به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، نرگس رسولی| فرش دستباف زنجان، که زمانی زینتبخش خانههای بزرگ جهان بود و نماد هنر و اصالت بافندگان این مرز و بوم محسوب میشد، امروز در گرداب مشکلات اقتصادی به شدت گرفتار شده است. آمارهای نگرانکننده حاکی از آن است که حجم تولید این هنر اصیل به کمتر از نصف میزان تولید در سالهای گذشته رسیده است و این افول سریع، زنگ خطری جدی برای میراث فرهنگی و اقتصادی استان به صدا درآورده است.
بزرگترین موانع پیش روی این صنعت، نه ضعف در کیفیت تولید، بلکه موانع ساختاری و حمایتی است. فقدان پوشش بیمهای مناسب، قالیبافان را در برابر حوادث و ناملایمات روزگار آسیبپذیر کرده است. در همین حال، تسهیلات بانکی که میتوانست موتور محرک تولید باشد، به دست تولیدکنندگان نمیرسد و این امر باعث انباشت مشکلات مالی و افزایش ناامیدی در میان فعالان این حوزه شده است.
بخش صادرات که همواره منبع اصلی ارزآوری و انگیزه برای تولیدکنندگان بزرگ بود، به دلیل چالشهای اداری و بروکراسیهای پیچیده قفل شده است. این وضعیت، تولیدکنندگان زحمتکش را خسته و بیانگیزه کرده است؛ هنرمندانی که زندگیشان به گرههای فرش وابسته است، حالا احساس میکنند در برابر دیواری از مشکلات رها شدهاند.
اگر دولت و مسئولان امر تدابیر فوری و کارآمدی برای احیای این صنعت نیندیشند، آیندهای تاریک در انتظار فرش دستباف زنجان است. تداوم این روند به معنای آن است که در چند سال آینده، چیزی به نام «فرش دستباف زنجان» که شهرت جهانی دارد، عملاً از صفحه صنعت و هنر این استان رخت برخواهد بست و میراثی گرانبها برای همیشه از بین خواهد رفت.
درد دلهای یک قالیباف زنجانی
صنعت فرش دستباف زنجان که همواره به عنوان یکی از قطبهای فرهنگی و اقتصادی استان مطرح بوده، این روزها با چالشهای جدی در حوزه معیشت تولیدکنندگان اصلی خود مواجه است. خانم احمدی، یکی از قالیبافان باسابقه استان، در گفتوگو با خبرنگار تسنیم، به تشریح معضلات این حوزه پرداخت.
دستمزد ما کفاف یک لقمه نان شب را هم نمیدهد
احمدی در ابتدا به معضل اصلی دستمزدها اشاره کرد و اظهار داشت: دستمزد فرشبافان در مقایسه با سختی و زمانی که صرف بافت یک فرش میشود، به شکل فاجعهباری پایین است. بسیاری از ما مجبوریم ساعات متمادی کار کنیم تا بتوانیم هزینههای اولیه زندگی روزمره را تأمین کنیم، چه برسد به هزینههای بیمه که هر سه ماه یکبار باید پرداخت شود و توان پرداخت آن را نداریم.
وی افزود: این کمبهرهمندی در زنجیره توزیع سود، نمود بیشتری پیدا میکند.
زخم دستان ما سهم دلالان را پر میکند
احمدی خاطرنشان کرد: بیشترین نفع و سود نصیب تاجران و دلالان میشود که فرش را به بازارهای داخلی و خارجی میبرند. سهم ما بافندگان از این سود بسیار ناچیز است و همین امر ما را با مشکلات مالی مزمن روبرو کرده است.
بیمه، آسیب جسمی و کارافتادگی؛ مثلث رنج قالیبافان
مهمترین دغدغه مطرح شده توسط این قالیباف، وضعیت نامطلوب بیمه و حمایتهای اجتماعی بود.
احمدی با تأکید بر ماهیت کار خود، اشاره کرد: کار ما بسیار طاقتفرساست و به مرور زمان به مشکلات جسمی جدی مانند آسیب به ستون فقرات، عضلات و چشمها منجر میشود. با این حال، ما از پوشش بیمهای خوب و قابل قبول بیبهرهایم و حتی بیمههای تکمیلی درمانی نیز در دسترس ما نیست. در نتیجه، در صورت بروز بیماری یا حادثه، هیچ حمایت مالی نمیشویم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به معضل عدم توجه به کارافتادگی پرداخت و گفت: حمایت جدی از فرشبافانی که به دلیل آسیبهای جسمی قادر به ادامه کار نیستند، وجود ندارد. عجیب اینجاست که ما باید حتماً به یک سن خاص برسیم تا بتوانیم بازنشسته شویم. آیا یک فرد با بیست سال سابقه کار سنگین که به دلیل آسیب جسمی از کار افتاده، نباید حمایت شود؟
تسهیلات دور از دسترس و افزایش هزینههای درمانی
احمدی همچنین به نارسایی در توزیع امکانات دولتی اشاره کرد و تصریح کرد: وامها و تسهیلات بانکی اغلب به افراد غیر واقعی تعلق میگیرد و فرشبافان واقعی در تأمین ابزار و مواد اولیه با مشکل دست و پنجه نرم میکنند.
او افزود: در کنار این مسائل، هزینههای بیمه اجتماعی و خدمات درمانی روزبهروز در حال افزایش است، در حالی که توان پرداخت آن از سوی بیشتر ما وجود ندارد. به دلیل نوع بیمه و مزایای محدود آن، ما دسترسی مناسبی به مراکز درمانی معتبر برای درمان آسیبهای شغلی خود نداریم.
این قالیباف با تأکید بر محرومیتهای گسترده در حوزههایی چون بازنشستگی و بیمههای کارافتادگی مناسب، خواستار توجه ویژه مسئولان به احقاق حقوق تولیدکنندگان اصلی فرش زنجان شد.
تسهیلات دور از دسترس و افزایش هزینههای درمانی
احمدی همچنین به نارسایی در توزیع امکانات دولتی اشاره کرد و تصریح کرد: وامها و تسهیلات بانکی اغلب به افراد غیر واقعی تعلق میگیرد و فرشبافان واقعی در تأمین ابزار و مواد اولیه با مشکل دست و پنجه نرم میکنند.
رکود، تحریم و بستهماندن سامانه بیمه، قاتلان فرش دستباف هستند
محمدحسن بیگدلی، رئیس اتحادیه صنف تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف زنجان، در گفتوگو با تسنیم، وضعیت نگرانکننده تولید فرش در استان را تشریح کرد و از افت تولید به میزان حدود 50 درصد در سالهای اخیر خبر داد.
وی عوامل اصلی این افول را رکود بازار، تأثیر تحریمها بر صادرات و مهمتر از آن، عدم حمایتهای دولتی در حوزه بیمه و تسهیلات دانست.
رکود بازار و بنبست صادراتی
بیگدلی با تأکید بر اینکه رکود بازار، سرمایهگذاران را از ورود به این صنعت منصرف کرده است، معضل اصلی را در حوزه صادرات دانست
وی تصریح کرد: به دلیل تحریمهای اعمال شده، برگشت پول برای صادرکنندگان به کشورهایی که خریدار سنتی فرش ایران بودند، بسیار دشوار شده است. این امر باعث شده صادرکننده تمایلی به خرید از تولیدکننده نداشته باشد.
رئیس اتحادیه افزود: تولید یک فرش شش متری پشمی، به طور متوسط بیش از یک سال زمان میبرد. وقتی فروش به این سختی انجام شود، دیگر تولید برای کارگاهها بهصرفه نیست و این عدم فروش، به یک چالش مهم تبدیل شده است.
بیمه؛ ریزش 19 هزار نفری در سایه بیحمایتی
بیگدلی دومین و سومین عامل افت تولید را به حوزه حمایتهای دولتی مرتبط دانست و به وضعیت بیمه اشاره کرد.
وی با استناد به آمار اتحادیه، وضعیت بیمه را بحرانی توصیف کرد: در طول شش تا هفت سال گذشته، تعداد بافندگان بیمهشده از 19 هزار نفر به حدود 4 هزار نفر رسیده است و متأسفانه بیمه جایگزین نمیشود.
وی با اشاره به جلسات متعدد با مدیر کل بیمه تأمین اجتماعی، خاطرنشان کرد: آنها اعلام میکنند که سامانه کلاً بسته است و ما نمیتوانیم بافندگان جدید را بیمه کنیم. همین امر باعث دلسردی کامل بافندگان شده و انگیزهای برای ادامه کار وجود ندارد.
توقف پرداخت تسهیلات و نادیده گرفتن تولیدکنندگان متوسط
رئیس اتحادیه در خصوص تسهیلات نیز وضعیت را نامطلوب خواند و گفت: با وجود اینکه اکنون آذرماه سال 1404 است، تا به امروز هیچگونه تسهیلاتی از طرف اداره کار و سازمان صمت پرداخت نشده است، در حالی که بیش از 3000 نفر متقاضی واجد شرایط، پروندهشان در اتحادیه موجود است.
بیگدلی توضیح داد که وضعیت فعلی موجب شده است که تنها کارگاههای بزرگ، بهروز و دارای برند قوی که قدرت فروش مستقیم دارند، سرپا بمانند.
وی افزود: تولیدکنندگانی که سرمایه قوی ندارند و برندسازی نکردهاند، به خصوص تولیدکنندگان متوسط، روز به روز در حال ریزش از بازار هستند.
آمار بافندگان و فروش داخلی
در پاسخ به سؤالی درباره تعداد بافندگان و روند صادرات، بیگدلی اظهار داشت: آمار دقیق رسمی در دسترس نیست، اما بر اساس برآوردها در دو سال پیش، حدود 32 هزار نفر بیمهشده فصلی و دائمی در استان وجود داشته که اکنون باید این رقم را بین 2000 تا 3000 نفر در نظر گرفت.
وی همچنین تأکید کرد: صادرات فرش پشمی دستباف زنجان به طور مستقیم از این استان انجام نمیشود.
وی تصریح کرد: فرشهای خوب ما پس از تولید در استان، برای فروش نهایی و صادرات به تهران و قم منتقل میشوند؛ چرا که صادرکنندگان بزرگ در آنجا مستقر هستند و تجارت فرش مستلزم حجم عمده است که کار یک یا دو تخته فرش نیست.
بیگدلی بزرگترین مانع فعلی را «بیمه و تسهیلات» دانست و پیشنهاد کرد: در این رکود کنونی، حداقل باید با تزریق منابع مالی (حتی به صورت علیالحساب) به تولیدکنندگان برتر، دست آنها برای تأمین معاش و پرداخت هفتگی مطالبات نیروهای خود باز شود؛ زیرا وضعیت بازار و تعطیلات اجباری ناشی از عدم پرداخت طلبها، کارگاههای متمرکز را نیز دچار وقفه کرده است.
وی همچنین اشاره کرد. و گفت: به دلیل مشکلات مالی و عدم دسترسی به وام، گرایش به بافت خانگی بسیار کاهش یافته و بافندگان ترجیح میدهند در کارگاههای متمرکز مشغول به کار شوند، چرا که دستمزد تضمینشدهتری دریافت میکنند.
رئیس اتحادیه فرشبافان زنجان، از عدم حمایت سازمانهای متولی مانند «مرکز ملی فرش» گلایه کرد و گفت: با وجود اینکه سوبسیدی برای شرکت در نمایشگاهها برای ما در نظر گرفته نشده، ما همچنان با هزینه شخصی در تلاشیم تا فرش زنجان را زنده نگه داریم.
صادرات فرش زنجان قربانی نبود زیرساخت و تحریم
محسن عبدی، رئیس اداره طرح اداره کل صنعت، معدن و تجارت (صمت) استان زنجان، در گفتوگو با تسنیم، با تأیید خبر افول تولید در این صنعت، ریشه اصلی مشکلات را در نبود ساختارهای لازم برای صادرات مستقیم و همچنین فشارهای اقتصادی ناشی از تحریمها دانست.
عبدی با اشاره به آمار فعالان این حوزه در استان، اظهار داشت: بر اساس برآوردها، حدود 33 هزار بافنده تمام وقت و پارهوقت در زنجان در حوزه فرش دستباف فعالیت دارند. فرش زنجان با ویژگیهایی چون استفاده از پشم طبیعی باکیفیت، طرحهای هندسی و گیاهی خاص و دوام بالا، ظرفیت بسیار بالایی برای بازارهای بینالمللی دارد و مقاصدی چون اروپا، آمریکا و شرق آسیا خریداران اصلی فرشهای هنری ما هستند.
نبود صادرکننده و وابستگی به استانهای همجوار
رئیس اداره طرح صمت زنجان، بزرگترین مانع توسعه صادرات را ساختار فعلی بازار دانست: متأسفانه زنجان فاقد تاجران بزرگی است که مستقیماً بتوانند حجم انبوه فرش تولید شده را به خارج از کشور صادر کنند. ما عملاً وابسته به استانهای همجوار مانند قم و تبریز هستیم. فرش تولیدشده در استان پس از تکمیل فرآیندهای اولیه، برای صادرات به آن مراکز منتقل میشود.
وی با تأکید بر این وابستگی، خواستار حمایتهای زیرساختی شد: برای رشد واقعی صادرات، باید مشوقهای صادراتی هدفمند و همچنین زیرساختهای لازم از جمله بستهبندی استاندارد و حمل و نقل مطابق با استانداردهای بینالمللی در زنجان تقویت شود تا تولیدکننده ما بتواند به صورت مستقیم وارد عرصه تجارت جهانی شود.
تحریمها، چالش بازاریابی و کمبود مشوق
عبدی تأکید کرد: با وجود افزایش تقاضای جهانی برای فرش زنجان، چالشهای متعددی بر سر راه صادرکنندگان وجود دارد: «افزایش هزینههای تولید، مشکلات حمل و نقل صادراتی، رقابت با فرشهای ارزانقیمت خارجی و از همه مهمتر، تحریمهای اقتصادی که معاملات ارزی را مختل کرده است، عمدهترین موانع ما هستند.
رئیس اداره طرح صمت استان در ادامه به مشکلات داخلی تولیدکنندگان اشاره کرد: ما در حوزه بازاریابی و تبلیغات بینالمللی در استان نیازمند تقویت زیرساختها هستیم. همچنین، کمبود مشوقهای مالی و ارزی برای تولیدکنندگانی که ریسک تولید را میپذیرند، یکی از دلایل اصلی عدم حمایت مؤثر از این صنعت هنرصنعت است.
محسن عبدی ، راهکارهایی برای خروج از وضعیت فعلی ارائه داد و گفت: برای گسترش صادرات فرش زنجان، ضروری است که در کنار معرفی هرچه بیشتر برند فرش استان در نمایشگاههای بینالمللی، از بازارهای جدید در آسیا و اروپا استفاده کنیم. حمایت از تولیدکنندگان برای توسعه زیرساختهای بستهبندی و بهرهگیری از فرصتهای جدید بازاریابی میتواند موجب شود که صنعت فرش زنجان، سهم بیشتری از جایگاه واقعی خود در هنر-صنعت جهانی کسب کند.
در مجموع، صنعت فرش دستباف زنجان که با برخورداری از حدود 33 هزار نیروی انسانی ماهر و محصولی باکیفیت، جایگاهی ویژه در هنر-صنعت ایران دارد، در حال حاضر با یک دوراهی بحرانی قرار گرفته است؛ چالشهای ساختاری نظیر نبود صادرکننده مستقیم و زیرساختهای بازاریابی در کنار فشارهای خارجی ناشی از تحریمها، موجب شده است که بیشترین سود حاصل از این هنر اصیل، نصیب استانهای همجوار شود. لذا، حمایت فوری و هدفمند دولتی برای رفع موانع بیمه، تخصیص تسهیلات و ایجاد بسترهای لازم برای صادرات مستقیم، تنها راهکار عملی برای جلوگیری از اضمحلال کامل این میراث فرهنگی و اقتصادی در استان زنجان خواهد بود.
انتهای پیام/