نگاهی به دو کمدی معترض اجتماعی

خبرگزاری تسنیم - احسان زیورعالم

«آوایی در زندگی دوردست» کاری از احسان فلاحیان، داستان زوج جوانی است که به حرفه نمایش مشغولند؛ اما شرایط زندگی وضعیت معیشتی و توامان رابطه میان آنان را مختل کرده است. مانی و بمانی در این شرایط تلاش می‌کنند با بهره‌گیری از هنر نمایش، شرایط را به نفع خود تغییر دهند.

«آوایی در زندگی دوردست» نمایشی از جنس کمدی که در نگاه اول شاید مخاطب را ناراحت کند. بخش مهمی از این ناراحتی به شیوه بیانی انتخابی در نمایش است. در لحظه برخورد، به خصوص در اوایل نمایش، کنش‌های روی صحنه به سمت نوعی کمدی سبک پیش می‌رود که با رشد نمایش وضعیت بغرنج‌تر نیز می‌شود؛ اما این تمام ماجرا نیست.

«آوایی در زندگی دوردست» یک نمایش اعتراضی است. اعتراض به وضعیت یک هنرمند در جامعه کنونی ایران، اعتراض به نوع نگاه مردم و حتی وضعیت خطرناک عموم در انتخاب کالای فرهنگی. فلاحیان با انتخاب گونه‌های متعدد اجرایی، ابتدا به ساکن قصد دارد نشان دهد یک هنرمند تئاتر به چه اندازه توانایی دارد؛ چنانکه بارها در نمایش با اشاره به انتخاب بازیگران در سینما براساس چهره – نه توانایی – به فساد چنین تفکری و چیرگی آن حمله می‌کند.

نکته مهم در این است که این حمله از جنس خود نمایش است و از آن مهمتر آنکه نمایش‌هایی که این روزها پرطرفدارند. نمایش‌های آزاد درست یا غلط، این روزها مهمترین کالای نمایشی مردم ایران به حساب می‌آیند و فلاحیان در بخش‌های مهمی از نمایش از همان ترفندهای گروه‌های آزاد بهره می‌برد. همانند بیرون آوردن زبان که به کرات در نمایش‌های آزاد دیده می‌شود.

نکته مهم این است که فلاحیان قصد ندارد از سطح عموم فراتر رود. وی می‌خواهد داستانی معمولی برای مردم معمولی نقل کند و از پزهای معمول تئاتری مبرا باشد. از همین رو خنده‌ها و قهقهه‌های در طول نمایش آسیبی بر اجرای او نیست؛ چرا که کمدی او چنین قصدی را دنبال می‌کند.

«کمدی به شیوه فاصله‌گذاری» اثری از کاوه مهدوی، کارگردان جوان و فعال است که چندی پیش با نمایش «دونه کفترم نذریه» موفق به اجرای نمایشی جذاب و دیدنی شده بود. تقریباً با همان بازیگر اصلی اثر سابق، به سراغ یک موضوع ساده؛ اما همیشه داغ اجتماعی رفته است: رفتار عمومی مردم.

جنس کمدی «کمدی به شیوه فاصله‌گذاری» ترکیبی از شیوه کار در اثر قبلی مهدوی و استفاده از همان کمدی «آوایی در زندگی دوردست» است. مهدوی با انتخاب مونولوگ و روایت یک داستان به شکل مستقیم برای مخاطب، ابتدا طبق عنوان نمایشش، دست به یک فاصله‌گذاری می‌زند. راوی تمام داستان را نقل می‌کند؛ حتی دیالوگ‌ها به شکل مونولوگ در می‌آیند و شخصیت‌های حاشیه‌ای نمایش هم توسط راوی نقل می‌شوند. به نوعی مهدوی از همان شیوه نقالی در اجرا استفاده می‌کند؛ چنانکه در جایی آن را هجو هم می‌کند که می‌توان آن را پای فاصله‌گذاری گذاشت.

این شیوه مستقیم‌گویی متعلق به اثر قبلی مهدوی است؛ اما در کنار این مسائل او از نوعی کمدی سبک هم بهره می‌برد که اجرای آن در دل چنین نمایشی حکم هجو این شیوه نمایشی را داراست. در واقع مهدوی با استفاده از کمدی سطحی موجود در نمایش‌های آزاد آن را به سخره می‌گیرد؛ حتی خندیدن مردم به آن را نیز به سخره می‌گیرد. برای مثال جایی فرامرز قلیچ‌خانی با بیان اینکه «در جایی که او زندگی می‎‌کند» مردم نسبت به مهمانداران هواپیما نگاه بیمارگونه‌ای دارند، ابتدا با خنده حضار مواجه می‌شود. سپس آنان را مورد سوال قرار می‌دهد که دیدگاه آنان نسبت به این مسئله چیست و جواب همان نگاه بیمارگونه است. قلیچ‌خانی در اوج فضای کمیک نمایش به مخاطب حمله می‌کند و او را نسبت به رفتار غلط اجتماعیش آگاه می‌کند.

می‌توان گفت نمایش فضای روشنگرانه دارد؛ ولو اینکه از شوخی‌های رایج میان مردم بهره می‌برد. جایی او می‌گوید «در جایی که او زندگی می‎‌کند» به یک عدد می‌خندند. خودش اما نمی‌خندد و نهیب می‌زند که یک عدد چه چیزی خنده‌داری دارد. نمایش «کمدی به شیوه فاصله‌گذاری» از این منظر اثری است تلخ که واقعیت رایج اما بیمار میان عموم مردم را به خود مردم نشان می‌دهد. نمایش اثری است انتقادی به وضعیت اندیشه جامعه کنونی ایران.
مهمترین مولفه برای پس نزدن مخاطب در نمایش استفاده مهدوی از تنوع شیوه‌های اجرایی است که بیشتر آنها را باید در زمره شیوه‌های عروسکی دانست. مخاطب در طول نمایش از این خلاقیت خسته نمی‌شود و مهدوی همواره برگ نویی از آستین خود رو می‌کند. غافلگیری اجرایی تبدیل به عنصر جذاب نمایش می‌شود در کنار بازی همیشه گیرا و جذاب فرامرز قلیچ‌خانی.

انتهای پیام/