به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، یک پژوهش با عنوان «بررسی تاثیر اجرای راهنماهای بالینی داروهای سرطانی (تهیه شده توسط موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی) بر مصرف و هزینه این داروها» به کوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران و با همکاری گروهی از پژوهشگران انجام شده است و نشان میدهد که پس از تدوین و اجرای راهنمای تجویز داروهای سرطانی، همچنان شاهد افزایشهایی در مقدار مصرف دارو هستیم، اما هزینۀ دارویی بهنسبت کاهش پیدا کرده است.
نظام سلامت تمام کشورهای دنیا، بهنوعی درگیر بحث مصرف غیرمنطقی دارو است. بر اساس یکی از برآوردهای سازمان بهداشت جهانی، 50درصد از کل داروها در جهان بهطور غیرمنطقی مصرف میشوند. البته این وضعیت در همۀ کشورها یکسان نیست؛ در کشورهای درحالتوسعه، 25 تا 70 درصد از کل هزینههای سلامت صرف دارو میشود، اما این رقم برای کشورهای توسعهیافته حدود 10 درصد است. در ایران هم این معضل وجود دارد و در کل شاهد بیشتجویزی (بهویژه برای آنتیبیوتیک و داروی تزریقی) و مصرف خودسرانۀ بیش و خارج از نسخه هستیم. یکی از روشهای کنترل این وضعیت، استانداردسازی تجویز از طریق تهیه و اجرای «راهنمای تجویز دارو» است اما این خطر وجود دارد که خود راهنماها بهدرستی طراحی و یا اجرا نشوند.
رسیدن به سطح مصرف بهینۀ دارو، از طریق کنترل مصرف غیرضروری، نقش مهمی در افزایش کارایی نظام سلامت دارد و یکی از شیوههای مهم آن استفاده از «راهنماهای بالینی» است. پژوهشی که در ادامه میآید، به بررسی تأثیر اجرای راهنماهای تجویز داروهای سرطانی در سازمان تأمین اجتماعی پرداخته است. این رهنمون در سال 1394 ابلاغ شده است و دادههای مربوط به سالهای 1395 تا 1398 بررسی و تحلیل شدهاند، تا میزان موفقیت این رهنمونها مشخص شود و بتوان بر اساس این پایش به بازنگریهای لازم پرداخت.
برخی از مهمترین یافتهها
از سال 1395 تا 1398 بهطور کلی 6419 بیمار سرطانی به سازمان تأمین اجتماعی مراجعه کردهاند و هزینۀ کل داروهای تجویزشده برای آنها 33,119,467,998 ریال بوده است. همانطور که در جدول بعدی آمده، در این دوره بهطور میانگین، هر بیمار سرطانی 2 بار نسخه گرفته و 12 قلم دارو برای او تجویز شده است. یعنی در هر نسخۀ بیماران سرطانی بهطور میانگین حدود 6 قلم دارو تجویز شده است.
خلاصه آمار بیماران سرطانی مراجع سازمان در کل دوره |
تعداد بیماران | تعداد نسخ | تعداد اقلام دارو |
6419 | 12699 | 76953 |
میانگین نسخ هر بیمار | میانگین اقلام دارویی هر بیمار | میانگین اقلام دارویی هر نسخه |
1.98 | 12 | 6.06 |
هزینه متوسط دارویی هر بیمار | هزینه متوسط هر نسخه | هزینه متوسط هر دارو |
5159599 | 2608037 | 430386 |
تعداد بیماران سرطانی مراجعهکننده به مراکز درمانی سازمان تأمین اجتماعی، در این دوره روندی افزایشی داشته و از 656 نفر در سال 1395 به 2745 نفر در سال 1398 رسیده و بیش از 4 برابر شده است.
طبیعی است که با 4 برابرشدنِ تعداد بیماران، تعداد کل نسخ هم افزایش یابد، نسخ 4.7 برابر شدهاند و از 1265 به 5979 نسخه رسیدهاند. اما آیا تعداد نسخ هر بیمار تغییری نکرده است؟ یعنی اگر هر بیمار در ابتدای دوره 1 نسخه میگرفته، در انتهای دوره هم همین رویه باقی مانده و هر بیمار بهطور میانگین یک بار از بیمارستانهای سازمان نسخه گرفته است؟ پاسخ منفی است. همانطور که در نمودار زیر آمده است، میانگین نسخ هر بیمار(خط) هم در کل افزایشی بوده است(از 1.9 به 2.2) و بخشی از اوجگرفتن تعداد نسخ(ستون) در سال 1398 به این برمیگردد که تعداد مراجعۀ بیماران هم بیشتر شده است.
در این دوره تعداد اقلام دارویی تجویز شده نیز افزایش یافته و از 7736 قلم در ابتدای دوره به 38580 قلم در پایان دوره رسیده است و نزدیک به 5 برابر شده است. یعنی با مقایسۀ ابتدا و انتهای دوره میبینیم که تعداد بیماران 4 برابر، تعداد نسخ 4.7 برابر و تعداد اقلام دارویی تجویزشده حدود 5 برابر شده است. هماهنگ با این افزایشها، میانگین اقلام دارویی هر بیمار نیز از 11.8 قلم دارو برای هر بیمار به 14.1 قلم دارو برای هر بیمار رسیده است.
اگر تغییر میانگین اقلام دارویی هر نسخه را در نظر بگیریم، میبینیم که در ابتدای دوره با هر نسخه بهطور متوسط 6.1 دارو تجویز شده است، اما این رقم در انتهای دوره به 6.5 رسیده است. بنابراین با توجه به این دادهها، نمیتوان گفت که افزایش مصرف دارو به افزایش تعداد بیماران برمیگردد، بلکه میتوان گفت که اگر تعداد بیماران سرطانی ثابت میبود، باز هم شاهد افزایش مصرف دارو بودیم. اما آیا این افزایش مقدارِ مصرفی، به همان نسبت موجب افزایش هزینهها هم شده است؟ اگرچه در هزینۀ سالانه افزایش قابلتوجهی میبینیم، اما میانگین هزینهای که سازمان سالانه برای هریک از این بیماران انجام داده، پس از افزایشی در سال 1396 روبهکاهش نهاده است. هزینۀ متوسط هر نسخه هم روند کاهشی قابلملاحظهای دارد. هزینۀ متوسط هر دارو نیز کاهش یافته است. این شاخصها نشان میدهند که با وجود افزایش چندین برابری تعداد بیماران مراجعه کننده به مراکز درمانی سازمان تامین اجتماعی که حاکی از شیوع بیشتر سرطان در جامعه و نیاز بیشتر به درمان دارویی است، بهتدریج متوسط هزینههای دارویی برای هر بیمار، هر نسخه، و هر دارو کاهش یافته است؛ و احتمالاً میتوان بخشی از این کاهش را به اجرای راهنماهای بالینی نسبت داد که از سال 1395 شروع شده است. با این حال برای اطمینان بیشتر از اثربخشی مداخلۀ انجام شده لازم است که پژوهشهای عمیق کیفی نیز انجام شود و چگونگی تجویز و مصرف داروهای سرطانی و هزینههای آنها در هر سه بخش بستری، سرپایی و اورژانس و بهتفکیک استانها مورد بررسی دقیقتر قرار گیرد. ضمن اینکه بالاتر بودن هزینه های کل دارویی در بخش بستری نیز نیاز به بررسی دقیقتر و علتیابی دارد.
اثربخشی این مداخلۀ آگاهیبخش، نشاندهندۀ اهمیت و نقش فرایندهای آموزشی مدیریتمنابعانسانی در بخش درمان سازمان است، بررسی تبیینی و علی ابعادِ دیگری از همین پژوهش، میتواند تاحدی دادههای لازم برای نیازسنجی آموزشی بخش درمان را فراهم کند. چند یافتۀ جزئیتر پژوهش را در ادامه ببینید:
بیشترین داروی مصرفی در طی این سال ها در اکثر استان ها داروی 100MG/4ML BEVACIZUMAB بود. حدود 90 درصد از کل داروهای مصرفشده نیز داروی 100MG/4ML BEVACIZUMAB بود ولی میزان هزینۀ این دارو در حدود 27 درصد از کل هزینه داروها بود. حدود 35 درصد از هزینۀ کل داروها مربوط به داروی 500mg/50ml RITUXIMAB بود اما میزان مصرف این دارو کمتر از 1 درصد از کل داروهای مصرفی بود.
طی سال های 1395 تا 1398 تعداد 12 قلم دارو به ازای هر بیمار تجویز شده است. بیشترین و کمترین داروهای تجویز شده به ازای هر بیمار بهترتیب مربوط به 400MG/16ML BEVACIZUMAB با 15 قلم برای هر بیمار و RITUXIMAB 500mg/50ml با 4 قلم برای هر بیمار بود. روند تغییرات تعداد دارو به ازای هر بیمار در طی این سال ها برای داروی RITUXIMAB 100mg/10ml کاهشی و برای 400MG/16ML BEVACIZUMAB افزایشی بود، که اجرای راهنماهای بالینی، جایگزینی یک دارو با داروی دیگر، تولیدیشدن یک دارو و یا تحریمها میتواند از دلایل احتمالی این کاهش و افزایش باشد.
در استان سیستان و بلوچستان حدود 26 بیمار وجود داشت که برای این بیماران در حدود 6389 قلم دارو تجویز شده است یعنی به ازای هر بیمار 246 قلم دارو تجویز شده است که به علت نزدیک بودن این استان با کشور همسایه احتمال سودجویی از بیماران در قاچاق دارو است. همچنین علت تعداد کم بیماران در این استان می تواند پوشش کم بیمه ها برای بیماران باشد.
در استانهای لرستان، اردبیل، بوشهر، البرز، سیستان و بلوچستان، ایلام و خراسان رضوی میزان تجویز داروهای سرطانی در سال 1398 نسبت به سالهای گذشته کاهش چشمگیری داشته است که از علتهای احتمالی آن میتوان به تأثیر راهنماهای بالینی و یا عدم دسترسی کافی بیماران به داروها سرطانی اشاره کرد. این موضوع مستلزم پژوهشهای عمیقتر است؛ یعنی از سویی آمایش کشور برای سنجش نابرابری در دسترسی به داروهای سرطانی و از سوی دیگر پژوهشهای کیفی که تفاوت استانها در شیوۀ اطلاعرسانی و آموزش راهنماها را نشان دهد.
بیشترین میزان هزینه کل دارویی در این سالها به ترتیب برای بخش بستری 60 درصد، سرپایی 22 درصد و اورژانس 17 درصد بوده ولی متوسط هزینههای دارویی بخش سرپایی نزدیک به 10 برابر بستری و 60 برابر اورژانس است.
حدود 52 درصد از داروهای تجویز شده در طی سال های 1395 تا 1398 مربوط به بخش اورژانس بوده است ولی تنها 17 درصد از کل هزینه داروها مربوط به داروهای تجویز شده در بخش اورژانس بوده است. همچنین در طی این سال ها در حدود 63 درصد از بیماران به بخش اورژانس مراجعه کرده بودند. با اینکه بیشتر تعداد داروهای تجویز شده در بخش اورژانس است ولی میزان هزینه کل این داروها نسبت به بستری پایین تر است که این علت قابل بررسی است و از علت های احتمالی آن می توان به مراجعه بیماران در مراحل اولیه بیماری به اورژانس، انتقال بیماران به بخش های بستری برای ادامه درمان، استفاده از تعداد دوزهای کمتر دارو و استفاده از داروهای ارزان قیمت تر در بخش اورژانس اشاره کرد.
انتهای پیام/