آیا دیپلماسی مکاتبه‌ای ایران در عرصه هسته‌ای جواب می‌دهد؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، با پایان یافتن نخستین دور از مذاکرات هسته‌ای در دوره تمدید 7 ماهه، نوعی کم تحرکی در فضای دیپلماسی 7 کشور اصلی مذاکره کننده در این رابطه و همچنین در محیط بین‌المللی فراسوی آن محسوس است. وزارتخانه‌های امور خارجه دولت‌های مذکور هر چند روز یکبار، به چند جمله کلی و کوتاه در مورد مذاکرات گذشته و حال اکتفا می کنند. در این شرایط، متحول سازی فضای روانی و فکری و حتی سیاسی بین‌المللی و تحرک بخشی به تلاش‌های دو و چندجانبه مرتبط با پیشبرد مذاکرات مربوط به توافق جامع، مساله‌ای است که به نظر می‌رسد ارسال نامه‌ای متحدالمتن توسط وزیر امور خارجه کشورمان به همتایان خود در کشورهای دیگر را ترغیب نموده است.

این اقدام، ابتکاری برای تحول در فضای پیگیری توافق جامع به نظر می رسد؛ ابتکاری که در محیط داخلی با پی جویی رسانه ای خوبی همراه بوده ولی با وجود گذشت چند روز از انجام آن، هنوز واکنش خاصی در میان طرفهای خارجی که ممکن است دریافت کننده چنین نامه ای باشند، به دنبال نداشته است.

«ماری هارف» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در کنفرانس خبری روزانه خود در روز چهارشنبه گذشته در خصوص مذاکرات هسته‌ای با گروه 1+5 نیز واکنشی به موضوع مذکور و آنچه ایران به عنوان بایسته‌های تحقق یک توافق جامع «عادلانه و متوازن» نام برده است، نکرد. بلکه وی همان مواضع قبلی دولت امریکا را بازگو کرد که همین توافق موقت نیز «دستاورد بسیار چشمگیری» برای امریکا داشته است.

هارف گفت: «اگر به جایگاه کنونی که در آن قرار داریم، نگاهی بیندازیم می‌بینیم، وقتی سال را شروع کردیم، برنامه هسته‌ای ایران فریز نشده بود، برنامه اقدام مشترک هنوز اجرایی نشده بود. ما بر سر میز مذاکرات نشستیم تا ببینیم که آیا می‌توانیم به توافق جامع دست پیدا کنیم و هم‌اکنون بیش از هر زمانی به توافق جامع هسته‌ای نزدیک شدیم و این در حالی است که برای اولین بار در یک دهه، برنامه هسته‌ای ایران متوقف شده است. این چیزی است که من فکر می‌کنم یک دستاورد بسیار چشمگیر بوده است».

وزیر خارجه کشورمان در این نامه ها، هم برخی از محورهای خط مشی ایران در خصوص مذاکرات در دوره تمدید را تبیین کرد و هم با موضع گیری علیه «غنی سازی نمایشی»، لوازم یک توافق جامع موفق در چشم انداز مذاکرات آتی را که 6 ماه به خاتمه آن باقیست، به صورت کلی بیان نمود.

فارغ از محتوای این نامه ها، یک پرسش اساسی به علل و چرائی این اقدام مربوط می شود. اینکه آیا چنین مکاتباتی تنها به عنوان یک اقدام عادی دیپلماتیک در سطح رسمی تلقی می شود یا اینکه ایران برنامه و مسیر مشخصی را به صورت هدفمند تعقیب می کند؟

به نظر می رسد که ایران با درک «عادت شدن» برگزاری مذاکرات هسته ای بعد از توافق ژنو که به صورت متوسط یکبار در هر ماه بوده است، درصدد متحول سازی فضای حاکم بر مذاکرات است. البته مذاکرات ژنو جدید با نوعی تجدید و جدیدسازی قالب ها و تکنیک های مذاکراتی همراه بود. به طوریکه مذاکرات بیش از دورهای قبلی، به صحنه مذاکرات دوجانبه ایران-امریکا شباهت داشت. اما به هر حال، اگر قرار باشد همچنان مذاکرات به محدودیت های صنعت هسته ای ایران در دوره توافق جامع مصروف شود و لغو تحریم ها به صورت حاشیه ای یا معوض اقدامات ایران و یا به صورت تدریجی و در یک طیف وسیع زمانی مطرح شود، بعید نیست که دوره تمدید 7 ماهه نیز بدون دستیابی به توافق جامع خاتمه یابد.

از این رو، اولاً ایران با فعال سازی دیپلماسی رسمی مکاتبه ای، درصدد تغییر سرنوشت مذاکرات و خارج شدن از یک عادت مذاکره مستمر، رجوع مجدد به توافق ها، تغییر مکرر مواضع، و قبض و بسط موضوعات نیازمند توافق است.

نکته دوم، تلاش دوباره برای برجسته کردن مطالبه ایران در مورد لغو تحریم ها است. وزیر امور خارجه کشورمان در نامه های اخیر خود تاکید کرده که: رفع تمام تحریم‌ها جزء اساسی هر توافقی است؛ برخی نسبت به دست کشیدن از این ابزار غیرانسانی، غیرقانونی و غیرسازنده حتی به بهای مخاطره افکندن تمام فرایندی که ایجاد اطمینان کرده و شفافیت را تضمین می‌کند، تردید دارند. و همچنین تعلق خاطر شدید به تحریم‌ها نه تنها در مسیر حصول به یک توافق جامع دراز مدت ایجاد مانع کرده، بلکه موجب شده حتی پس از انعقاد برنامه اقدام مشترک نیز نتواند اعتماد مردم ایران را مجددا جلب کند.

ظریف دیروز نیز در دیدار با ولادیمیر ماکی وزیر امور خارجه بلاروس نیز با اشاره به اراده و حسن نیت جمهوری اسلامی ایران برای حل موضوع هسته‌ای گفت: «غربی‌ها باید به این حقیقت برسند که تحریم‌های ناعادلانه و خلاف مقررات بین‌المللی یک دستاورد بزرگ برای آنها محسوب نمی‌شود و در این صورت است که مذاکرات با گروه 1+5 به نتیجه خواهد رسید».

به واقع، برآورد دیپلماسی ایران نیز این است که اگر غرب همچنان بر تحریم ها اصرار ورزد، توافقی در کار نخواهد بود و «مذاکرات با گروه 1+5 به نتیجه نخواهد رسید».

نکته سوم این است که ایران به شدت بر این نکته تاکید دارد که برآورد غرب از تعامل و خط مشی مذاکراتی ایران، نادرست است. زیرا ایران با تصمیم آگاهانه و نه به دلیل فشار تحریم ها، به سمت مذاکره تمایل یافته و به میز مذاکره اقبال نشان داده است.

ماری هارف، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، چهارشنبه هفته پیش همین برآورد را مطرح کرد. به ادعای وی، «تحریم‌ها بود که ایران را به میز مذاکرات و جایی که امروز در آن قرار داریم، آورد».

از این رو، در نامه مذکور و از زبان مقامی که مکاتبات و اظهاراتش به عنوان دیدگاه و عمل رسمی کشور در سطح روابط بین المللی تلقی می شود، تاکید شده که ایران تعامل را بر مبنای تصمیم خود اتخاذ نموده و از این رو، «مقاومت» در برابر مطالبات ناعادلانه و تحقیرآمیز غرب در عرصه هسته ای همچنان جاری است.

در این میان، اشاره صریح ظریف به سیاست «تحقیر» که غربی‌ها در سایه تحریم علیه ایران اعمال کرده اند، به صورت تلویحی این پیام را به فرایندهای مذاکراتی مرتبط با مساله هسته ای داد که ایران خواسته ها و طرحهای مذاکراتی که حقوق ایران را تضییع و توانمندیهای ایران را به صورت سمبلیک در آورد، نخواهد پذیرفت. زیرا ایران این مسائل را «تحقیر» هسته ای تلقی خواهد کرد و در برابر آنها مقاومت خواهد کرد. اینکه ایران غنی سازی سمبلیک را نمی پذیرد، شاید برجسته ترین واکنش و موضع گیری از همین دست باشد.

تحرک بخشی به فضای مذاکرات به ویژه مادامی که جهت دادن به شکل و محتوای آن مدنظر باشد، قطعاً می تواند زمینه های مناسبی را برای پیشرفت و تحقق مطالبات کشور در عرصه هسته ای فراهم کند، خواه میزان آن عملاً کم یا زیاد باشد. از این منظر، دیپلماسی مکاتبه ای هم به خودی خود یک ابزار و مجرای اقدام برای تامین منافع ملی است به ویژه اینکه شفاهی و رسانه ای شدن موضع گیری‌های دیپلماتیک هسته ای طی یکسال اخیر، دیپلماسی مکاتبه‌ای را با دیپلماسی محرمانه پیوند زده و شفاف و علنی سازی این مجرا نیز خود نوعی خط شکنی و هنجارسازی را تداعی می کند. قطعاً این اهتمام بی نتیجه نخواهد بود، هرچند طرف‌های اصلی مذاکره کننده هسته‌ای با ایران ممکن است از این تلاشها چندان متاثر نشوند و خط قبلی خود را در مذاکرات آتی نیز همچنان حفظ نمایند.

انتهای پیام/ع