به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، انتشار خبر درگذشت زندهیاد کامران فانی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و استاد پیشکسوت حوزه کتابداری، واکنشهای بسیاری را در میان جامعه ادبی و فرهنگ کشور داشت.
او فهرستنویس و کتابشناس شناخته شدهای بود که در 25 فروردین سال 1323 در قزوین چشم به جهان گشود. فانی در میان اهل تحقیق و کتاب با آثاری چون «ردهبندی تاریخ ایران» «ردهبندی فلسفه اسلامی» «فرهنگ موضوعی قرآن مجید» «جنگ جهانی اول و دوم»، «دانشنامه کودکان و نوجوانان»، «علم در تاریخ» و ترجمه آثاری چون «خطابه پوشکین» «داستایوفسکی (ترجمه)» «مرغ دریایی» شناخته میشود.
سالها تحقیق و تامل در آثار جدید و قدیم، از او محقق کارکشتهای ساخته بود؛ بهطوری که برخی او را دائرةالمعارف متحرک توصیف میکردند. گذشته از اینها، فانی با حُسن خلقی که داشت در ضمیر بسیاری نقش بسته است؛ مردی متین و گزیدهگو که روی گشاده را از آشنا و غریبه دریغ نمیکرد. درگذشت او خاموشی یکی از مردان نسلی است که حرمت علم را به واسطه ارزشمندی آن پاس میداشتند.
در کنار پیامهای متعدد مسئولان، جمعی از اهالی فرهنگ نیز به خبر درگذشت او واکنش نشان دادند. صفحه شخصی محمدرضا شفیعی کدکنی او را "آقای کتابدار" خطاب کرد و به مرور یادداشت داریوش شایگان درباره زندهیاد فانی پرداخت: کامران فانی در جامعه روشنفکری ایرانی مردی استثنایی است. این را به جرأت میگویم و از عهده اثباتش نیز برمیآیم. مهمترین ویژگی فانی که او را استثنایی میکند، احاطه شگفتانگیز اوست به علوم انسانی و طبیعی چنانکه صفت "دایرةالمعارف متحرک" که به او دادهاند، بهراستی برازنده اوست. اما نکته آن است که دانش فانی دائرةالمعارفی نیست، اطلاعات در ذهن او به صورت دائرةالمعارفی و خشک و کلیشهای ضبط نشده است، بلکه در وجود او عجین شده و به هم ربط و پیوند یافته است یا به گفته امروزیها با یکدیگر در تعامل و تبادل interactive است و حاصل آن دانشی است فعال و پویا.
محمدجعفر یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد و استاد پیشکسوت حوزه ادبیات و زبان فارسی، نیز در یادداشتی درباره جایگاه فانی نوشت:
کامران فانی مردی از قبیلۀ کتاب بود، که امروز نه درباقی که «باقی» شد. کتاب بقای آدمی را ضمانت می کند اگر در او «فانی» شوی.
نام کامران فانی را از نوجوانی در کنار بهاءالدین خرمشاهی میدیدم در مجاورت کتاب، چه به عنوان مترجم و چه به عنوان نویسنده. او یک پای قرص مجلۀ الفبا بود که ساعدی در اوایل دهه 50 در میآورد. در چهار شماره از شش شمارۀ الفبا مقاله داشت. بعدها در دانشنامهنویسی شاخص شد و در عالم کتابداری دل به دریای کتاب زد.
فانی هم از آنهایی بود که مثل بسیاری از همگنان راهش را از پزشکی به ادبیات و کتاب کج کرد و در این کجراهه خوش درخشید. تا رو به راه و به قرار بود احاطهاش را بر کتابشناسی و تازههای دنیای کتاب نشان داد و ثابت کرد که عشق در دنیای کتاب هم حرف اول را میزند. همراهی و همقدمی او با خرمشاهی پای او را به قرآنپژوهی هم باز کرد، که خیلی هم در گروه خونی او نبود. این همقدمی در نگاه من تا آنجا بود که آن دو را همزاد و همخون و همتبار به نظر میآوردم: چون یکی روح اندر دو بدن.
با رفتن فانی در کتابداری و دانشنامهنویسی فارسی نقصانی آشکار پیش آمد. در فرهنگستان هم جای او برای همیشه خالی خواهد بود.
دریغا که سالهای آخر عمر فانی به تلخکامی گذشت. هم او به زندگی روی ترش کرده بود و هم زندگی به کام و مراد او نمیگشت. آزادگی و پاکبازی را گرفته و کام را فرو نهاده بود. گویی میدانست و سخن زرین فردوسی را باور کرده بود که:
همی نام جاوید باید نه کام
بینداز کام و برافراز نام
حسن انصاری، پژوهشگر شناخته شده حوزه تاریخ و استاد میهمان در موسسه مطالعات پیشرفته پرینستون امریکا نیز درباره او نوشت:او در عمومی کردن دانش و بالا بردن سطح اطلاع عمومی در ایران چند دهه اخیر سهمی کم نظیر داشت.
بسیار خوانده بود از همه جور کتاب و موضوعی، از تاریخ اروپا گرفته تا تاریخ شیشه و کاغذ؛ از تاریخ دموکراسی اروپایی تا تاریخ قبائل آفریقا و آمریکای لاتین؛ از تاریخ اسطوره های یونان قدیم تا رمانهای مدرن. بسیار خوشمحضر و فروتن و تا اندازه زیادی شاید خجالتی.
او ادامه داد: در محضرش معمولاً در گفتوگوها دخالت نمیکرد مگر از او پرسش میشد. این تجربه رفاقت محدود من در طی چند سال با استاد کامران فانی و نیز همکاری در ویرایش مداخل اسلامیات یک دانشنامه با اوست. جامعه ما چقدر نیازمند کامران فانی هاست؛ پر اطلاع، دقیق در اظهار نظر و همواره در اندیشه "ایران".
مهری بهفر، پژوهشگر و مولف، نیز درباره او نوشت: برای آقای کامران فانی هیچ توصیفی که بتواند معرّفِ آثار و مجموعهٔ گستردهٔ کارهای او در عرصهٔ فرهنگ و کتاب، و فرهنگِ کتاب باشد نیافتیم، که این نیز تأسف دیگری است.
مراسم تشییع زندهیاد فانی فردا، 24 آذرماه، ساعت 9:30 در کتابخانه ملی برگزار میشود. قرار است پیکر او در قطعه نامآوران بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شود.
انتهای پیام/