محمد کافی در گفتوگو با خبرنگار تسنیم از مشهد با بیان اینکه بهرهوری آب یکی از شاخصهای تعیینکننده در پایداری کشاورزی است، اظهار کرد: متأسفانه در خراسان رضوی میزان بهرهوری آب در سطحی قرار دارد که نمیتوان آن را مطلوب یا حتی قابل دفاع دانست. در حال حاضر حجم بالایی از منابع آبی مصرف میشود، اما بازده اقتصادی حاصل از آن بسیار محدود است.
وی با تشریح تفاوت مفهومی میان شاخصهای رایج در حوزه مصرف آب افزود: در ادبیات تخصصی، کارایی مصرف آب به میزان تولید ماده خشک در برابر حجم مصرف آب اشاره دارد، در حالی که بهرهوری آب معیاری اقتصادی است و نشان میدهد به ازای مصرف هر مترمکعب آب، چه میزان محصول قابل عرضه به بازار تولید میشود و عدم تفکیک این دو مفهوم، گاهی موجب تحلیلهای نادرست در سیاستگذاریهای بخش آب و کشاورزی میشود.
بهرهوری پایین آب؛ پیامد مستقیم اقلیم و مدیریت ناهماهنگ
این استاد دانشگاه با اشاره به وضعیت شاخص بهرهوری آب در استان تصریح کرد:اگر مجموع محصولات کشاورزی استان را بهصورت میانگین در نظر بگیریم، بهرهوری آب در خراسان رضوی حدود یک کیلوگرم محصول به ازای مصرف هر مترمکعب آب برآورد میشود؛ حتی در برخی منابع عدد 1.2 کیلوگرم نیز ذکر شده است، اما این رقم در هر صورت پایین است و نشاندهنده فاصله معنادار استان با شرایط مطلوب بهرهبرداری از منابع آبی است.
کافی ادامه داد: شرایط اقلیمی خاص استان از جمله دمای بالا، رطوبت نسبی پایین و بروز تنشهایی مانند شوری خاک، گرما و سرما، بهطور طبیعی نیاز آبی گیاهان را افزایش میدهد. این مسئله باعث میشود در مناطق خشک و نیمهخشک، شاخص بهرهوری آب کاهش یابد؛ اما نباید تمام مسئله را به اقلیم نسبت داد، چرا که ضعف در مدیریت منابع آب نیز نقش تعیینکنندهای دارد.
ضرورت عبور از مدیریت جزیرهای آب
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر لزوم هماهنگی نهادی در مدیریت آب گفت: یکی از چالشهای جدی موجود، نبود همکاری مؤثر میان دستگاههای متولی است. وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، نهادهای محلی و بهرهبرداران بخش کشاورزی هرکدام بهصورت جداگانه عمل میکنند و همین نگاه جزیرهای، امکان مدیریت یکپارچه منابع آب را از بین برده است.
وی افزود: زمانی که میان این نهادها تفاهم و همافزایی وجود داشته باشد، میتوان هم مصرف آب را کنترل کرد و هم بهرهوری را افزایش داد؛ اما در شرایط فعلی، این ناهماهنگی به اتلاف منابع و تداوم الگوهای ناپایدار منجر شده است.
اصلاح روشهای آبیاری؛ گام اول افزایش بهرهوری
کافی با اشاره به نقش روشهای آبیاری در کاهش تلفات آب اظهار کرد: یکی از راهکارهای فوری برای بهبود بهرهوری آب، اصلاح شیوههای آبیاری است که در بسیاری از مزارع هنوز از روشهای سنتی و غرقابی استفاده میشود، در حالی که راندمان آبیاری در روشهای نوین مانند آبیاری قطرهای بهمراتب بالاتر است و میتواند میزان تلفات آب را بهطور محسوسی کاهش دهد.
وی ادامه داد: علاوه بر نوع آبیاری، زمان و میزان آبدهی نیز اهمیت بالایی دارد. در بسیاری از موارد، آبیاری بر اساس برنامههای ثابت و بدون توجه به نیاز واقعی گیاه انجام میشود، در حالی که محاسبه دقیق نیاز آبی و تطبیق آن با شرایط اقلیمی و خاک میتواند مصرف آب را بهینه کند.
الگوی کشت ناپایدار؛ چالش پنهان کشاورزی استان
رئیس اسبق دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر اهمیت اصلاح الگوی کشت خاطرنشان کرد: انتخاب محصول باید بر اساس میزان بهرهوری اقتصادی آب انجام شود، نه صرفاً بر مبنای عادت یا شرایط کوتاهمدت بازار. برخی محصولات به ازای مصرف حجم زیادی از آب، بازده اقتصادی محدودی دارند و تداوم کشت آنها در استانهای کمآب منطقی نیست.
کافی تصریح کرد: دولت باید با سیاستهای حمایتی و ایجاد مشوقهای اقتصادی، کشاورزان را به سمت کشت محصولاتی هدایت کند که هم ارزش افزوده بالاتری دارند و هم مصرف آب کمتری به ازای واحد تولید ایجاد میکنند و بدون این حمایتها، اصلاح الگوی کشت در عمل با مقاومت مواجه خواهد شد.
بازچرخانی آب و فناوریهای نوین؛ فرصتی مغفول
وی با اشاره به ظرفیتهای مغفولمانده در دشت مشهد گفت: در این منطقه، منابع قابل توجهی از آبهای غیرمتعارف و پسابها وجود دارد که میتوان با مدیریت صحیح و بازچرخانی، بخشی از نیاز آبی بخش کشاورزی را تأمین کرد و استفاده هدفمند از این منابع میتواند فشار بر آبهای زیرزمینی را کاهش دهد.
عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد همچنین استفاده از فناوریهای نوین را ضروری دانست و افزود: بهرهگیری از هوش مصنوعی، سنجش از دور و دادههای دقیق میتواند وضعیت رطوبت خاک و نیاز آبی گیاه را بهصورت لحظهای پایش کند و آبیاری را هدفمند سازد؛ موضوعی که در آینده مدیریت آب نقشی کلیدی خواهد داشت.
آب رایگان؛ عامل تشدید مصرف بیرویه
کافی در پایان با انتقاد از نگاه رایگان به آب تأکید کرد: تا زمانی که ارزش واقعی آب در محاسبات اقتصادی لحاظ نشود، انگیزهای برای صرفهجویی و افزایش بهرهوری ایجاد نخواهد شد و اگر قیمت واقعی آب در تصمیمگیریها مدنظر قرار گیرد، آنگاه تولیدکننده به این سؤال پاسخ میدهد که آیا کشت یک محصول مشخص، به ازای مصرف هر مترمکعب آب، توجیه اقتصادی دارد یا خیر.
وی خاطرنشان کرد: عبور از بحران آب در خراسان رضوی نیازمند تصمیمات شجاعانه، هماهنگی نهادی و تغییر نگرش نسبت به منابع آبی است؛ در غیر این صورت، بهرهوری پایین آب همچنان یکی از گلوگاههای اصلی توسعه کشاورزی استان باقی خواهد ماند.
گفتوگو از محدثه رمضانی
انتهای پیام/282