به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، در دهههای اخیر، مفهوم پژوهش دانشگاهی فراتر از مرزهای سنتی آموزش و تولید علم قرار گرفته و نقش آن در توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی استانها و کشورها بهطور فزایندهای مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش دانشگاهی نه تنها به کشف و تعمیق دانش میپردازد، بلکه بهعنوان یک ابزار راهبردی برای حل مسائل پیچیده و تأمین نیازهای تصمیمگیران اجرایی نیز مطرح میشود. در این چارچوب، دانشگاهها به عنوان مراکز تولید دانش و فناوری، موظفاند توان علمی و زیرساختهای پژوهشی خود را بهگونهای توسعه دهند که نتایج تحقیقات بتواند به شکل عملی و کاربردی در جامعه و دستگاههای اجرایی مورد استفاده قرار گیرد.
استان زنجان، با تنوع بالای اقلیمی، ظرفیتهای کشاورزی و منابع طبیعی، صنایع و زیرساختهای علمی، نمونهای از محیطی است که پژوهش دانشگاهی میتواند نقش تعیینکنندهای در ارتقای کیفیت تصمیمگیریها و حل مسائل محلی ایفا کند. از تغییرات اقلیمی و مدیریت منابع آبی گرفته تا امنیت غذایی، بهرهوری کشاورزی و حفاظت محیط زیست، استان با چالشهای متعددی مواجه است که بدون استفاده از دانش علمی و رویکردهای مسئلهمحور، امکان مدیریت بهینه آنها دشوار خواهد بود. در چنین شرایطی، دانشگاه زنجان بهعنوان یکی از مهمترین نهادهای علمی و پژوهشی منطقه، وظیفه دارد با تمرکز بر پژوهشهای کاربردی، ظرفیتهای اجرایی استان را تقویت کند و شکاف میان تولید علم و کاربرد آن در عرصه سیاستگذاری و مدیریت را کاهش دهد.
با این حال، همانطور که مطالعات متعدد نشان میدهد، تولید علم صرف، بدون ایجاد پلهای عملیاتی میان دانشگاه و جامعه، کارکرد واقعی پژوهش را محدود میکند. پژوهش کاربردی نه تنها مستلزم تقویت زیرساختهای آزمایشگاهی، مراکز محاسبات پیشرفته و فناوریهای نوین است، بلکه نیازمند برنامهریزی استراتژیک برای ارتباط مستمر با دستگاههای اجرایی، بخش خصوصی و سیاستگذاران است تا یافتههای علمی به راهکارهای عملی و ملموس تبدیل شوند. این فرایند، علاوه بر افزایش اثرگذاری پژوهش، جایگاه دانشگاه را به عنوان مرجع علمی و مشاور تصمیمگیران تقویت میکند و امکان بهرهبرداری حداکثری از سرمایه انسانی و ظرفیتهای فناورانه را فراهم میآورد.
در این بستر، دانشگاه زنجان با اتخاذ رویکرد مسئلهمحور، توسعه زیرساختهای پژوهشی، اجرای پروژههای پایلوت و ارائه پیوستهای اجرایی برای دستگاههای دولتی، تلاش کرده است همگام با نیازهای استان حرکت کند و سهمی واقعی در توسعه پایدار و مدیریت علمی چالشها ایفا کند. گفتوگوی پیشرو با رحمانی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه زنجان، تصویری روشن از اقدامات دانشگاه در حوزه پژوهشهای کاربردی، موانع اجرایی، ظرفیتهای موجود و برنامههای آتی برای ارتقای جایگاه پژوهش در استان ارائه میدهد و نشان میدهد که مسیر توسعه علمی، بدون همت عمومی و همکاری میان دانشگاه، نهادهای دولتی و بخش خصوصی، بهطور کامل قابل تحقق نیست.
در همین راستا، خبرگزاری تسنیم در گفتوگویی تفصیلی با رحمانی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه زنجان، به بررسی اقدامات انجامشده این دانشگاه در پاسخ به نیازهای پژوهشی استان، موانع اجرای نتایج پژوهشها، نمونههای عینی پژوهشهای کاربردی، وضعیت زیرساختهای آزمایشگاهی و محاسباتی و برنامههای دانشگاه برای ارتقای جایگاه پژوهش پرداخته است؛ گفتوگویی که تلاش دارد تصویری روشن از ظرفیتها، چالشها و مسیر پیشروی پژوهش در استان زنجان ارائه دهد.
تسنیم: به عنوان بازوی مشورتی و علمی تصمیمگیران استان، دانشگاه زنجان در سالهای اخیر چه اقداماتی برای پاسخگویی به نیازهای پژوهشی استان انجام داده است؟
رحمانی: در طول چند سالی که مسئولیت معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه زنجان را بر عهده داشتهام، تلاش کردهایم که دانشگاه را بهعنوان یک مرجع علمی فعال و پاسخگو به نیازهای پژوهشی استان تقویت کنیم. دانشگاه زنجان با بهرهگیری از ظرفیتهای دانشجویان، اعضای هیئتعلمی و مراکز تحقیقاتی، پروژههای متعددی را در حوزههای مختلف از جمله محیط زیست، کشاورزی، منابع طبیعی، فناوریهای نوین و مسائل اجتماعی انجام داده است. اولویتهای پژوهشی معمولاً از طرف استانداری استان تعیین و به دانشگاه ارجاع میشود و هر پروژه دارای کارفرمای خاص خود است که بسته به حوزه تخصصی، دستگاه اجرایی مربوطه پیگیر نتایج آن میشود.
به عنوان مثال، در حوزه محیط زیست و مدیریت منابع طبیعی، پژوهشهایی در زمینه کیفیت منابع آبی، تغییرات اقلیمی و پایداری جنگلها انجام شده و گزارشهای تحلیلی آن در اختیار سازمانهای مرتبط قرار گرفته است. در حوزه کشاورزی، پروژههایی برای بهینهسازی مصرف آب، کود و سموم در مزارع و بهبود بازده تولید محصولات کشاورزی به انجام رسیده و نتایج این پژوهشها در قالب راهکارهای عملی در اختیار سازمانهای ذیربط قرار گرفته است. از نظر من، دانشگاه در این سالها تلاش کرده تا تقریباً به همه حوزههای اولویتدار استانی پاسخ دهد و دستاوردهای پژوهشی تا حد قابل توجهی در دسترس و قابل بهرهبرداری است.
تسنیم: با توجه به این فعالیتها، به نظر میرسد دانشگاه اکنون در مرحلهای قرار دارد که باید به فکر اجرایی کردن نتایج پژوهشها باشد. به نظر شما چه موانعی بر سر راه اجرای این نتایج وجود دارد و دانشگاه چه راهکارهایی برای رفع این موانع پیشنهاد میکند؟
رحمانی: نکته مهم این است که اجرای نتایج پژوهش، عملاً خارج از حوزه تخصصی دانشگاه قرار دارد. دانشگاه میتواند وضعیت موجود را تحلیل و تشریح کند، دادهها را جمعآوری و پیشنهادهای علمی ارائه دهد، اما اجرای عملی این نتایج نیازمند همت و هماهنگی میان دستگاههای اجرایی، بخش خصوصی و جامعه است. یکی از موانع اصلی، محدودیت منابع مالی و بودجهای برای پیادهسازی یافتههای علمی است. علاوه بر این، برخی از تصمیمگیران هنوز به ضرورت استفاده عملی از پژوهشها به صورت جامع و سیستماتیک پی نبردهاند و گاهی یافتههای علمی صرفاً به صورت گزارشی باقی میماند.
خوشبختانه در ماهها و سالهای اخیر، جلسات متعدد هماندیشی میان دانشگاه، سازمان برنامه و دستگاههای اجرایی برگزار شده و اراده عمومی برای بهرهبرداری از نتایج پژوهشی به تدریج شکل گرفته است. امیدواریم با استمرار این تعاملات و ایجاد ساختارهای حمایتی، یافتههای علمی دانشگاه زنجان به شکل عملی در سیاستگذاریها، برنامهریزیها و پروژههای استانی به کار گرفته شوند.
تسنیم: میتوانید نمونهای از پژوهشهای انجام شده در دانشگاه زنجان که دارای پیوست اجرایی بوده و در اختیار دستگاههای اجرایی قرار گرفته است را ذکر کنید؟
رحمانی: بله، نمونه بارز آن، پژوهش انجام شده توسط آقای عابدینی در زمینه تغییر اقلیم است. این پژوهش جامع به بررسی اثرات تغییرات اقلیمی بر استان زنجان در بازه 50 ساله آینده پرداخته و شامل تحلیل تغییرات دمایی، بارشها، الگوهای کشاورزی و منابع آبی بوده است. مهمترین ویژگی این پروژه، وجود یک پیوست اجرایی کامل است که توصیههای کاربردی برای هر بخش از دستگاههای دولتی را مشخص کرده است. به عنوان مثال، در بخش منابع آب، پیشنهاداتی برای بهبود مدیریت سدها و شبکههای آبیاری ارائه شده و در حوزه کشاورزی، راهکارهایی برای تطبیق محصول و بهرهوری منابع ارائه گردیده است. این پژوهش نشان میدهد که دانشگاه زنجان تنها به تولید علم محدود نشده، بلکه به دنبال ارائه راهحلهای عملی برای تصمیمگیریهای کلان استان است.
تسنیم: با وجود تلاشهای صورت گرفته، به نظر میرسد جایگاه پژوهش در استان آنچنان که باید ارتقا نیافته است. دانشگاه زنجان برای ارتقای جایگاه پژوهش چه اقداماتی انجام داده و چه برنامههایی برای آینده دارد؟
رحمانی: ارتقای جایگاه پژوهش در استان چند محور کلیدی دارد. نخست، تقویت زیرساختهای پژوهشی است. ما وظیفه داریم فضایی فراهم کنیم که پژوهشگران بتوانند با امکانات مدرن و استاندارد به تولید دانش بپردازند. در این راستا، طی دو سال گذشته، حدود 30 میلیارد تومان بودجه ارزی از طریق وزارت علوم به دانشگاه زنجان تخصیص یافته و تجهیزات آزمایشگاهی و محاسباتی مدرن در دانشکدهها نصب شده و در حال بهرهبرداری است.
به عنوان نمونه، دستگاه جذب اتمی در دانشکده کشاورزی نصب شده که امکان اندازهگیری دقیق میزان کود و سموم موجود در محصولات کشاورزی را فراهم میکند. طی دو سال گذشته، بیش از 4200 نمونه مختلف با این دستگاه مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج آن بهصورت دقیق در اختیار پژوهشگران و نهادهای متولی قرار گرفته است. این دستگاه نمونهای از تلاش دانشگاه برای فراهم کردن ابزارهای عملی جهت پژوهشهای کاربردی است. علاوه بر این، مرکز محاسبات پیشرفته دانشگاه یا HPC، به پژوهشگران حوزه هوش مصنوعی و محاسبات پیچیده این امکان را میدهد که پژوهشهای خود را با سرعت هزار برابر افزایش دهند و از دادههای بزرگ و شبیهسازیهای پیچیده بهرهبرداری کنند.
تسنیم: دانشگاه زنجان در زمینه کاربردی کردن نتایج پژوهشها چه اقداماتی انجام داده است؟
رحمانی: یکی از اقدامات مهم ما در حوزه کاربردیسازی پژوهشها، بهرهبرداری از ظرفیت 300 هکتاری زمینهای کشاورزی دانشگاه برای اجرای طرحهای پایلوت است. در یک نمونه عملی، دو نفر از همکاران دانشکده کشاورزی با استفاده از کود و سم کنترل شده، کشت و برداشت محصول را انجام دادند. نتایج آزمایشگاهی نشان داد که مقدار کود و سم مصرفی در محدوده مجاز بوده و این محصول میتواند به شکل پایلوت به بازار عرضه شود. هدف ما این است که یافتههای حاصل از این طرح پایلوت را در مراحل بعدی به سطح تولید انبوه و بهرهوری کلان استان تعمیم دهیم.
با این اقدامات، دانشگاه زنجان نه تنها به توسعه علمی و پژوهشی استان کمک میکند، بلکه زمینه بهرهبرداری عملی از نتایج پژوهشها را نیز فراهم میآورد. با این حال، برای ارتقای جایگاه پژوهش در استان و استفاده بهینه از یافتههای علمی، نیازمند همکاری مستمر میان دانشگاه، دستگاههای اجرایی و بخش خصوصی هستیم تا گامهای بلندی در مسیر توسعه پایدار و حل مسائل واقعی استان برداشته شود.
انتهای پیام/.