به گزارش خبرگزاری تسنیم از ساری، در ایران، جایی که کشاورزی و تامین امنیت غذایی ریشه در تاریخ و فرهنگ مردم دارد، خاک به عنوان نخستین و مهمترین سرمایه ملی، این روزها در سکوت و غفلت کمکم نفسهای آخرش را میکشد. شاید کمتر کسی درک کند که هر سانتیمتر از خاک حاصلخیز کشور ما حاصل هزاران سال تلاش طبیعت و انسان است و از دست دادن آن به معنای نابودی پایههای امنیت غذایی و حیات اقتصادی کشور است. اما این سرمایه ارزشمند، در مواجهه با بیتوجهیها، سیاستهای نصفه و نیمه، و فقدان مدیریت یکپارچه، به تدریج فرسوده و کمخاصیت میشود؛ شرایطی که کارشناسان و مدیران جهاد کشاورزی آن را به عنوان بحرانی پنهان و خاموش معرفی میکنند.
امیر هدایتی، مدیرکل دفتر امور آب کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی، به تسنیم میگوید که موضوع حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش و کاهش کیفیت آن، بیش از هر زمان دیگری نیازمند اولویتبندی و اقدامات عملی است. برنامه هفتم توسعه، کاهش 20 درصدی فرسایش خاک را هدفگذاری کرده، اما در عمل، فاصلهای قابل توجه میان سیاستگذاری و اجرا دیده میشود. طرحهای زهکشی زیرزمینی، مطالعات خاکشناسی، نقشههای مدیریت پذیر خاک و پروژههای فاینانس خارجی، همگی گامی به سوی حفظ این سرمایه ملی هستند، اما آیا کافیاند؟ آیا تاکنون توجه جدی و مستمری به مخاطرات واقعی و خسارتهای جبرانناپذیر ناشی از نابودی خاک شده است؟
کارشناسان تاکید میکنند که فرسایش سالانه بیش از 3 تن خاک به ازای هر نفر، زنگ خطری است که باید همگان را به تکاپو بیندازد. خاک سالم، نه تنها پایه و اساس کشاورزی پایدار است، بلکه گهواره امنیت غذایی، سلامت مردم و تولید محصول سالم را تضمین میکند. با این حال، با وجود اجرای برخی طرحهای کشاورزی حفاظتی، حفاظت از بقایای گیاهی و سیاستهای جبرانی، وضعیت خاک هنوز با چالشهای جدی مواجه است: فرسایش و تخریب، کاهش حاصلخیزی، و آلودگی ناشی از آلایندههای شهری و کشاورزی.
مسئولان و کارشناسان میگویند که تنها با نگاه علمی و جامع، هدایت کشاورزی به سمت پایدارسازی، تجزیه و تحلیل دقیق خاک و اجرای طرحهای عملی، میتوان از این بحران خاموش عبور کرد. از شرق تا غرب مازندران، مطالعات خاکشناسی و زهکشیهای زیرزمینی در حال اجراست تا هم از شور شدن زمینها جلوگیری شود و هم امنیت غذایی و تولید محصولات سالم تضمین گردد. اما این اقدامات نیازمند اعتبارات مستمر، اراده عملی و همت جمعی است، وگرنه خطر از دست رفتن یک سرمایه ملی بیجبران، همواره سایه خود را بر کشاورزی و آینده کشور خواهد انداخت.
در این میان، هفته خاک فرصتی است تا زنگ خطر حفاظت از این سرمایه ارزشمند، هم در سطح مدیران و سیاستگذاران و هم در میان کشاورزان و بهرهبرداران به صدا درآید. فرصتی برای بازنگری، هشدار و تحرک عملی؛ اما آیا این هشدارها به اقدام ملموس تبدیل خواهند شد یا باز هم خاک، سکوت بیتوجهی و کوتاهی مسئولان را به جان خواهد خرید؟ واقعیت تلخ این است که اگر امروز برای حفاظت خاک و اصلاح اراضی دست به کار نشویم، فردا نه تنها امنیت غذایی، بلکه پایههای اقتصادی و اجتماعی کشور نیز در خطر خواهد بود.
ماهیت پنهان بحران کاهش کیفیت خاک در کشور
امیر هدایتی مدیرکل دفتر امور آب کشاورزی معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در گفتوگو با تسنیم اظهار داشت: با توجه به ماهیت پنهان بحران کاهش کیفیت خاک در کشور و برنامه و سیاستهای کلانی که در برنامه هفتم در ماده 32 برنامه هفتم، در خصوص کاهش 20 درصدی فرسایش خاک پیش بینی شده در برنامه هفتم برنامه های وزارت جهاد کشاورزی بالاخص معاونت آب و خاک در خصوص بهبود وضعیت خاک کشور در الویت است.
وی با بیان اینکه در کنار این موضوع تولید محصولات سالم و امنیت غذایی از طریق آب و خاک سالم در کشور برنامه ریزی شده است افزود: طرح تهیه نقشه ی مدیریت پذیر خاک که تقریبا بیش از 4 سال است که در حال انجام بوده و حدود 7000 هکتار در استان مازندران ما برنامه اجرایی داشتیم در کنار این مسئله، تقریبا دو دهه است که بحث زهکش و مطالعات زهکشی اراضی کشاورزی استان مازندران با هدف بهبود وضعیت خاک در حال اجراست یک پروژه حدود 155 هزار هکتاری در سال 90 تا 91 در استان مازندران اجرا شد و با همین هدف و اخیرا هم طی 5 سال گذشته ما با توجه به اهدافی که تعریف کردیم در استان مازندران در راستای بهبود وضعیت خاک، طرح های زهکشی زیرزمینی را از شرق استان به سمت غرب استان پیگیری میکنیم تا متناسب با اعتبارات آن را اجرایی کنیم.
وی در پاسخ به این سئوال که چه اقدامات جامعی در همین زمینه انجام شده است در پاسخ به تسنیم تصریح کرد: در سطح وزارتخانه ما طرحهای جامع ساماندهی منابع آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی را با استفاده از فاینانس خارجی در دستور کار داریم که امیدواریم با برقراری خط اعتباری فاینانس خارجی حدود 300 هزار هکتار از اراضی استان مازندران با هدف بهبود وضعیت مدیریت آب و خاک اجرا شود و سه استان شمالی در این طرح هستند که در استان مازندران، استان گیلان و استان گلستان هر کدام متناسب با اراضی کشاورزی طرح پتانسیلیابی شده و در استانها اجرایی میشود.
حفاظت از خاک موضوعی فراملی است
اسدالله تیموری رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز اظهار داشت: هفته خاک را پشت سر میگذاریم و برای یک هفته برنامه های متعدد در حال انجام است و امروز بحث حفاظت از خاک از موضوعات اساسی است که باید به آن توجه کرد.
وی افزود: حفاظت از خاک موضوعی فراملی است و لازم است آگاهی ها را در حوزه حفاظت خاک افزایش دهیم و همه دست اندرکاران تولید تا سیاست گذاران باید با نگاه عالمانه موضوعات خاک را رصد کنند.
این مسئول با بیان اینکه خاک از سرمایههای جبران ناپذیر است که در طول سالها در حفاظت آن کوششی نشد تصریح کرد: طبق نظر برخی کارشناسان سرانه فرسایش هر نفر بیش از 3 تن است و تشکیل خاکی که یک سانتی متر آن 700 سال طول میکشد باید تدبیر بهتری را برای حفاظت آن اتخاذ کنیم.
به گفته او گهواره امنیت غذایی حفاظت از خاک است و در تقویم راهبردها مسائلی را طراحی میکنیم اما ممکن است در عمل شکاف ها پر نشود.
وی جهت دهی کشاورزی به سمت کشاورزی پایدار با هدف حفاظت خاک، تغذیه متوازن گیاه و سیاست جبرانی خاک برای حفط ساختار ایده آل خاک باید متعهدانه نگریسته شود.
تیموری به شکاف میان سیاست گذاری تا عمل در حفاظت اشاره کرد و بیان کرد: مراکز تحقیقاتی، دانشگاه و مراکز خدمات جهاد کشاورزی باید کشاورزی حفاظتی را در راس برنامه ها و ترویج های خود قرار دهند و دغدغه حفاظت خاک مورد تمرکز کارشناسان قرار گیرد.
او همچنین تصریح کرد: کشاورزی گردشی و حفاظت از بقایای گیاهی اجرا شد اما برای حفاظت خاک کفایت نمیکند.
او با تأکید بر اینکه خاک در حوزه کشاورزی با چند چالش و مشکل جدی روبروست بیان کرد: یکی تخریب و فرسایش دوم کاهش حاصلخیزی خاک و سومی امکان آلودگی خاک به انواع آلایندههایی که ممکنه در حوزه کشاورزی برای ما دچار چالش و معضل ایجاد بکند.
به گفته او هر کدام از این سه مقوله وزارت جهاد کشاورزی سیاستها و راهبردهای بسیار خوبی رو تعبیه کرده که دستاوردهای این استراتژیها در هفتهای به نام هفته خاک در معرض دید عموم قرار میگیرد.
تیموری عنوان کرد: خوشبختانه ما در این هفته برنامههای بسیار متنوعی را توسط همکاران در نظر گرفتیم که یکی از اونها مراسم تحت عنوان گرامیداشت هفته خاک در سازمان جهاد کشاورزی است و در روز یکشنبه هم در 73 مرکز استان 73 کارگاهی با حضور کارشناسان مجرب و اساتید دانشگاه استان اجرا میشود و کارهایی که در میدان و در زمین و در عرصه کشاورزی تجربه شده را در معرض دید بهرهبرداران قرار میدهند.
ورود عناصر سنگین حاوی مواد آلی به اعماق زمین
محمد علی بهمنیار مدیرگروه خاکشناسی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی مازندران هم در حاشیه این همایش عنوان کرد: امسال شعار جهانی با عنوان خاک سالم یا خاکهای سالم برای شهرهای سالم است. این جمله بسیار مهم اگر مورد توجه قرار گیرد و اگر خاک سالم باشد سالم بودن هم جنبههای مختلف فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی دارد قطعاً میتواند در تولید مواد غذایی، تامین مواد غذایی از جنبههای مختلف به ما کمک کند هم از لحاظ کمی و هم از کیفی.
وی افزود: ما هم از لحاظ کمی در بعضی مواقع دچار کمبود هستیم. کمبود میزان عملکرد در واحد سطح پایین است و قطعاً میتوانیم با مراقبت از خاک استفاده از منابعی بکنیم که خاک را دچار آسیب نکند و از جنبه آسیبریزی از جنبه آلودگی حفاظت خاک مد نظر قرار گیرد.
این استاد دانشگاه اشاره کرد: نکته بعدی اینست که ما در جامعه الان به غذای سالم هم احتیاج داریم یعنی کیفیت غذا و غذایی که ممکنه مثلاً عناصر سنگین همراه داشته باشند قطعاً این نوع غذاها در بلند مدت برای جامعه مناسب نیست در نتیجه نیاز است به آن توجه ویژه ای داشته باشیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرد: شعار امسال بحث شهری است یعنی منابع آلوده کننده شهری هم مشخص است که خیلی از این موارد را میشود کنترل کرد. مثلا اگزوز ماشینها یا همان سوخت فسیلی و سوخت های فسیلی که الان ما داریم مقدار سربشان بالاست قطعاً وقتی که داخل شهر قرار میگیرد و باران میآید اینها تبدیل به یک پسابی میشود که وارد زمین های کشاورزی میشود و خواسته یا ناخواسته حالت زیانباری دارد.
بهمنیار ادامه داد: ورود عناصر سنگین عناصری که مواد آلی هم باشند مثل بعضی از زباله ها که الان بسیار محدود است اما شیرآبهها وارد آبهای زیر زمین میشود و وارد خاکها میشود.
بهمنیار به برخی آلودگیهایی که به باغچهها آسیب وارد میکند اشاره کرد و گفت: باید توجه کرد که هم خاکمان هم آبهایی که استفاده میکنیم از مدار سالم خارج نشوند.
کیفیت خاک وضعیت ایده آلی ندارد
علیرضا علیزاده مدیر آب و خاک سازمان جهاد کاورزی هم در پاسخ به تسنیم در باره این مسئله که خاک در استان مازندران با چه معضلاتی روبرو است بیان کرد: فرسایش خاک که شاید ناشی از رفتار بد ما در خاک ورزی هایی که در حوزه انجام میدهیم و یا آبیاریهای بدی که داریم اتفاق بیفتد.
وی افزود: از سمت غرب به سمت شرق مازندران حرکت میکنیم کیفیت خاک کاهش ماده آلی خاک، وضعیت کربن خاک، وضعیت ایده آلی ندارد و سیاستهای جبرانی حوزه خاک در واقع با مطالعات و آنالیزهای خاک انطباق ندارد. امیدواریم که بتوانیم یک مطالعه جامع حوزه خاک را در کل استان انجام بدهیم و همه سیاستهای جبرانی اعم از توصیه کودی و بقیه بر اساس آنالیزهای دقیق خاک باشه که بتواند به کشاورزی استان کمک بکند.
وی عنوان کرد: خوشبختانه اعتبار بسیار مناسبی در حوزه مطالعات خاک و تدوین توصیه کودی برای استان تعبیه شد که در سازمان جهاد کشاورزی هم نهایت تلاش این است که همه این اعتبارات را استفاده کند و نتایج هم در معرض استفاده بهرهبرداران قرار بدهد.
او در ادامه در پاسخ به اینکه مهمترین برنامه عملیاتی که در حوزه حفاظت از خاک در سازمان جهاد کشاورزی مازندران انجام شده شامل چه مواردی است گفت: در راستای حفاظت از خاک از سال 1390 مطالعات خاکشناسی در سطح استان به مساحت حدود 160 هزار هکتار انجام شده و به همان نسبت کارهای اجرایی شده انجام شده در قالب زهکش زیرزمینی از منطقه شرق تیرتاش گلوگاه شروع شده و در ادامه هم از سال 1400 مطالعات خاکشناسی تحت عنوان حفاظت و حاصلخیزی خاک، در 6000 هکتار انجام شده است. هزار هکتار الان در حال عقد قرارداد برای مطالعات حاصلخیزی و حفاظت خاک از شرق استان شروع کردیم.
او مهمترین اثربخشی که این کار را در راستای امنیت غذایی و جلوگیری از شور شدن خاک و اصلاح و بهبود خاک عنوان کرد که باید انجام شود و گفت: طبق آمار معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی همین الان حدود 1500 هکتار اراضی ما در مازندران شور شده که اصلاً قابلیت کشت ندارد و کشاورز هم ان را رها کردند ما برای جلوگیری از شور شدن خاک اصلاح خاک و بهبودی خاک این مطالعات را انجام میدهیم که سبب برداشت محصول و عملکرد دو برابر شده است.
او ادامه داد: برای امنیت غذایی و برای کاهش مصرف و آبمانی و افزایش بهرهبرداری آب طبق قانون برنامه توسعه هفتم، این مطالعات را انجام میدهیم و در سال 1404 چیزی حدود 6 میلیارد و 900 میلیون تومان مصوبه برای مطالعات خاک شناسی و حفاظت داریم.
انتهای پیام/