به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، نخستین رویداد «فَراسا» در قالب برنامه سایتک (Scitech) در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد و طی آن پنل تخصصی «سفرای علم و فناوری» به بررسی مسیر توسعه فناوری نانو در کشور پرداخت.
در این نشست که با حضور جمعی از برجستهترین اساتید و مدیران ارشد این حوزه برگزار شد، دکتر اسدیفرد؛ مدیر کارگروه صنعت و بازار ستاد توسعه فناوری نانو، به تشریح روند بلوغ علمی و فناوری کشور در چهار دهه اخیر و چالشهای پیشروی اقتصاد دانشبنیان پرداخت.
سیر تحول آموزش عالی؛ از فقر نیروی متخصص تا جهش علمی
اسدیفرد با اشاره به روند تکاملی آموزش عالی در کشور اظهار کرد: کشور ما در طول چهار دهه گذشته و حتی یک قرن اخیر، یک فرآیند بلوغ را طی کرده است، اما نرخ تغییرات در سالهای اخیر شتاب بیشتری گرفته است. زمانی که بنده در سال 1375 وارد دانشگاه صنعتی شریف شدم، این دانشگاه هنوز حتی یک فارغالتحصیل دکتری در رشته مهندسی مواد نداشت.
وی افزود: در دهه 70 تمرکز اصلی بر «توسعه آموزش عالی» بود. دانشگاههای ما تازه در اواخر این دهه جرأت راهاندازی دورههای تحصیلات تکمیلی را پیدا کردند. ما باید ابتدا پژوهشگر تربیت میکردیم تا اصول پژوهش را بیاموزند. این فضا باعث رشد کمی آموزش عالی و افزایش دورههای کارشناسی ارشد و دکتری شد که نتیجه طبیعی آن، رشد سریع تولیدات علمی و افزایش تعداد مقالات بود.
تولد شرکتهای دانشبنیان؛ پاسخی به نیاز کاربردیسازی علم
مدیر کارگروه صنعت و بازار ستاد نانو با طرح این پرسش که «نفع این رشد علمی برای کشور چه بود؟» گفت: اگرچه افزایش مقالات برای کشور پرستیژ بینالمللی به همراه داشت، اما در اواسط دهه 80 این سؤال جدی مطرح شد که این رشد علمی چه مشکلی از کشور را حل میکند؟ همین نقدها و بررسیها منجر به تولد نهاد جدیدی در اقتصاد کشور به نام «شرکت دانشبنیان» شد.
وی تصریح کرد: هدف از ایجاد شرکتهای دانشبنیان این بود که دانش تولید شده در دانشگاهها، به دستاوردهای اقتصادی تبدیل شود. در همین راستا قانون حمایت از شرکتهای دانشبنیان در سال 1389 تصویب و صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان نهاد مالی حامی این اکوسیستم شکل گرفت.
دانشبنیانها؛ چسبهای دوطرفه میان دانشگاه و صنعت
اسدیفرد شرکتهای دانشبنیان را به «دوزیستهای دانشگاه صنعتی» تشبیه کرد و گفت: سالها کنفرانسهای متعددی برای ارتباط صنعت و دانشگاه برگزار شد، اما نتیجه ملموسی نداشت؛ چرا که ما تلاش میکردیم دو درخت تنومند و مستقل (دانشگاه و صنعت سنتی) را که هر کدام مسیر خود را طی میکردند، به زور به هم پیوند بزنیم.
وی ادامه داد: شرکتهای دانشبنیان مانند «چسبهای دوطرفه» عمل کردند؛ چرا که از دل دانشگاه برآمده بودند (توسط اساتید یا فارغالتحصیلان تأسیس شدند) و زبان صنعت و هزینه-فایده را نیز میفهمیدند. این شرکتها توانستند تا حد زیادی خلأ موجود را پر کنند.
قانون جهش تولید دانشبنیان؛ تغییر ریل به سمت صنایع بزرگ
این فعال حوزه فناوری با اشاره به تغییر رویکرد سیاستگذاری در اواخر دهه 90 خاطرنشان کرد: ما متوجه شدیم که اقتصاد اصلی کشور در دست صنایع بزرگ و هلدینگهاست و صرفاً با حمایت از شرکتهای دانشبنیان کوچک، اقتصاد کشور «دانشبنیان» نخواهد شد. بر همین اساس، «قانون جهش تولید دانشبنیان» در سال 1401 تصویب شد.
زنگ خطر کمبود سرمایهگذاری در زیرساختهای پژوهشی
اسدیفرد گفت: واقعیت سرمایهگذاری ما در حوزه فناوری نسبت به کشورهای پیشرو، و حتی کشورهای در حال توسعه، بسیار ناچیز است. به عنوان مثال، در بودجه سال 1404 کل مبلغ در نظر گرفته شده برای زیرساختهای توسعه علم و فناوری اعم از ساخت آزمایشگاه، تجهیز آزمایشگاهها، 3.2 همت است که به پول امروز حدود 30 میلیون دلار است که با توجه به هزینههای این حوزه، رقمی بسیار کم محسوب میشود.
نانو؛ فناوری فراگیر در تمام ابعاد زندگی
مدیر کارگروه صنعت و بازار ستاد نانو با تفکیک فناوریها به دو دسته «خاص» و «عام» گفت: برخی فناوریها مانند سلولهای بنیادی یا صنایع موشکی، حوزههای کاربردی مشخص و محدودتری دارند؛ اما فناوری نانو در دسته «فناوریهای عام» (Generic Technology) قرار میگیرد. اگر بپرسید نانو کجای زندگی ماست، باید گفت هر جایی که «ماده» وجود دارد، نانو نیز حضور دارد.
وی افزود: از آنجا که نانو علم مواد است، هر چیزی که مصداق ماده باشد—چه مصنوعی، چه طبیعی و چه زیستی—با فناوری نانو قابل تغییر و تحول است. ما میتوانیم با دستکاریهای نانویی، چه سطحی و چه عمیق، ویژگیهای مواد را متحول کنیم. بنابراین، هیچ بخشی از صنعت ما نیست که تحت تأثیر آیپی (IP) و دانش نانو قرار نگیرد.
انقلاب کاتالیستها؛ تبدیل واردات یک میلیارد دلاری به صادرات فناورانه
اسدیفرد با ذکر مثالی از تأثیر شگرف نانو در صنایع مادر گفت: یکی از گلوگاههای اصلی در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد کشور، بحث «کاتالیستها» بود. کاتالیستها در واقع مغز متفکر پالایشگاهها و پتروشیمیها هستند که امکان واکنش شیمیایی را فراهم میکنند. ویژگی کلیدی که عملکرد کاتالیست را متحول میکند، «سطح ویژه» است؛ یعنی یک کیلوگرم ماده چقدر سطح تماس برای واکنش در اختیار ما قرار میدهد.
وی تشریح کرد: فناوری نانو باعث شد نسبت سطح به حجم و جرم به بیشترین مقدار ممکن برسد. اگر کاتالیستهای نسل قدیم در هر گرم 10 تا 20 مترمربع سطح میدادند، با فناوری نانو این عدد به 200 مترمربع رسید که یک تحول بزرگ بود.
این مقام مسئول با اشاره به مسیر خودکفایی در این حوزه خاطرنشان کرد: ما در گذشته سالانه بین 500 میلیون تا یک میلیارد دلار صرف واردات کاتالیستهای نسل قدیمی میکردیم، اما با ورود نانو، نهتنها کاتالیست را داخلیسازی کردیم، بلکه مستقیماً به «آخرین نسل فناوری» دست یافتیم. شرکتهای خارجی تکنولوژیهای روز را به عنوان مزیت رقابتی خود نگه میداشتند و به ما نمیدادند، اما امروز ما بیش از 10 شرکت قدرتمند داریم که کاتالیستهای نانویی پیشرفته را حتی به کشورهایی نظیر روسیه و عراق صادر میکنند.
اسدیفرد در پایان به کاربردهای حیاتی نانو در حوزه سلامت اشاره کرد و گفت: با توجه به آمار بالای سرطان در جوامع امروزی، نیاز به داروهای جدید و مؤثر اجتنابناپذیر است و این امر بدون فناوری نانو تقریباً غیرممکن است.
وی تأکید کرد: در بحث «دارورسانی هدفمند»، حاملهای دارو حتماً بر پایه یک عامل نانویی (مانند ذرات مغناطیسی، باکیبالها، لیپوزومها و...) عمل میکنند. این نانوذرات دقیقاً مانند یک «کد پستی» عمل میکنند که دارو را مستقیم به درب سلول سرطانی میرسانند و از آسیب به سلولهای سالم جلوگیری میکنند.
انتهای پیام/