به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم ، حجتالاسلام والمسلمین ابوالفضل هادیمنش در سلسله نشستهای هماندیشی عرصه رثا و دعا با موضوع «واکاوی بیانات رهبر معظم انقلاب در جمع مداحان در سال 1404» که با حضور اساتید حوزه و دانشگاه به همت کمیته هنرهای آوایی جشنواره بینالمللی هنر آسمانی و با همکاری ستاد راهبری رثا و دعای حوزههای علمیه برگزار شد، به تبیین ابعاد فردی، اجتماعی، فنی و هنری مداحی از منظر رهبر معظم انقلاب پرداخت.
خلوص نیت؛ سرمایه اصلی مداح
مدیر توسعه همکاری های علمی معاونت پژوهش حوزه های علمیه درباره عوامل تأثیرگذار در مداحی، این عوامل را در چهار حوزه فردی، اجتماعی، فنی و هنری دستهبندی کرد و گفت: در حوزه عوامل فردی، نخستین و مهمترین مؤلفه، خلوص نیت است؛ موضوعی که هم در سنت مداحی شیعی ریشهدار است و هم بارها مورد تأکید رهبر معظم انقلاب قرار گرفته است.
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب در سالهای مختلف افزود: ایشان تصریح کردهاند که مداحی باید برای رضای خدا باشد و سرمایه اصلی یک مداح، همان اخلاص و نیت الهی اوست. کلامی که از دل برآید، لاجرم بر دل مینشیند.
وی با تأکید بر جایگاه اخلاقی مداح گفت: مداح در نگاه رهبر معظم انقلاب، الگوی اخلاقی جامعه است و باید در بالاترین سطح اخلاق، رفتار اجتماعی و التزام دینی قرار داشته باشد.
مدیر توسعه همکاری های علمی معاونت پژوهش حوزه های علمیه با اشاره به تاریخ ستایشگری اهلبیت(ع) بیان کرد: در گذشته، مداحِ ترازِ شیعه، صرفاً صاحب صدا نبود؛ بلکه عالم به قرآن، حدیث، احکام و معارف دینی بود. بسیاری از بزرگان این عرصه حافظ قرآن بودند و ارتباط عمیقی با علما و مراجع داشتند.
وی با یادآوری کنگره ستایشگران در دهه 70 و نگارش کتاب آیین ستایشگری گفت: یکی از شاگردان مرحوم حاج ناظم قنات آبادی نقل میکرد که مداحِ شناختهشده، استاد اخلاق و عرفان بود و صدا در رتبه بعدی قرار داشت. این نگاه، نگاه جامع اسلامی به مداحی است.
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش تسلط محتوایی را از الزامات مداحی اثرگذار دانست و تصریح کرد: مداح باید به چهار حوزه مسلط باشد؛ معارف دینی شامل قرآن، حدیث و اعتقادات، معارف تاریخی اهلبیت(ع)، ادبیات و شعر، و شناخت روانشناسی مخاطب. بدون این چهار مهارت، اساساً قرار گرفتن پشت تریبون معنا ندارد.
وی با معرفی کتاب فرهنگ و ادب اسلامی بهعنوان منبع آموزشی گفت: مداحان باید تاریخ، معارف و ساختار فرهنگی تشیع را بشناسند تا بتوانند کنش مؤثر اجتماعی داشته باشند.
مداحی؛ محصول جامعه و پل فرهنگ
این استاد حوزه با تأکید بر عوامل اجتماعی مداحی اظهار کرد: مداح اهلبیت(ع) محصول جامعه خود است و در همان جامعهای که زندگی میکند، رسالت اجتماعی خود را ایفا میکند. مداحی، پلی فرهنگی میان دین و جامعه است.
وی افزود: در طول تاریخ، شعر و مرثیه رسانه بوده است. امام سجاد(ع) از شاعران بهعنوان رسانه استفاده میکردند. پرسش حضرت از فرزدق درباره کوفه، نشاندهنده اهمیت رسانه در تحلیل اجتماعی است.
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش با اشاره به نقش شاعرانی همچون کمیت اسدی، دعبل خزاعی و حسان بن ثابت گفت: این افراد در فرهنگ اهلبیت(ع) مورد تفقد قرار گرفتند، چون صاحب رسانه بودند.
وی با مقایسه نقش مداح با روحانی محله تصریح کرد: مداحِ واقعی کسی است که در شهر و محله خود زندگی میکند، با مردم حشر و نشر دارد، جوانان را تربیت میکند و در شادی و غم مردم حضور دارد. مداح نباید خود را تافته جدا بافته بداند.
مدیر توسعه همکاری های علمی معاونت پژوهش حوزه های علمیه با اشاره به حوادث سال 1400 گفت: از همان مقطع، روشن شد که مداحی یک کار اجتماعی است و مداح باید خود را جزئی از جامعه بداند، نه بیرون از آن.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به نقش فضای مجازی پرداخت و گفت: امروز فضای دیجیتال یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار فرهنگی است. کمتر گوشیای پیدا میشود که در آن یک مداحی نباشد، حتی در میان افرادی که مذهبی محسوب نمیشوند.
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش با استناد به بیانات رهبر انقلاب افزود: ایشان تأکید دارند که مداحان باید از فضای مجازی و رسانههای نوین برای تأثیرگذاری بر جوانان استفاده کنند.
وی با اشاره به عوامل فنی و هنری مداحی گفت: مداحی با دیگر هنرها پیوند دارد؛ همانگونه که دستگاههای موسیقی وارد مقامات قرآنی شدهاند. شناخت وزن، قافیه، قالبهای شعری و دستگاههای آوایی، برای مداح ضروری است.
این پژوهشگر افزود: مداح باید شعر را بفهمد، با آن زندگی کرده باشد و صرفاً خواننده متن نباشد. ناآشنایی با قالب شعر و فنون آوازی، از آسیبهای جدی مداحی امروز است.
راهکارهای رشد مداحی
حجتالاسلام والمسلمین هادیمنش در پاسخ به پرسش دوم نشست، راهکارهای رشد مداحی را در سه محور ارائه کرد:
راهکارهای علمی: راهاندازی رشته ستایشگری در حوزهها و دانشگاهها، تدوین سرفصلهای آموزشی، تولید منابع علمی و ورود مداحی به پایاننامهها و پژوهشهای رسمی. وی گفت: صرف انتقال سینهبهسینه تجربه کافی نیست؛ مداحی باید علمی شود.
راهکارهای معنوی و پرورشی: ایجاد نظام مشاوره و انتقال تجربه از مداحان پیشکسوت به نسل جوان، مطابق با توصیه رهبر انقلاب مبنی بر همراهی بزرگان با جوانان.
راهکارهای رسانهای: بهرهگیری هدفمند از شبکههای اجتماعی برای نشر معارف اهلبیت(ع) و تقویت اثرگذاری فرهنگی مداحان.
وی تأکید کرد: مداحی اگر در مسیر علم، معنویت، بصیرت اجتماعی و رعایت حدود شرعی حرکت کند، میتواند یکی از مؤثرترین ابزارهای تربیتی و فرهنگی جامعه اسلامی باشد.
حجتالاسلام والمسلمین هادیمنش با تأکید بر پیوند عمیق مداحی با بستر اجتماعی، اظهار کرد: ذاکر اهلبیت(ع) در همان محیط اجتماعی که زیست میکند، به مدح و مرثیه میپردازد و بر کرسی مداحی اهلبیت(ع) مینشیند.
وی افزود: همانگونه که میان دین و جامعه رابطهای متقابل برقرار است و جامعه در ظرف دین و دین در ظرف جامعه معنا مییابد، مداحی نیز در میانه این تعامل قرار دارد و نقش پل فرهنگی را ایفا میکند.
این پژوهشگر حوزوی تصریح کرد: مداحِ مؤثر، لزوماً کسی نیست که صرفاً سفرهای متعدد داشته باشد؛ بلکه مداحی که در شهر و محله خود زندگی میکند، با مردم آن منطقه ارتباط مستمر دارد و میتواند نقش تربیتی ایفا کند، در اولویت قرار دارد. کسی که امکان همنشینی با جوانان، شناخت مسائل محلی و همراهی با مردم را دارد، همان مداحی است که میتواند اثر عمیق اجتماعی بگذارد.
مدیر توسعه همکاری های علمی معاونت پژوهش حوزه های علمیه با مقایسه نقش مداح با روحانی محل اظهار کرد: همانگونه که روحانی محل از تولد تا ازدواج و از شادی تا سوگواری در کنار مردم حضور دارد، مداح نیز میتواند چنین نقشی ایفا کند. نباید این ظرفیت مهم و این رسالت سنگین اجتماعی در مداحان نادیده گرفته شود؛ رسالتی که رهبر معظم انقلاب بهصراحت در سال 1400 بر آن تأکید کردند و مداحی را یک کار اجتماعی دانستند.
لزوم عبور از آموزشهای سنتی به سمت متون علمی
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش با تأکید بر این نکته که مداح باید خود را جزئی از جامعه بداند، نه تافتهای جدا بافته، افزود: مداح موفق کسی است که بداند در چه جامعهای خدمت میکند و نسبت خود را با مردم و مسائل آنان بشناسد.
مدیر توسعه همکاری های علمی معاونت پژوهش حوزه های علمیه با اشاره به عوامل فنی تأثیرگذار بر مداحی گفت: امروز فضای مجازی به یکی از مهمترین عوامل اثرگذار فرهنگی تبدیل شده است. بسیاری از افراد، حتی کسانی که چندان مذهبی هم نیستند، حداقل یک مداحی در تلفن همراه خود دارند. این گستردگی نشان میدهد که نمیتوان از نقش فضای دیجیتال غفلت کرد.
حجتالاسلام والمسلمین هادیمنش با استناد به بیانات رهبر معظم انقلاب تصریح کرد: معظمله تأکید دارند که مداحان باید از رسانهها و فضای مجازی بهره ببرند تا جوانان تحت تأثیر معارف اهلبیت(ع) قرار گیرند.
وی در ادامه به پیوند مداحی با دیگر هنرها اشاره کرد و گفت: هنرها با یکدیگر ارتباط دارند؛ همانگونه که دستگاههای موسیقی وارد مقامات قرآنی شدهاند و ساختار علمی پیدا کردهاند. این پیوند میتواند در گسترش و ارتقای مداحی نقش مهمی ایفا کند.
این استاد حوزه با تأکید بر لزوم شناخت شعر و موسیقی آوایی افزود: مداح باید وزن، قافیه و قالبهای شعری را بشناسد و به دستگاههای آوایی مسلط باشد. مداحی که نداند شعری که میخواند مثنوی است یا غزل، یا شناختی از ساختار هنری نداشته باشد، نمیتواند اثرگذاری عمیق داشته باشد.
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش گفت: مداحی برای تکامل، نیازمند راهکارهای علمی، آموزشی و پژوهشی است و باید وارد پایاننامهها و مطالعات حوزوی شود؛ هرچند تجربه عملی همچنان جایگاه ارزشمند خود را حفظ میکند.
مدیر توسعه همکاری های علمی معاونت پژوهش حوزه های علمیه با اشاره به ضرورت رویکرد علمی در تربیت مداحان گفت: مداح باید مراحل آموزشی مشخصی را طی کند؛ شعر را بشناسد، با ادبیات آشنا باشد و قدرت تحلیل متون دینی و ادبی را داشته باشد. راهکار اساسی رشد مداحی، برخورد علمی با این مقوله است. نمیتوان انتظار داشت که تنها با آموزشهای محدود و سنتی، این عرصه بهصورت فراگیر و عمیق توسعه پیدا کند.
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش ادامه داد: اگر قرار است در کشور نهادی عهدهدار تربیت علمی مداحان باشد، چه نهادی شایستهتر از حوزه علمیه است؟ این رشته هم متقاضی دارد و هم ظرفیت علمی لازم برای طراحی و اجرا.
این پژوهشگر حوزوی راهکارهای رشد مداحی را در سه محور اصلی دستهبندی کرد و گفت: راهکار نخست، راهکارهای علمی است که شامل آموزشهای تحصیلی، برنامهریزی آموزشی و پژوهشهای منسجم میشود.
وی راهکار دوم را راهکارهای معنوی و پرورشی دانست و افزود: ایجاد نظام مشاوره و هدایت برای مداحان جوان یک ضرورت است. باید ساختاری برای انتقال تجربه شکل بگیرد. رهبر معظم انقلاب نیز سال 1398 به مداحان پیشکسوت تأکید کردند که تجربههای خود را در اختیار جوانان قرار دهند و آنان را در مسیر رشد یاری کنند.
حجتالاسلام والمسلمین هادی منش راهکار سوم را راهکارهای رسانهای عنوان کرد و گفت: استفاده هوشمندانه از رسانهها و شبکههای اجتماعی میتواند به رشد مداحی کمک جدی کند. رهبر معظم انقلاب در سال 1392 تصریح کردند که مداحان باید از فضای مجازی به بهترین نحو برای نشر معارف اهلبیت(ع) استفاده کنند. این یک دستور و مطالبه صریح از سوی معظمله است و باید بهصورت جدی مورد توجه قرار گیرد.
انتهای پیام/