خبرگزاری تسنیم ـ علیرضا مکتبدار*؛ در عصر حاضر که جهان با سرعتی سرسامآور در حال دگرگونی است و موجهای پیاپی تحولات فرهنگی، اجتماعی و فناورانه زندگی بشر را در برگرفته، مسأله هویت دینی نسل جوان به یکی از چالشهای اساسی جوامع اسلامی تبدیل شده است. در این میان، حوزههای علمیه به عنوان کانونهای تولید و بازتولید معرفت دینی، مسئولیتی سنگین بر دوش دارند. این نوشتار به بررسی ابعاد این مسئولیت و راهکارهای عملی آن میپردازد.
بحران هویت در نسل جوان
جوانان امروز در تقاطع دو جهان قرار دارند؛ جهانی که والدین و نیاکانشان در آن زیستهاند و جهانی نو که با سرعت شگرفی در حال شکلگیری است. این موقعیت میانی، پرسشهای عمیقی را در ذهن آنان ایجاد کرده است. دسترسی آسان به اطلاعات از طریق اینترنت، رویارویی با تفکرات متنوع و گاه متناقض، و فاصله میان آموزههای سنتی دینی با واقعیتهای زندگی مدرن، همگی به چالشبرانگیز شدن هویت دینی در میان جوانان انجامیده است.
برخی از جوانان در مواجهه با این وضعیت، به سمت بیتفاوتی دینی گرایش پیدا میکنند، برخی دیگر دین را صرفاً به عنوان یک هویت فرهنگی حفظ میکنند بدون آنکه عمق معنوی آن را درک کنند، و عدهای نیز در جستجوی فهمی نوین و معاصر از دین هستند. در این میان، سؤال اساسی این است که حوزههای علمیه چه نقشی میتوانند در شکلدهی به هویت دینی سالم و پویای نسل جوان ایفا کنند؟
شناخت دقیق مخاطب؛ نخستین گام
حوزههای علمیه برای ایفای مؤثر نقش خود، نخست باید نسل جوان امروز را به درستی بشناسند. جوانان کنونی با نسلهای پیشین تفاوتهای بنیادینی دارند. آنان در دنیای دیجیتال رشد کردهاند، به اطلاعات دسترسی فوری دارند، پرسشگرتر و انتقادیترند، و انتظار دارند که پاسخهای قانعکننده و منطقی دریافت کنند نه صرفاً تکرار سخنان گذشتگان.
این نسل از جوانان، دین را نه به عنوان مجموعهای از قواعد تحمیلی، بلکه به عنوان منبعی برای معنابخشی به زندگی میجویند. آنان میخواهند بدانند که دین چگونه میتواند به پرسشهای اساسی آنان درباره معنای زندگی، عدالت، آزادی، و سعادت پاسخ دهد. بنابراین، حوزههای علمیه باید از رویکردهای تلقینی فاصله بگیرند و به سمت گفتوگو و تعامل معنادار با جوانان حرکت کنند.
بازنگری در روشهای آموزشی
یکی از مهمترین وظایف حوزههای علمیه، بازنگری در روشهای آموزشی خود است. سیستم آموزشی سنتی حوزه که بیشتر بر حفظ متون و تکرار شروح کهن استوار است، دیگر نمیتواند پاسخگوی نیازهای معرفتی نسل جوان باشد. حوزهها باید به سمت روشهای تعاملی، پژوهشمحور و مسألهمحور حرکت کنند.
تدریس علوم دینی باید با مسائل واقعی زندگی جوانان پیوند بخورد. بحثهای اخلاقی نباید صرفاً در حد تکرار فضایل و رذایل باشد، بلکه باید به چالشهای اخلاقی معاصر مانند اخلاق در فضای مجازی، عدالت اجتماعی، محیط زیست، و حقوق بشر بپردازد. فقه باید از چارچوبهای صرفاً سنتی خارج شود و به فقه معاملات مدرن، فقه پزشکی، و فقه اجتماعی توجه ویژه داشته باشد.
پرورش طلاب با نگاه معاصر
حوزههای علمیه باید طلابی را تربیت کنند که نه تنها در علوم سنتی اسلامی تبحر داشته باشند، بلکه با علوم انسانی، اجتماعی و حتی طبیعی نیز آشنایی داشته باشند. روحانیونی که میخواهند با نسل جوان ارتباط برقرار کنند، باید زبان آنان را بفهمند، با دغدغههایشان آشنا باشند، و بتوانند در گفتمان معاصر وارد شوند.
این امر مستلزم آن است که در برنامههای درسی حوزه، دروسی چون جامعهشناسی، روانشناسی، فلسفه معاصر، و رسانهشناسی نیز گنجانده شود. طلابی که از این دروس بهرهمند شوند، قادر خواهند بود که پل ارتباطی مؤثرتری میان سنت دینی و مدرنیته ایجاد کنند.
حضور فعال در فضای عمومی
حوزههای علمیه نباید خود را در برج عاج انزوا محدود کنند. آنان باید در فضای عمومی حضور فعال و مؤثر داشته باشند. این حضور میتواند از طریق رسانههای جمعی، فضای مجازی، برگزاری نشستهای علمی و فرهنگی در دانشگاهها، و مشارکت در گفتوگوهای اجتماعی صورت گیرد.
امروزه بسیاری از جوانان اطلاعات دینی خود را نه از منابر و کتب سنتی، بلکه از اینترنت و شبکههای اجتماعی کسب میکنند. حوزهها باید در این فضا حضور یابند و محتوای دینی معتبر، جذاب و قابل فهم تولید کنند. این امر نیازمند تربیت طلابی است که با فناوریهای نوین آشنا باشند و بتوانند از آنها برای ترویج معارف دینی استفاده کنند.
تقویت بعد معنوی و اخلاقی
در کنار بعد معرفتی، بعد معنوی و اخلاقی دین نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بسیاری از جوانان به دنبال تجربهای معنوی و عمیق از دین هستند. حوزهها باید به عرفان، اخلاق کاربردی، و تربیت نفس توجه بیشتری داشته باشند و نشان دهند که دین فقط مجموعهای از احکام نیست، بلکه مسیری برای تعالی انسان و نزدیکی به خداوند است.
برگزاری جلسات معنوی، حلقههای ذکر و دعا، و برنامههای تربیتی میتواند به تقویت این بعد کمک کند. جوانان باید احساس کنند که دین تنها برای آخرت نیست، بلکه میتواند به آرامش، معنا و هدف در زندگی دنیوی آنان نیز بیانجامد.
هویت دینی نسل جوان در گرو تعامل سازنده میان سنت و مدرنیته است و حوزههای علمیه میتوانند نقش کلیدی در تسهیل این تعامل ایفا کنند. این امر مستلزم تحول در ساختار، روشها و نگرشهای حوزه است. حوزههایی که بتوانند خود را با نیازها و چالشهای عصر همگام کنند، قادر خواهند بود نسلی از جوانان دیندار، آگاه و متعهد تربیت کنند که نه تنها دین را حفظ میکنند، بلکه آن را در متن زندگی معاصر زنده و پویا نگه میدارند. این مهمترین وظیفهای است که بر دوش حوزههای علمیه در عصر حاضر قرار دارد.
*سردبیر نشریه عربی الآفاق
انتهای پیام/