به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، خراسان جنوبی استانی است که اقلیم خشک و شکننده آن، همیشه محدودیتهای ویژهای بر زندگی و معیشت مردم تحمیل کرده است. اما طی دو دهه اخیر، شرایط این استان از خشکی طبیعی فراتر رفته و به بحرانی جدی تبدیل شده است؛ بحرانی که شامل کاهش بارندگیها تا 43 درصد، افت شدید سفرههای زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین است. وابستگی بیش از 95 درصدی استان به منابع زیرزمینی، ممنوعه و بحرانی شدن بخش عمده دشتها و کاهش آبدهی چاهها و قنوات، نشان میدهد که خراسان جنوبی با یک زلزله خاموش روبهروست.
پیامدهای خشکسالیها در این استان بسیار ملموس است. زمینهای کشاورزی سلهبسته (سخت شدن زمین) و خشک، مراتع بدون پوشش گیاهی و درختان خشکیده، روستاهایی که خالی از سکنه شدهاند و افزایش مهاجرت به شهرها و حاشیههای شهری، از جمله آثار اجتماعی و اقتصادی این بحران است.
به گفته مدیرکل هواشناسی استان 91 درصد مساحت خراسان جنوبی تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد که سهم خشکسالی شدید و بسیار شدید در آن به 36 درصد میرسد. در این میان، بخش کشاورزی با مصرف حدود 88 درصدی آب، بیشترین فشار را بر منابع محدود آبی وارد میکند. 9 درصد آب مصرفی استان صرف شرب و 3 درصد آن به صنعت اختصاص دارد. این نسبتها نشان میدهد که هر گونه برنامهریزی برای عبور از بحران آب، بدون اصلاح الگوی مصرف در بخش کشاورزی، نیمهتمام خواهد بود.
با این حال، خراسان جنوبی دیگر ناامید نیست. طرح ملی انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به شرق کشور، روزنه امید تازهای برای این استان است. این پروژه عظیم، که شامل سه بخش اصلی آبگیر، تأسیسات آبشیرینکن و خط انتقال به طول هزار و 342 کیلومتر است، از چابهار آغاز و پس از عبور از سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی به مشهد میرسد. سهم خراسان جنوبی از این طرح 60 میلیون مترمکعب در سال برای مصارف صنعتی و آب شرب در نظر گرفته شده است.
عملیات مسیرسازی خط انتقال آب دریای عمان در خراسان جنوبی تاکنون 77 درصد پیشرفت داشته و 143 کیلومتر لولهگذاری انجام شده است. پیشبینی میشود آب دریای عمان تا سال 1406 به زاهدان و تا سال 1408 به مشهد برسد. این پروژه در کنار انتقال آب خلیج فارس به استانهای کرمان، هرمزگان و یزد، میتواند فشار مضاعف بر منابع زیرزمینی را کاهش دهد و صنعت و کشاورزی را از خشکی طولانی نجات دهد.
با این حال، مدیران استانی و کشوری تأکید میکنند که انتقال آب، تنها بخشی از راه حل است و جایگزین مدیریت مصرف نخواهد شد. به گفته عباس سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقهای خراسان جنوبی اگر مصرف آب، بهویژه در بخش کشاورزی، مطابق با آب قابل برنامهریزی کنترل نشود، منابع زیرزمینی هر سال بیشتر تخلیه میشوند و بحران عمیقتر میشود.
در طول سالهای گذشته، استان تلاشهای گستردهای برای کاهش برداشت از منابع زیرزمینی و مقابله با فرونشست زمین انجام داده است. بیش از 99 درصد چاههای کشاورزی به کنتورهای هوشمند مجهز شده و 155 حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده است. همچنین اجرای طرحهای آبیاری نوین، تغییر الگوی کشت و مهار روانآبها در دستور کار قرار گرفته است اما با توجه به گستردگی مصرف و شدت خشکسالیها، این اقدامات هنوز نتوانستهاند مشکل تنش آبی را به طور کامل رفع کنند.
پیشبینیها نشان میدهد کسری تجمعی منابع آب زیرزمینی خراسان جنوبی به 3.7 میلیارد مترمکعب رسیده است و سالانه 26 سانتیمتر افت منابع زیرزمینی ثبت میشود. این شرایط، ضرورت اجرای سریع پروژههای انتقال آب و همراهی مردم در مدیریت مصرف را دوچندان میکند.
طرح انتقال آب از دریای عمان، علاوه بر تأمین آب شرب، میتواند زمینه توسعه صنعتی استان را نیز فراهم کند. سهم 60 میلیون مترمکعبی خراسان جنوبی و 120 میلیون مترمکعبی خراسان رضوی، به صنایع این مناطق کمک میکند تا بدون نگرانی از کمآبی، تولید و اشتغال را حفظ کنند. این موضوع اهمیت ویژهای دارد، زیرا کمآبی شدید و کاهش منابع آب میتواند توسعه صنعتی و اقتصادی استان را متوقف کند و مهاجرت از روستا به شهر را افزایش دهد.
سیاستهای مدیریتی و همراهی دولت، استاندار و بخش خصوصی نیز نشاندهنده عزم جدی برای عبور از بحران است. سفرهای استانی رئیس جمهور، تاکید بر تأمین آب مورد نیاز از منابع مختلف، تخصیص اعتبارات لازم برای پروژههای آبرسانی به شهرها و روستاها و پیگیری مستمر اجرای خطوط انتقال آب، همه نشانههایی از اراده ملی برای حل بحران آب در شرق کشور است.
با توجه به پیشرفت فیزیکی پروژه و تعهد دولت به بهرهبرداری کامل آن تا سال 1408، میتوان امیدوار بود که خراسان جنوبی پس از سالها تشنگی و آسیب، روزنهای از امید به آب پایدار را تجربه کند. اما شرط اصلی موفقیت این پروژه، همراهی مردم و مسئولان در مدیریت مصرف و اصلاح الگوی بهرهبرداری از منابع آب است.
خراسان جنوبی در آستانه تجربهای تاریخی قرار دارد؛ تجربهای که میتواند نشان دهد حتی در مناطق خشک و کویری، با برنامهریزی دقیق، مدیریت منابع و اجرای پروژههای ملی، میتوان زندگی پایدار و توسعه اقتصادی را تضمین کرد. سال 1408، سالی است که چشمها به آن دوخته شده و کام صنعت و مردم این استان، در صورت تحقق وعدهها، با آب شیرین دریا تازه خواهد شد. همزمان سفر مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری به استان نیز امیدها را دوچندان کرده و مردم و مسئولان خراسان جنوبی چشم انتظار تصمیمات و اقدامات سریع دولت چهاردهم برای تسریع اجرای پروژهای هستند که قرار بود تا سال 1404 به پایان برسد. این استان تشنه، اکنون با امید به آیندهای پایدار، منتظر گامهای عملیاتی رئیس جمهور است تا پایان خشکسالیهای طولانی و تحقق امنیت آبی در شرق کشور را لمس کند.
فرخ نژاد خبرنگار و فعال رسانه
انتهای پیام/ 258