به گزارش خبرگزاری تسنیم از تبریز، شهری با پیشینهای درخشان در عرصههای نوآوری و تحول، امروز در یکی از حساس ترین حوزههای توسعه یعنی علوم انسانی و اجتماعی، با پدیدهای نگرانکننده به نام «فرار مغزها» مواجه است. فقدان زیرساختهای پژوهشی و نبود فرصتهای شغلی تخصصی، دانشآموختگان رشتههای کلیدی مانند جامعهشناسی، علوم سیاسی، اقتصاد و مدیریت را وادار به ترک دیار کرده و استان را از توان تحلیل و حل مسائل بومی خود محروم ساخته است.
دانشگاههایی که فقط دانشجو فارغالتحصیل میکنند
دانشگاه تبریز به عنوان یکی از قطبهای اصلی علمی کشور، در حوزه علوم انسانی نیز دارای جایگاهی برجسته است و هر ساله صدها دانشآموخته در مقاطع عالی تربیت میکند. در کنار این دانشگاه مادر، تبریز چندین مرکز آموزش عالی دیگر نیز در این رشتهها دارد.
با این حال، شواهد حاکی از آن است که این ظرفیت علمی عظیم، در داخل استان به دلیل نبود مراکز پژوهشی تخصصی، اندیشکدههای سیاستگذار و بازار کار مناسب برای این رشتهها، امکان بهرهبرداری و ماندگاری را پیدا نمیکند.
خلأ پژوهشکدهها و نقش کمرنگ پارکهای علم و فناوری
شهر تبریز علیرغم برخورداری از چندین پارک علم و فناوری، فاقد مراکز پژوهشی فعال و تأثیرگذار در حوزه علوم انسانی است. ظرفیت عملیاتی این پارکها عمدتاً به حوزههای فنی و مهندسی اختصاص یافته و علوم انسانی سهمی در این زیستبوم نوآوری ندارد. این در حالی است که بسیاری از چالشهای پیچیده استان از جمله مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و برنامهریزیهای کلان شهری و منطقهای، نیازمند پژوهشهای عمیق و کاربردی در همین رشتهها است.
خواب زمستانی دستگاههای استانی
به نظر میرسد مسئولان استانی و نهادهای برنامهریز،اولویت روشنی برای ایجاد و توسعه مراکز مطالعاتی و سیاستپژوهی مبتنی بر ظرفیتهای بومی تعریف نکردهاند. وجود پژوهشگاههای مطالعاتی نظام مسائل استان میتوانست پلی میان دانشگاه و دستگاههای اجرایی باشد و با بهرهگیری از نخبگان علوم انسانی بومی، به تولید راهکار برای معضلاتی چون مدیریت شهری، توسعه گردشگری، آسیبهای اجتماعی و مسائل فرهنگی بینجامد.
غیبت چنین نهادهایی، منجر به تکرار الگوهای ناکارآمد و تصمیمسازیهای بدون پشتوانه پژوهشی شده است.
گزینه مهاجرت و پیامدهای آن برای استان
پیامد مستقیم این کمبودها،مهاجرت اجباری دانشآموختگان علوم انسانی به تهران یا خارج از کشور است. این مهاجرت تنها یک جابجایی فیزیکی نیست، بلکه به معنای خروج سرمایههای فکری و تحلیلگرانی است که با شناخت عمیق از بافت فرهنگی و اجتماعی آذربایجان شرقی، میتوانستند در تدوین راهکارهای بومی نقش آفرینی کنند.
ادامه این روند، شکاف توسعهای میان استان و پایتخت را عمیقتر و توان حل مسئله در داخل منطقه را تضعیف میکند.
فرصتهای نادیده گرفته شده در کارآفرینی دانشبنیان
حوزه علوم انسانی دارای ظرفیت قابل توجهی برای کارآفرینی و ایجاد کسبوکارهای دانشبنیان است. راهاندازی شرکتهای مشاوره مدیریت و منابع انسانی، موسسات مطالعات بازار و افکارسنجی، مراکز تحقیقاتی گردشگری و میراث فرهنگی و دفترهای برنامهریزی اجتماعی و شهری، همگی میتوانند هم اشتغالزایی کنند و هم خلاء موجود در ارائه خدمات تخصصی را پر نمایند. به نظر میرسد نگاه سنتی به اشتغال و اقتصاد، مانع از دیدن و حمایت از این ظرفیتهای اقتصادی نوپا شده است.
پیشنهاد: شبکه مشاوران جوان علوم انسانی آذربایجان شرقی
یک پیشنهاد قابل بررسی در این زمینه، ورود استانداری با حلب همکاری دانشگاهها به میدان بهره گرفتن از توان این خیل عظیم متخصصان علوم انسانی است. به نحوی که دانشآموختگان برتر علوم انسانی در پروژههای مشخصی که دستگاههای اجرایی بر اساس نظام مسائل خود تعریف میکنند؛ به عنوان مشاور جوان همکاری نمایند. چنین مسیری دستاوردهایی همچون موارد ذیل خواهد داشت:
· ایجاد تجربه کاری برای نخبگان و کاهش انگیزه مهاجرت.
· تزریق تحلیل علمی و نتایج پژوهش روشمند به تصمیمگیریهای استانی.
· تولید دادههای بومی برای برنامهریزی.
تأمین مالی این پروژهها میتواند از سهم پژوهش در بودجه دستگاهها و نیز صندوقهای استانی مختص به این کار با مشارکت بخش خصوصی باشد و خروجی آن تبدیل این شبکه به خانه نخبگان علوم انسانی تبریز یا هر عنوان مشابه باشد تا الگویی برای کشور هم محسوب گردد.
اگر به زنگ خطر بیتوجه باشیم ...
پدیده فرار مغزهای علوم انسانی از تبریز، زنگ خطری است برای تمامی نهادهای متولی توسعه در آذربایجان شرقی. اگر شهر اولینها بخواهد در مسیر پیشرفت متوازن و پایدار گام بردارد، نیازمند سرمایهگذاری فوری و هوشمندانه بر روی حفظ و بهکارگیری مغزهای متفکر خود است.
ایجاد قطب مطالعات علوم انسانی و اجتماعی مسئلهمحور در تبریز، نه یک انتخاب، که یک ضرورت انکارناپذیر برای آینده این استان است. اقدام فوری مسئولان در این زمینه میتواند مانع از تشدید این خروج استعدادها و هدررفت سرمایههای ملی شود.
انتهای پیام/