به گزارش خبرگزاری تسنیم از ساری، در شرق استان مازندران، در شهرستانهای گلوگاه، بهشهر، میاندرود و نکا، پاییز با رنگ و بوی خود در باغها و دشتها رخ مینماید و انارستانها چون فرشهای پر از خال سرخ، زیر تابش ملایم خورشید مهر و آبان میدرخشند. این سرخِ شاخهها تنها یک پدیده بصری نیست؛ بلکه نمادی از تلاش، صبر و همدلی مردمانی است که سالها تجربه خود را در دل خاکهای آهکی و زمینهای آفتابخورده دریای خزر جاری کردهاند تا میوهای سرشار از طراوت، شیرینی و آب فراوان به دست بیاورند. انار در این خطه نه تنها یک محصول کشاورزی بلکه یک هویت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است؛ نشانهای از پیوند مردم با طبیعت، یادآور سنتهای محلی و نمادی از برکت و زندگی در دل روستاها.
چشمانداز پاییزی باغهای شرق مازندران، تصویری زنده و پویا از کشاورزی محلی ارائه میدهد؛ درختانی که شاخههایشان پر از میوههای سرخ است و بادهای ملایم پاییز بر برگها و میوهها میوزند و صدای خشخش برگها با صدای خنده کشاورزان در هم میآمیزد. از اواسط مهر تا اواخر آبان، روستاها در تکاپوی برداشت محصول هستند؛ مردان و زنان کشاورز با دقت و صبر میان شاخهها خم میشوند، میوهها را از درخت جدا میکنند و در سبدها میگذارند، و هر ترکیدن پوست انار، صدای شادی و امید را در باغها میپیچاند. این فعالیتها تنها فرآیند برداشت نیست؛ بلکه نمایش زندهای از رابطه انسان با طبیعت، استمرار سنتهای کشاورزی و جریان زندگی در روستاهای این منطقه است.
انار، به عنوان محصولی استراتژیک در شرق مازندران، علاوه بر ارزش اقتصادی، نقش مهمی در زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم دارد. از جشنهای محلی گرفته تا رسوم و آیینهای مربوط به برداشت محصول، این میوه سرخ در دل تاریخ و فرهنگ منطقه جایگاه ویژهای دارد. خانوادهها و کشاورزان با مهارت و تجربه خود، نه تنها محصول را به بازار میرسانند، بلکه پیوند میان نسلها و انتقال دانش سنتی کشاورزی را نیز حفظ میکنند. حتی رنگ، طعم و عطر انار، خاطره جمعی و حس تعلق به سرزمین را در دل هر فردی زنده میکند که در این باغها قدم میگذارد.
علاوه بر جنبه فرهنگی، انارستانها نقش اقتصادی بیبدیلی در معیشت خانوارها و اقتصاد محلی ایفا میکنند. تولید و فروش محصول، فرصتهای شغلی فصلی ایجاد میکند، منابع درآمدی را برای خانوادهها تأمین میکند و بخشی از زنجیره تولید مواد غذایی و صنایع مرتبط را فعال نگاه میدارد. از کشاورزانی که صبح تا غروب میان شاخهها کار میکنند گرفته تا بازاریان و صنعتگران محلی، همه در یک چرخه هماهنگ و پیچیده، زندگی و اقتصاد منطقه را شکل میدهند.
با وجود این، انارستانها و کشاورزی محلی با چالشهای متعددی نیز مواجه هستند؛ از تغییرات اقلیمی گرفته تا مدیریت منابع آب، آفتها و نوسانات بازار که نیازمند دانش علمی، حمایتهای اجرایی و استفاده از فناوریهای نوین کشاورزی است. کشاورزان شرق مازندران با ترکیبی از تجربه سنتی و دانش کاربردی، تلاش میکنند تا محصولی با کیفیت و با کمترین اتلاف تولید کنند و این تلاشها نشاندهنده تعهد و همت آنها در پاسداری از طبیعت، اقتصاد و فرهنگ منطقه است.
در چنین فضایی، پاییز در شرق مازندران نه تنها فصل برداشت، بلکه فصل زنده شدن زندگی، شور و امید است؛ زمانی که زمین ثمره سالها تلاش و مراقبت کشاورزان را به نمایش میگذارد و انارستانها چهرهای تازه و سرخ به روستاها میبخشند. صدای خنده، زحمت، مهارت و هماهنگی میان انسان و طبیعت در این باغها، داستانی بیانتها از تلاش و زندگی پایدار را روایت میکند؛ داستانی که هر ساله با تکرار فصل برداشت، باز هم تازه و الهامبخش است.
نصرت قنبری و روح زندگی در انارستانها
«نصرت قنبری» از روستای زرند نکا، با دستانی که یک انار بزرگ و سرخ را محکم گرفته است، نگاهی عمیق به باغ میاندازد و لبخندی میزند. او میگوید: هر سال که فصل انار میرسه، انگار دل زمین دوباره زنده میشه. وقتی از سپیدهدم پا میشم و به باغ میام، صدای برخورد برگها و شاخهها با باد و رنگ سرخ میوهها یه انرژی عجیبی بهم میده.
او ادامه میدهد:ما از صبح زود تا غروب کار میکنیم؛ شاخهها پر از میوه است و باید مراقب باشیم که هیچ اناری از دست نره. ولی خستگی توی وجودم حس نمیکنم؛ این رنگ سرخ، این عطر خاک و انار، خودش مثل یه جور جان تازه بهم میده.
نصرت اشاره میکند که برداشت انار تنها کار نیست، بلکه تجربهای است که انسان را با زندگی و فصلها همزمان میکند: «وقتی دستت به شاخهها میخوره و میوهها رو توی سبدت میذاری، حس میکنی بخشی از یه چرخه طبیعی هستی؛ چرخهای که سالهاه تکرار شده و باید ادامه پیدا کنه.»
کودکان و نخستین تجربههای انارچینی
در انارستانها، کودکان هم نقشی مهم دارند. آنها کنار مادران و پدران خود مینشینند و دانههای ترکیده را جمع میکنند، گاهی انار نیمخوردهای را میچشند و با صدای خندههای بیپایان خود، شور زندگی را به باغها میآورند. این لحظهها برای خانوادهها خاطرهساز است و کودکان با هر انار چیده شده، تجربهای کوچک از ارزش کار، صبر و ارتباط با طبیعت را میآموزند. یک کودک پنج شش ساله میتواند ساعتها در کنار مادرش مشغول باشد و بدون آن که خسته شود، از مشاهده رشد و بلوغ میوهها لذت ببرد.
زنان اناردار؛ دستهای رنگی و دلهای پرکار
در روستاهای بهشهر، بخش اعظم فعالیت برداشت انار بر دوش زنان است. «معصومه عباسی»، یکی از زنان فعال روستا، با دستانی که از تماس مداوم با آب انار رنگ گرفته، میگوید: انار ما بیشتر برای رب و شربت استفاده میشه. وقتی رب رو میپزیم و بوی اون تو حیاط میپیچه، یعنی پاییز رسیده و زندگی دوباره شروع شده.
او توضیح میدهد که بسیاری از زنان روستا، با راهاندازی کارگاههای کوچک خانگی، از رب انار، شربت و سسهای محلی درآمدزایی کردهاند. انار برای آنها دیگر صرفاً محصول کشاورزی نیست، بلکه منبع خلق فرصتهای شغلی، استقلال مالی و کارآفرینی خانگی شده است: ما با این کارگاهها میتونیم بخشی از درآمد خانوادهها رو تأمین کنیم و به جوانها یاد بدیم که کشاورزی و صنایع جانبی اون هم میتونه زندگی رو بسازه.
قاسمعلی؛ روایت پیرمرد اناردار از گذشته
در روستای چلمردی، قاسمعلی، پیرمردی هشتاد ساله، هر صبح با قدمهای آرام اما مصمم به انارستان خود سر میزند. او میگوید: اون موقعها که جاده نبود، ما انارها رو با قاطر میبردیم بازار نکا. مزه اون روزا هنوز زیر دندونمه. انارها کوچیکتر بودن ولی شیرینتر. حالا ارقام جدید آوردن، ولی اون طعم قدیمی یه چیز دیگه بود.
قاسمعلی معتقد است تغییر اقلیم و کمبود منابع آب باعث شده کشاورزان به فکر ارقام مقاومتر و روشهای آبیاری بهتر بیفتند. او میگوید: حالا ما انارهای محلی رو با پیوندهای اصلاحشده کاشت میکنیم تا هم کیفیت حفظ بشه و هم در برابر کمآبی مقاوم باشه. تجربه نسل ما و دانش نسل جدید باید با هم باشه تا باغها همچنان سرپا بمونن.
جوانان و احیای باغهای قدیمی
در سالهای اخیر، موجی از بازگشت جوانان به کشاورزی سنتی در شرق مازندران شکل گرفته است. «براری» 32 ساله از گلوگاه میگوید: چند سال پیش رفتم ساری کار ساختمون، ولی دلم پیش همین خاک بود. برگشتم و زمین پدرمو زنده کردم.
او اکنون بیش از 500 اصله درخت انار دارد و با برداشت محصول، رب بستهبندی شده تولید میکند: بازار خوبی هم داره، مخصوصاً برای صادرات به روسیه. این کار، یه جور ترکیب کشاورزی سنتی و تجارت مدرن شده.
براری به کمک طرحهای جهاد کشاورزی توانسته سیستم آبیاری قطرهای را در انارستان خود پیاده کند و میگوید این کار مصرف آب را تا نصف کاهش داده و کیفیت محصول را هم بهبود بخشیده است. او معتقد است که بازگشت جوانان به کشاورزی، احیای باغهای قدیمی و استفاده از روشهای نوین میتواند آیندهای پایدار برای منطقه بسازد: اگر ما جوانها به این خاک توجه کنیم، هم سنتها زنده میمونن و هم میتونیم اقتصاد رو شکوفا کنیم.
مازندران، قطب پنهان تولید انار ایران
با وجود آنکه مازندران بیش از همه به دلیل مرکبات و شالیزارهای برنج شناخته میشود، این استان یکی از قطبهای مهم تولید انار در کشور نیز به شمار میرود. سالانه بیش از 27 هزار و 500 تن انار از حدود 1900 هکتار باغات استان برداشت میشود و سهمی قابل توجه در تولید ملی دارد.
در شرق مازندران، شهرستانهای گلوگاه، بهشهر، نکا و ساری به عنوان قطبهای اصلی تولید انار شناخته میشوند، اما باغات پراکندهای از ارقام شیرین، ترش و ملس در سایر مناطق نیز وجود دارد. کارشناسان معتقدند که کیفیت خاک، اقلیم معتدل و تابش مناسب آفتاب در این مناطق، سبب شده انارهای شرق مازندران دارای طعمی خاص و منحصر به فرد باشند.
پتانسیلها و جایگاه تولید
باقری، معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران، در گفتوگو با تسنیم با تأکید بر جایگاه استان در تولید انار میگوید: «با وجود تصور عمومی که مازندران را صرفاً به مرکبات و برنج میشناسد، این استان یکی از قطبهای مهم تولید انار در کشور محسوب میشود. بر اساس آمارهای ما، سطح زیرکشت باغات انار در استان حدود 1900 هکتار است و سالانه بیش از 27 هزار و 500 تن محصول برداشت میشود.»
وی افزود: این میزان تولید، سهمی معادل 2.5 درصد از کل تولید ملی انار را به خود اختصاص داده و عملکرد باغات استان حدود 14.5 تن در هکتار است که تقریباً با میانگین عملکرد کشوری (14 تن در هکتار) همخوانی دارد.
چالشها و تهدیدها
با وجود این پتانسیلها، تولید انار در مازندران با چالشهایی نیز همراه است. عوامل خسارتزا را میتوان به دو دسته زیستی و غیرزیستی تقسیم کرد. آفات کلیدی مانند کرم گلوگاه انار، شتهها و کنهها و بیماریهای قارچی، ویروسی و باکتریایی از جمله مسائل زیستی هستند. عوامل غیرزیستی شامل نارساییهای تغذیهای، مدیریت نادرست آبیاری، آفتابسوختگی و ترکخوردگی میوه نیز بر کیفیت و کمیت محصول تأثیرگذارند.
باقری در این باره گفت: تغییرات اقلیمی و خشکسالیهای اخیر، علاوه بر کاهش کمیت، کیفیت انارها را نیز تحت تأثیر قرار داده است. هرچند تاکنون خسارت اقتصادی گستردهای ایجاد نشده، اما اثرات بلندمدت آن میتواند جدیتر باشد.
مزیتها و ظرفیتهای ویژه مازندران
استان مازندران از چند مزیت راهبردی برخوردار است که آن را از سایر مناطق متمایز میکند. این استان دارای بانک ژن منحصر به فرد از انار ترش به وسعت 12 هزار هکتار در پناهگاه بینالمللی زیستکره جزیره میانکاله است و تنها واحد تولید نهال انار گواهیشده استان در شهرستان ساری ارقام اصلاحشده و پرمحصول را تولید میکند. این ارقام شامل نمونههای نرمهسته و ارقام باکیفیت خارجی مانند رقم آمریکایی «واندر فول» میشود.
راهکارهای توسعه و چشمانداز آینده
برای توسعه پایدار تولید انار، سازمان جهاد کشاورزی مازندران اقداماتی را در دستور کار قرار داده است که شامل:
نوسازی و جوانسازی باغات با توجه به میانگین سنی بالای آنها (بین 20 تا 25 سال)
توسعه کشت ارقام بازارپسند و نرمهسته برای افزایش ارزش افزوده
احداث سردخانههای صنعتی برای کاهش ضایعات و افزایش ماندگاری محصول
برگزاری جشنواره ملی انار برای معرفی قابلیتهای استان
ایجاد صندوق حمایتی و ساماندهی باغداران برای توانمندسازی آنها در برابر نوسانات بازار
باقری معتقد است: با بهرهگیری از این راهکارها و پتانسیلهای موجود، مازندران قادر خواهد بود سهم خود در تولید ملی را بهطور چشمگیری افزایش دهد و گامهای بلند و استواری در جهت توسعه صادرات این محصول بردارد. آینده طلای سرخ مازندران بسیار درخشان است.
روایتهای محلی؛ از باغ تا دیگ رب
برداشت انار تنها بخش اقتصادی ماجرا نیست؛ در روستاهای هزارجریب و رمدان، زنان خانهدار دیگهای مسی بزرگی را در حیاطها برای پخت رب آماده میکنند. بوی تند و ترش انار با مه صبحگاهی در هم میآمیزد و منظرهای بینظیر ایجاد میکند که مختص شرق مازندران است.
خانم صالحی از رمدان میگوید: «ما رب انار را هنوز به روش مادربزرگهایمان درست میکنیم؛ بدون شکر و مواد افزودنی. این رب، طعم زندگی است برای ما.» او تأکید میکند که مشتریان شهری حاضرند برای این کیفیت، قیمت بالاتری بپردازند.
انارهای شرق مازندران نه تنها در بازارهای داخلی بلکه در صادرات به کشورهای همسایه نیز جایگاه پیدا کردهاند. کارشناسان جهاد کشاورزی میگویند: سطح زیرکشت انار در شرق استان روز به روز در حال افزایش است. بیشتر باغها در مناطق میانبند قرار دارند که اقلیم معتدل و خاک سبک کیفیت محصول را بالا میبرد.
آنها همچنین تأکید میکنند که توسعه صنایع فرآوری، بستهبندی استاندارد و برندسازی محلی میتواند انار شرق مازندران را به یکی از ظرفیتهای مهم کشاورزی استان تبدیل کند.
پایان فصل؛ لبخند و امید
پاییز در مازندران با رنگ و عطر انار معنا پیدا میکند. وقتی آخرین میوه از شاخه چیده میشود، لبخند کشاورزان نشان میدهد که سرخی انار تنها رنگ میوه نیست؛ بلکه رنگ امید، تلاش و زندگی در دل روستاهاست.
به گزارش تسنیم، انار در شرق مازندران نه یک محصول کشاورزی، بلکه زبانی است برای روایت خاک، خاطره و فرهنگ نسلی که هنوز میان دود شهرها، رنگ و شور زندگی را زنده نگه میدارند.
انتهای پیام/