به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرمآباد، شب یلدا، بلندترین شب سال و نماد پیروزی نور بر تاریکی، یکی از کهنترین آیینهای ایرانی است که با مراسم سنتی، شعرخوانی، بازیها و تقسیم غذا میان خانوادهها و اقوام گرامی داشته میشود. این آیین ریشه در فرهنگ و تاریخ باستانی ایران دارد و هنوز در نقاط مختلف کشور و حتی خارج از مرزها تدریس و مطالعه میشود.
قدما با دانش نجوم و معماری، طول شب یلدا را محاسبه و آن را جشن میگرفتند. باورهای سنتی این شب با شعر، ادبیات، بازیهای محلی و آیینهایی همچون فال چهل سرو و شاهنامهخوانی همراه بود و فلسفه آن، پیام زندگی جمعی، امید و روشنایی در دل تاریکیهاست.
بهزاد پاکدل، کارشناس هنرهای آیینی-سنتی در این باره به تسنیم گفت: برخی از رسوم جلوه و شخصیت خاصتری نسبت به آیینهای ما دارند؛ البته من معتقدم آیینهایی که ریشه چندصد ساله و چند هزار ساله دارند، پر از راز و رمز و اسرار هستند؛ مثل یک خط باستانی که ما نتوانستهایم معنی آن را بفهمیم، یا مثل یک کتیبه ناقص که به ما رسیده است. آنچه در دست ماست، خیلی قابل درک نیست مگر اینکه پژوهشهایی در علوم باستانشناسی، تاریخ، جامعهشناسی، روانشناسی و علوم دیگر انجام شود.
وی اضافه کرد: درباره شب چله ایران باستانی، دانشمندان در حال مطالعه هستند و این آیین در کنار سایر رسوم باستانی اقوام، در حال تدریس و آموزش در دانشگاههای اروپایی است. صحت و سقم این مطلب پر از رمز و اسرار است که با دستگاههای امروزی و تمدن مدرن مورد مطالعه قرار میگیرد.
پاکدل اشاره کرد: وقتی میگوییم بلندترین شب سال، فقط اختلاف در دو دقیقه است. چهار هزار سال پیش، بین هزاره قبل از میلاد تا پانصد سال قبل از میلاد، دانشمندان چگونه فهمیدند که این شب دو دقیقه از بقیه شبها بلندتر است؟ این نشان میدهد که علمی فراتر از تصور ما در گذشتگان وجود داشته که ما از آن اطلاعی نداریم. دکتر محجوب میگوید در کاشان بناهایی وجود دارد که برای ساعت، روزشمار، تقویم و رصد آسمان ساخته شدهاند و برمیگردند به عصر کاسیها و حتی قبل از آریاییها و آیین زرتشت و حکومت هخامنشی؛ یعنی هزاره سوم پیش از میلاد. در همان شب، موفق شدند بعد از چندین سال به این علم کامل احاطه پیدا کنند؛ شب یلدا یا چله بوده است و به همین خاطر این شب را جشن میگرفتند و باور داشتند که اگر این شب تاریک و بلندتر شود، چه بلایی بر زندگی میآید.
وی اظهار کرد: این سوال را پروفسور دینانی مطرح میکند که اول ریاضی وجود داشت یا اول جهان؟ قطعاً اول ریاضی، چون بناهای تاریخی نیازمند معادلات ریاضی هستند. اگر زمین چند سانتیمتر با خورشید فاصله داشت، وضعیت امروز ما به همین شکل نبود. فاصله زمین و خورشید باعث شده که این شب بلند شود.
پاکدل بیان داشت: قدما اعتقاد داشتند اگر این شب چند دقیقه بلندتر میشد و سیاهی حاکم میگردید، خورشید دیگر دیده نمیشد. بنابراین خداوند این نظم دقیق را ایجاد کرده تا بدانیم خدایی هست و خورشیدی طلوع میکند. بهخاطر تولد خورشید، مردم این شب را قدر میدانستند و معتقد بودند در این شب خواب حرام است و باید بیدار بمانند تا بر سیاهی، تیرگی و فعلهای بد درون انسان غلبه کنند و در کنار هم شادی کنند.
این کارشناس با اشاره به آیات صریح قرآن گفت: قرآن به صراحت از نور سخن میگوید و خورشید بعد از یلدا طلوع میکند. تولد خورشید نمادین است و به همین دلیل مردم در این شب گرد هم جمع میشوند تا خورشید سر برآورد و با گرگ و میش هوا، این شب به پایان برسد. روز بعد طول روز افزایش و شب کوتاهتر میشود؛ فلسفه اصلی شب یلدا همین است.
پاکدل در ادامه با اشاره به نامگذاری متفاوت شب یلدا در فرهنگهای مختلف، فلسفه وجه تسمیه شب چله در باور مردم لر را چنین بیان کرد: درباره فرهنگ و نماد شب یلدا، باید گفت در دوران باستان بیشک اسمهای دیگری هم داشته که امروز اطلاعاتی از آنها در دست نیست. شب یلدا مختص ایران است، ولی کلمه یلدا ایرانی نیست و مردمانی که به زبان سوریانی صحبت میکردند، به این شب اعتقاد داشتند و آن را یلدا نامیدند.
وی ادامه داد: یلدا شاید همان شب چله باشد، اما چرا نام یلدا غالب شد، مشخص نیست. شب یلدا در برخی مناطق ایران رایج بوده و شب چله مختص اقوام خاص مثل زاگرس و لرستان بوده است. واژه شوچله بومی و یلدا سوریانی است. حتی کلمه قهاره هم عربی است که وارد فرهنگ ما شده و به معنی تاریکی و تیرگی است. مردم لرستان به دلیل ارتباط با موصل، اربیل و بخشهایی از عراق، این شب را قهاره مینامیدند.
پاکدل اضافه کرد: کلمه قهاره عربی وارد فرهنگ لرستان شد و به همین دلیل میتوان گفت این شب نامهای دیگری هم داشته که امروز اطلاعی از آنها نداریم؛ شب یلدا شاید قدیمیتر باشد، اما شوچله محلیتر و متداولتر بوده است.
این کارشناس معتقد است آیینهای ملی برای تمام ایران است و هیچ آیینی مطلقاً مختص جغرافیای خاص نیست. پاکدل گفت: درست است که آیین شال انداختن در پشتبامها در شب چله فقط مختص مردم لرستان است، اما همین آیین در تاجیکستان هم اجرا میشود.
وی افزود: آیینهای مختلفی که در مناطق خاص ایران شکل گرفتهاند، معمولاً مشترک هستند، اما در بعضی مناطق پررنگتر اجرا میشوند، مثل شاهنامهخوانی. دکتر کزازی میگوید شاهنامه در سیستان متولد شد، اما در لرستان رشد یافت، چون زبان لری و لکی زبان پهلوی است. به همین دلیل شاهنامه در لرستان به لهجه لکی و لری خوانده میشود و یکی از ارکان اصلی مراسمات شب چله، شاهنامهخوانی بوده که اکنون کمرنگتر شده است.
پاکدل بیان کرد: رسم دیگر شب یلدا در میان قوم لر، زورگیری بین جوانان و نوجوانان یا همان کشتی بوده است. رسم دیگر ازگلبازی است که در آن زغال گداخته را به سوزنی وصل کرده و بین دو نفر قرار میدادند تا ببینند کدام طرف بیشتر فوت میکند و زغال به دماغ یکدیگر میخورد. همچنین بازیهای تیتقل میتقل و فال چهل سرو در لرستان رایج بوده که مشابه آن در مشهد با چهل عدد نخود انجام میشود، اما نسخه لرستانی آن غنیتر است.
وی اشاره کرد: حدود هشت هزار بیت در فرهنگ لرستان درباره فال چهل سرو جمعآوری شده است، در حالی که در خراسان شاید دویست بیت باشد. این آیین، مهرورزی، غرضورزی، غیظ و ناامیدی را نمایش میدهد و تفسیر هر بیتی کار هر کسی نیست.
پاکدل افزود: فلسفه آیینها به غذاها و خوراکها در شب چله هم مربوط میشود. در گذشته سفره شب چله ساده بود و شامل گوشت و برنج یا قورمه گوشت بود، اما رسم کاسمسا وجود داشت که به معنای تقسیم غذا بین همه بود.
وی در پایان گفت: مراسم شب چله صرفاً شبنشینی نبود و در این محافل تصمیمات مهمی هم گرفته میشد. فال چهل سرو تأثیر مستقیم بر سرنوشت طرحها، آرزوها، قول و قرارها، ازدواجها و حتی دعواها داشته است و مردم با توجه به نتایج فال، کارها را انجام یا متوقف میکردند.
انتهای پیام/.