بهدخت ذوقی، کارشناس فرهنگی و اجتماعی در گفتوگو با خبرنگار تسنیم از قزوین، با تأکید بر ضرورت بازتعریف نقش دختران در جامعه امروز، اظهار کرد: شکلگیری کنشگری فعالانه در میان دختران، یک فرآیند صرفاً اجتماعی نیست، بلکه حرکتی خودآگاهانه، هویتی و تمدنساز است که میتواند مسیر تحولات فرهنگی جامعه را تغییر دهد.
وی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درباره الگوی «زن مسلمان انقلابی» اظهار کرد: رهبر انقلاب از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، الگوی متعالی زن را الگویی معرفی کردند که در عین حفظ کرامت، عفاف و هویت زنانه، در متن جامعه حضور فعال، اثرگذار و تصمیمساز دارد. زنی که هم در خانواده نقشآفرین است و هم در عرصههای اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی، حرف نو و راهحل نو ارائه میدهد.
این کارشناس فرهنگی با بیان اینکه امروز با پدیده «مصرفگرایی فرهنگی» در میان بخشی از دختران مواجه هستیم، افزود: مصرفکننده منفعل، فردی است که پیامها، مدها و الگوهای رفتاری را از رسانهها دریافت میکند، بدون آنکه آنها را تحلیل یا نسبت به اهداف پنهانشان پرسشگری کند. چنین فردی ناخواسته در مسیر جریانهای رسانهای جهانی قرار میگیرد و هویت خود را بر اساس الگوهای تحمیلی تنظیم میکند.
ذوقی ادامه داد: در مقابل، کنشگر آگاه کسی است که میبیند، میاندیشد و تصمیم میگیرد، رهبر انقلاب بارها تأکید کردهاند که زن مسلمان نباید تصمیم آماده را از رسانه تحویل بگیرد، بلکه باید خود تحلیلگر باشد. کنشگری آگاهانه یعنی پرسیدن این سؤال که «این پیام چه نسبتی با باورها، ارزشها و هویت من دارد؟».
وی با استناد به آمارهای فرهنگی، خاطرنشان کرد: طبق دادههای رسمی، بیش از 70 درصد دختران زیر 30 سال روزانه چندین ساعت در فضای مجازی حضور دارند، اما سهم تولید محتوای فرهنگی و فکری در میان آنان بسیار پایین است. این مسأله نشان میدهد که ما با نسلی مواجه هستیم که در دریافت اطلاعات فعال، اما در تولید معنا منفعل است؛ شکافی که دقیقاً فاصله میان مصرفکننده منفعل و کنشگر آگاه را شکل میدهد.
رسانهها چگونه دختران را به تماشاگر تبدیل میکنند؟
این کارشناس اجتماعی، قدرت نفوذ رسانههای جهانی را یکی از مهمترین عوامل شکلگیری مصرفگرایی فرهنگی دانست و اذعان کرد: رسانههای جهانی با اهداف اقتصادی و فرهنگی، تلاش میکنند زن را به موجودی مصرفمحور و ظاهربین تقلیل دهند، مقام معظم رهبری نیز هشدار دادهاند که دشمن بهدنبال تهیسازی درونی زن ایرانی و دور کردن او از نقشآفرینی اجتماعی است.
ذوقی، کمبود سواد رسانهای و تفکر انتقادی را دومین عامل اساسی در این زمینه عنوان کرد و افزود: بسیاری از دختران ما یاد نگرفتهاند چگونه بیندیشند و پرسش کنند، نظام آموزشی ما بیشتر بر محفوظات تأکید دارد تا پرورش قدرت تحلیل. در حالی که دختری که مهارت تفکر انتقادی دارد، در برابر هر پیام رسانهای میپرسد هدف آن چیست و چه ارزشی را ترویج میکند.
وی با اشاره به اهمیت الگوهای عینی موفق داخلی تصریح کرد: کنشگری بدون الگو شکل نمیگیرد، ما زنان برجسته و اثرگذار فراوانی در عرصههای علمی، فرهنگی، اجتماعی و جهادی داریم که میتوانند بهعنوان الگوی زن مسلمان معرفی شوند، معرفی این الگوها به دختران، این پیام را منتقل میکند که عفاف و هویت دینی نهتنها مانع پیشرفت نیست، بلکه زمینهساز تعالی فردی و اجتماعی است.
خانواده، نخستین مدرسه کنشگران دختران
این کارشناس فرهنگی، خانواده را یکی از مهمترین بسترهای پرورش کنشگری دانست و اظهار کرد: خانوادهای که گفتوگو، نقد و مسئولیتپذیری را تشویق میکند، دخترانی پرسشگر و آگاه تربیت میکند، در مقابل، حذف گفتوگو و تصمیمگیری از فضای خانواده، زمینه انفعال را فراهم میسازد.
ذوقی با اشاره به مؤلفههای کنشگری آگاهانه بیان کرد: آگاهی، هویت و اقدام سه رکن اصلی کنشگری هستند و دختری که خود و جایگاهش را بشناسد، هویت ایرانی ـ اسلامی خود را باور کند و وارد میدان عمل شود، میتواند نقش سازندهای در جامعه ایفا کند؛ چه در مدرسه و دانشگاه، چه در خانواده و چه در فضای مجازی.
وی در ادامه، آموزش تفکر انتقادی و سواد رسانهای در مدارس، معرفی الگوهای موفق زن مسلمان و تقویت نقش خانواده در تربیت فرهنگی را از مهمترین راهکارهای پرورش کنشگر فعالانه دانست و تأکید کرد: آینده جامعه در گرو نسلی است که منفعل نباشد، بلکه آگاهانه بیندیشد، انتخاب کند و مسئولانه نقشآفرینی داشته باشد.
وقتی الگوهای بومی دیده نمیشوند
ذوقی با اشاره به خلأ قهرمانسازی واقعی برای دختران، اظهار کرد: یکی از دلایل مهم گرایش دختران به الگوهای وارداتی، این است که قهرمانان واقعی خود را نمیشناسد، در حالی که ما در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی و جهادی، زنان برجستهای داریم که هرکدام میتوانند الگوی الهامبخش باشند. زنانی همچون دکتر ماندانا مهرآرا، پژوهشگر برجسته فیزیک و استاد دانشگاه صنعتی شریف که نماد تلفیق علم، ایمان و تربیت نسل جوان است، یا مرحوم مرضیه حدیدچی (دباغ) که از زنان پیشگام انقلاب اسلامی، مبارز، نماینده مجلس و نماد شجاعت و تعهد اجتماعی در کنار نقش خانوادگی بود.
وی ادامه داد: همچنین چهرههایی مانند شهیده دکتر ربانیفر، پزشک جهادی و متعهد، یا طاهره صفارزاده، شاعر، مترجم قرآن و متفکر فرهنگی، نشان دادند که زن مسلمان میتواند با حفظ هویت و عفاف، در متن تولید فکر، هنر و فرهنگ نقشآفرین باشد، معرفی این الگوها به دختران، این پیام روشن را منتقل میکند که حجاب و هویت دینی نه مانع حضور اجتماعی است و نه عامل انزوا، بلکه بستری برای نظم شخصیتی، تعادل خانوادگی و موفقیت اجتماعی به شمار میآید.
این کارشناس فرهنگی تصریح کرد: زن کنشگر آگاه الزاماً چهرهای رسانهای نیست؛ بلکه هر دختری که در خانه، مدرسه، دانشگاه یا فضای مجازی با نیت آگاهانه، پیونددهنده اندیشه، ایمان و مسئولیت اجتماعی باشد، یک کنشگر فرهنگی محسوب میشود، نمونههایی مانند پزشکان داوطلب در مناطق محروم، زنان کارآفرین فرهنگی و بنیانگذاران مؤسسات اجتماعی بانوان، نشان میدهد میدان کنشگری بسیار گستردهتر از قابهای رسانهای است.
ذوقی، کمتوجهی به تربیت فرهنگی دختران در خانواده را چهارمین ریشه شکلگیری انفعال دانست و اذعان کرد: وقتی گفتوگو، نقد، مشارکت و مسئولیتپذیری در خانواده کمرنگ شود، دختر فرصت تمرین تصمیمگیری آگاهانه را از دست میدهد. خانوادهای که پرسشگری را تشویق میکند، در واقع کنشگر تربیت میکند؛ اما خانوادهای که تقلید کورکورانه را جایگزین گفتوگو میکند، ناخواسته زمینه انفعال را فراهم میسازد.
آگاهی، نخستین مؤلفه کنشگری آگاهانه
وی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در سال 1392 افزود: رهبر انقلاب تأکید دارند اگر زن مسلمان آگاه باشد، جامعه را از انحراف نجات میدهد و اگر غافل باشد، خود به عامل انحراف اجتماعی تبدیل میشود، از همینرو، نخستین مؤلفه کنشگری آگاهانه، «آگاهی» است؛ یعنی شناخت حق از باطل در رسانه و اجتماع. دختر آگاه، صرفاً بیننده نیست، بلکه تحلیلگر پیامهاست.
این کارشناس اجتماعی دومین مؤلفه را «هویت» دانست و اظهار کرد: کنشگری بدون هویت، به تکرار و تقلید ختم میشود. دختری که بداند ایرانی است، مسلمان است و صاحب اندیشه، پایهای استوار برای اقدام اجتماعی پیدا میکند. هویت دخترانه مجموعهای از ابعاد بیولوژیکی، روانی، اجتماعی و فرهنگی است که اگر در خانواده و جامعه به رسمیت شناخته نشود، به سرکوب درونی و انفعال بیرونی منجر خواهد شد.
ذوقی با تأکید بر نقش حساس خانواده در دوران بلوغ دختران بیان کرد: برخورد ناآگاهانه والدین در این دوره، میتواند شخصیت دختر را به سمت انفعال سوق دهد، در حالی که حمایت عاطفی، احترام و درک شرایط روانی، زمینهساز اعتمادبهنفس و کنشگری فعال در آینده خواهد بود.
وی «اقدام» را سومین مؤلفه کنشگری آگاهانه برشمرد و تشریح کرد: کنشگری فقط گفتن نیست، بلکه ساختن است. دختری که کمپین فرهنگی راهاندازی میکند، گروه کتابخوانی تشکیل میدهد یا در فضای مجازی ارزشهای اخلاقی را ترویج میکند، وارد میدان عمل شده است. رهبر انقلاب نیز تصریح کردهاند که زن مسلمان نباید صرفاً ناظر باشد، بلکه باید عامل و سازنده تمدن نوین اسلامی باشد.
از هویتیابی تا مسئولیت اجتماعی
این کارشناس فرهنگی در ادامه به راهکارهای عملی اشاره کرد و افزود: آموزش تفکر انتقادی و سواد رسانهای در مدارس، الگوسازی واقعی از زنان موفق ایرانی، ایجاد جمعهای فرهنگی دخترانه، حمایت نهادی از طرحها و ایدههای فرهنگی دختران و تقویت نقش خانواده در ایجاد فضای گفتوگو، از مهمترین مسیرهای پرورش کنشگر فعالانه است.
ذوقی با تأکید بر نقش خانواده اذعان کرد: خانوادهای که گفتوگو در آن زنده است، آیندهای روشن دارد، وقتی والدین به سخن دخترشان گوش میدهند و به او احترام میگذارند، حس ارزشمندی و مسئولیتپذیری در او شکل میگیرد، شخصیت کنشگر، پیش از آنکه در جامعه ساخته شود، در خانواده شکل میگیرد.
وی در پایان با ترسیم چشمانداز آینده اظهار کرد: هدف نهایی ما استقلال فرهنگی و تبدیل دختر ایرانی از مصرفکننده فرهنگ جهانی به سازنده فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است. رهبر انقلاب فرمودهاند دختران ما باید اهل فکر و اراده باشند؛ آنگاه جامعهای خواهیم داشت سرشار از ابتکار، معرفت و عزت.
انتهای پیام/