوانی، یکی از موضوعاتی که از سوی بخشی از جامعه دانشگاهی مطرح شده، فقدان یک کتابخانه شبانهروزی نه در کلانشهر تهران، که در سراسر کشور است. نگاهی به ساعت فعالیت کتابخانههای وابسته به مراکز مختلف نشان میدهد که حداکثر خدماترسانی به مخاطبان، تا ساعت 24 است. این البته در شهر بزرگی مانند تهران مصداق دارد و در دیگر شهرهای بزرگ مانند مشهد، اصفهان یا تبریز عمدتاً طبق ساعات اداری است.
در این میان کتابخانههای دانشگاهها که جامعه دانشجویان و پژوهشگران را پوشش میدهند نیز خدمات شبانهروزی ندارند و غالباً تنها تا ساعت 17 خدمات ارائه میدهند. کتابخانههای شهرداری نیز ساعت کارشان متغیر است و نهایتاً تا ساعت 23 فعالاند.
نیاز به خدماترسانی شبانهروزی در شهری مانند تهران که اقتضائات و سبک زندگی خاص خود را دارد، سبب شد تا کتابخانه ملی در سال 1390 و در دوره مدیریت اسحاق صلاحی تصمیم بگیرد که شیفت شب(یعنی از ساعت 24 الی 7) را به ساعات خدماتدهی اضافه کند؛ اقدامی که 12 سال بعد در دوره مدیریت علیرضا مختارپور به دلیل مدیریت انرژی پایان یافت و آخرین چراغ نیز خاموش شد. هرچند در این مدت دانشجویان و پژوهشگران با طرح مسئله با مدیران وقت کتابخانه و حتی رؤسای جمهور وقت خواهان رفع این تعطیلی و برقراری مجدد شیفت شب شدند، اما تاکنون به نتیجه خاصی نرسیدهاند. کمبود بودجه، مغایر بودن با اساسنامه کتابخانه و همچنین مسئله امنیت از جمله موضوعاتی است که مدیران در پاسخ به چرایی تعطیلی شیفت شب عنوان میکنند.
طرح این خواسته همزمان با هفته کتاب در فضای مجازی، سبب شد تا دانشجویان از تجربیات خود از این موضوع بگویند. یکی از دانشجویان درباره پیشرو بودن تصمیم برقراری شیفت شب کتابخانه ملی در منطقه نوشت: حدود 13 سال پیش، زمانی که تنها تعداد اندکی از کتابخانههای دنیا خدمات 24ساعته ارائه میدادند، مدیران قبلی کتابخانه ملی ایران تصمیمی شجاعانه گرفتند و برای نخستینبار در منطقه، کتابخانه ملی ایران را شبانهروزی کردند.
اما پس از حدود یک دهه،به جای توسعه این خدمت ارزشمند، چنین برداشت شد که کتابخانهٔ 24ساعته ممکن است اندکی شرح وظایف را افزایش دهد و در نتیجه، خدمات شبانه بهتدریج به ساعت 12 شب محدود شد! در همین سالها و همزمان با توقف مطالعه در شیفت شب در ایران، کشورها یکی پس از دیگری به سمت کتابخانههای شبانهروزی رفتند؛ زیرا باور دارند که مطالعه و پژوهش توقفپذیر نیست.
او ادامه داده است: یکی از کشورهایی که از سال 2020 کتابخانه ملی مجهز و شبانهروزی ایجاد کرده، ترکیه است؛ کتابخانه ملی ریاست جمهوری ترکیه امروز یکی از بزرگترین کتابخانههای منطقه با چندین سالن 24ساعته است.
نمونهای دیگر کتابخانه ملی El Salvador (BINAES) است؛ کشوری با تنها شش میلیون نفر جمعیت، که از سال 2023 تاکنون، 24 ساعت شبانهروزی و هفت روز هفته خدمات ارائه میدهد؛ کشوری کوچک با منابع محدود، اما دارای کتابخانه ملی شبانهروزی واقعی.
در مقابل، ایران با: جمعیت 85 میلیون نفر؛ نیروی انسانی متخصص؛ سابقه فرهنگی بسیار غنی و تجربه موفق 10 سالهٔ شیفت شب نه تنها این خدمت را توسعه نداده، بلکه آن را محدود یا حذف کرده است.
به گفته این دانشجو؛ جوانان و پژوهشگران ایرانی سالهاست از فضای مطالعهٔ شبانه محروماند. در بسیاری از کشورها، نه فقط کتابخانههای ملی بلکه بخش بزرگی از دانشگاهها و حتی کتابخانههای عمومی، سالنهای مطالعه 24ساعته دارند. اما در ایران تقریباً هیچ دانشگاهی کتابخانه شبانهروزی ندارد؛ و این محرومیت، بهجای رفع شدن، در سه سال اخیر در کتابخانه ملی نیز تکرار شده است.
کاربر دیگری درباره تجربه خود از شبانهروزی شدن کتابخانه دانشگاه شیراز در دهه 70 نوشت:کتابخانه دانشکدهی مهندسی نامش خوارزمی بود و در میدان نمازی قرار داشت. کتابخانه به صورت مخزن بسته اداره میشد و ما میتوانستیم تا ساعت 4 بعد از ظهر کتابی که میخواهیم را بگیریم و استفاده از سالن مطالعه آنجا هم فقط تا 10 شب، امکانپذیر بود. دکتر سیروس جوادپور یک پروژه هم برای آنجا داشت که در قدم اول یک سری صندلی در لابی کتابخانه قرار داد که باعث شد لابی کتابخانه در آن زمان با اضافه شدن همین صندلیها نقشی را ایفا کند که کافیشاپهای امروزی به عهده دارند؛ یعنی مکانی برای جمع شدن دانشجویان دور هم و انجام گفتوگوها و بحثهای درسی و غیر درسی. اقدام بعدی دکتر که در باور خیلیها نمی گنجید و جزو محالات محسوب میشد و هنوز هم فکر می کنم بسیار جلوتر از زمان خود به اجرا درآمد، شبانهروزی شدن خدمات کتابخانه بود.
اگر بدانید همین الآن که شما این نوشتار را میخوانید، کتابخانه دانشکده مهندسی دانشگاه تهران، از ساعت 15 به بعد خدمتی ارائه نمیکند و سالنهای مطالعهاش هم نهایتاً تا ساعت 8 شب جوابگوی دانشجویان است، حتماً با من موافق خواهید بود که چقدر این اقدام دکتر جوادپور، رادیکال و انقلابی بوده است.
دکتر، محدودیت استفاده از مخزن کتاب را هم تا حدی برداشت یعنی ما راحت میتوانستیم با هماهنگی کتابدار وارد مخزن شویم و کتابها را ببینیم و آنهایی که میخواهیم را انتخاب کنیم. به لطف همین اقدام دکتر جوادپور بود که من برای اولینبار توانستم سری استانداردهای ASTM را در کنار هم ببینم و یا مجموعه 30 جلدی ASM Handbook را که مجلدهایش کنار هم در یک قفسه مجزا چیده شده بودند، را تکبهتک بردارم و ورق بزنم. همین تورقها بود که باعث شد موضوعی جذاب چشمم را بگیرد و برای سمینار درس شکست که با دکتر هادیانفرد داشتم، عنوان “علل تخریب ایمپلنتهای پزشکی” را انتخاب کنم و با عکسهای رادیولوژی انواع ایمپلنتها یک سمینار عالی ارائه کنم که هنوز هم مزهاش زیر زبانم است... .
در این میان برخی از کاربران هم از برخوردهای عجیب و قهری مسئولان کتابخانهها برای تعطیل کردن کتابخانه گفتهاند. محمدعلی اسماعیلزاده اصل، از اساتید دانشگاه شریف، نیز در اینباره نوشت: تعطیلی شبانه کتابخانهها به ویژه کتابخانههای دانشگاهها و کتابخانهای در حد کتابخانه ملی به بهانه نداشتن بودجه واقعاً قابل قبول نیست و نشان میدهد که هنوز متوجه نشدهایم که راه حل مسائل کشور اولویت دادن به دانش و یادگیری است.
انتهای پیام/