بازخوانی فدائیان اسلام از زبان آخرین بازمانده؛ از تشکیل فدائیان تا تیرباران نواب صفوی
خبرگزاری تسنیم:محمدمهدی عبدخدایی پیرمردی ساده و بی‌آلایش که بی‌تردید تنها بازماند فدائیان اسلام و بخشی از تاریخ شفاهی کشورمان است با اشاره به خاطرات آن دوران گفت: من هنوز از یادآوری خاطرات آن دوران و شکنجه‌هایش وحشت دارم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، شهید سید مجتبی نواب صفوی شهیدی از جنس آزادگی و رادمردی است که رشادت‌های او همواره موردتوجه امام راحل و رهبر معظم انقلاب بوده است.
این روز‌ها «محمدمهدی عبدخدایی» آخرین بازمانده از نسل دلیرمردانی است که به جمعیت فدائیان اسلام پیوست و سال‌ها در این راه به تلاش و مجاهدت کرد. پنجاه و نهمین سالگرد شهادت سید مجتبی نواب صفوی بهانه‌ای شد تا با هم‌رزمش که به‌عنوان آخرین بازمانده جمعیت فدائیان اسلام و تاریخ شفاهی این برهه از تاریخ کشور محسوب می‌شود گفت‌و‌گویی داشته باشیم؛ که در ادامه این گفتوگو را می‌خوانیم.
تسنیم: درباره دوران فعالیت «فدائیان اسلام» توضیح می‌دهید؟
عبدخدایی: این تاریخی ده‌ساله است که گروهی در این مقطع تشکیل می‌شود و پس از ده سال فعالیت و ممارست درراه تحقق اهداف انقلابی به شهادت می‌رسند. این گروه از سال 1324 فعالیت‌های خود را آغاز کرد و در سال 1334 رهبران این گروه به شهادت رسیدند؛ بررسی این مقطع تاریخی کشور را در بیش از ده کتاب می‌توان ثبت کرد.
تسنیم: چرا «فدائیان اسلام» به وجود آمد؟
عبدخدایی: پس از شهریور سال 1320 حرکت‌هایی شکل گرفت که برخی از آن‌ها در برابر خداوند موضع‌گیری و به‌موازات آن گروه‌هایی نیز علیه مذهب حرکت می‌کردند و دسته‌های مختلفی در این گروه‌ها عضو می‌شدند. در آن دوران 53 نفر از حزب توده که تازه از زندان آزادشده بودند «حزب توده ایران» را تشکیل دادند؛ این حزب الهام گرفته از روسیه بود و تقی ارانی در این زمینه مطالبی را منتشر می‌کرد که محتوای آن کاملاً بر ضد خداوند بود، آن‌ها خدا و دین را مخلوق پنداری آدمی می‌دانستند، آن‌ها خدا‌شناسی را ناشی از ترس بشر می‌دانستند.
گروه دوم ناسیونالیست‌ها بودند که باقی‌مانده تفکرات میرزا ملکم خان بودند و از لائیک طرفداری می‌کردند؛ آن گروه سکولار بودند و «حزب ایران» اندیشه‌هایی ازاین‌دست داشت.
گروه سوم به رهبری احمد کسروی علیه مذهب فعالیت می‌کردند، به‌عبارتی‌دیگر این گروه علیه خدا، دین‌باوری و مذهب به شکل گسترده فعالیت می‌کرد و مطالب زیادی در این زمینه منتشر شد که سبب خشنودی خارجی‌ها بود.
تسنیم: شرایط ایران آن زمان چگونه بود؟
عبدخدایی: بی‌شک آن روزگار شرایط آشفته‌ای موجود بود و هرکسی خودش را روشنفکر می‌دانست و به خودش اجازه می‌داد دراین‌باره اظهارنظر کند آن‌ها علیه خدا، مذهب و دین‌باوری مقاله می‌نوشتند و با شمار بالا آن را توزیع می‌کردند. در این غوغا سالاری احمد کسروی بیش از همه رشد کرده بود.
تسنیم: شخصیت احمدی کسروی را چگونه تحلیل می‌کنید؟
عبدخدایی: بعد از شهریور 1320 و در قحطی آن زمان احمد کسروی، علمای آن زمان را یاری نکرد و حتی در آن مقطع علیه دین فعالیت کرد، شیعه را علیه خودش بسیج کرد، مبارزات درون مذهبی را به وجود آورد که در مراحل اولیه موفق شد و «حزب آزادگان» را به وجود آورد و نشریاتش را در همه نقاط ایران توزیع کرد؛ هدف اصلی کسروی این بود که ضایعات اشغال ایران توسط نیروهای خارجی به چشم نیاید و کتاب‌های توهین‌آمیز شیعه‌گری، صوفیگری، بهایی‌گری را به شکل گسترده منتشر کرد.
تسنیم: چه رابطه‌ای بین اندیشه‌های کسروی و «فدائیان اسلام» وجود دارد؟
عبدخدایی: کتاب شیعه‌گری کسروی در نجف به دست شهید نواب صفوی می‌رسد؛ پس از مطالعه این کتاب از سوی علما، آن‌ها ابراز تأسف و انزجار می‌کنند و در این راستا شیخ ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله خویی، مرحوم سید ابوالهادی شیرازی، آیت‌الله سید اسدالله مدنی و آیت‌الله قمی همه اعلام می‌کنند که احمد کسروی مهدورالدم است و برای قتل احمد کسروی همکاری می‌کنند.
آیت‌الله سید اسدالله مدنی برای ازدواجش 13 دینار جمع‌آوری کرده بود که آن را به‌عنوان خرج راه برای از بین بردن احمد کسروی می‌دهد و پس از بررسی‌ها مشخص می‌شود که کسروی عناد دارد و او را به قتل می‌رسانند.
تسنیم: «فدائیان اسلام» کی و کجا شکل گرفت؟
عبدخدایی: شهید نواب صفوی در انتهای بازار عباس‌آباد جلسات منظم تشکیل می‌داد و جوانان مذهبی را گرد خود جمع می‌کرد. تا اینکه نواب صفوی روزی در خواب می‌بیند که حضرت سیدالشهدا (ع) بازوبندی به دستش می‌بندد که در آن عنوان «فدائیان» نوشته‌شده بود؛ شهید نواب صفوی گروه خود را این‌گونه معرفی می‌کند تا اینکه عبدالحسین هژیر نخست‌وزیر می‌شود.
آیت‌الله کاشانی و برخی از علما که با این نخست‌وزیری به سبب وابستگی هژیر به دربار مخالف بودند، روبه روی مجلس آن زمان تجمع می‌کنند و یکی از آن افراد آیت‌الله مستجابی 91 ساله اصفهانی است. جریان مخالف با هژیر و ضرب و شتم فدائیان اسلام به دست پلیس سبب دستگیری فدائیان اسلام و سقوط کابینه هژیر می‌شود.
در انتخابات دوره شانزدهم «فدائیان اسلام» با همراهی «ملیون» ائتلاف می‌کنند و این ائتلاف سبب کاندیدایی وکالت هشت نفر می‌شود مصدق، آیت‌الله کاشانی، مکی، حائری زاده، نریمان، شایگان، بقایی، عبدالقدیر آزاد؛ مصدق به دربار می‌رود و در آنجا شاه به مصدق می‌گوید که شما تعدادتان زیاد است اما چون حزب ندارید نمی‌توانید وارد مجلس شوید و همین سبب شکل‌گیری «جبهه ملی» در سال 1328 می‌شود که مصدق دبیر جبهه ملی می‌شود.
در دوره اول انتخابات شانزدهم اسم هیچ‌یک از این هشت نفر انتخاب نمی‌شود، در این موقع آیت‌الله کاشانی در لبنان دوران تبعید را سپری می‌کردند که در آن زمان در دانشگاه تهران از سوی ناصر فخرآرایی به شاه تیراندازی شد؛ در این شرایط فدائیان اسلام سعی در خارج کردن هژیر از صحنه داشتند و او در مدرسه سپه‌سالار سابق یا مدرسه شهید مطهری کنونی ترور کردند.
در این شرایط انتخابات دور اول باطل می‌شود و در انتخابات بعدی مصدق، آیت‌الله کاشانی، مکی، حائری زاده، نریمان، شایگان، بقایی، عبدالقدیر آزاد وارد مجلس می‌شوند.
تسنیم: نقش رسانه‌ها در آن زمان چگونه بود؟
عبدخدایی: در این شرایط روزنامه‌ها قراردادهای شرکت نفت، قرارداد‌ها ونزوئلا با آمریکا را می‌نویسند، در این شرایط مشخص می‌شود در سال 1312 قرارداد نفت ایران و انگلیس چه کلاه بزرگی بر سر ایران گذاشته است.
در ایران شرایط مسئله نفت در کشور مطرح می‌شود و وکلای جبهه ملی یعنی دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی نسبت به این مسئله موضع‌گیری می‌کنند و برای ملی شدن صنعت نفت تلاش می‌کنند. در آن شرایط شاه فرمان نخست‌وزیری رزم‌آرا را مطرح می‌کند و او نخست‌وزیر می‌شود اما رزم‌آرا در برابر درخواست مردم و نمایندگان مقاومت می‌کند که با دستور فدائیان اسلام کشته می‌شود.
تسنیم: چرا فدائیان اسلام با مصدق مخالفت کردند؟
عبدخدایی: پس از کابینه رزم‌آرا کابینه حسین اعلا روی کارآمد و پس‌ازآن کابینه مصدق شکل گرفت در این شرایط فدائیان اسلام اعتقاد داشتند که اگر نفت ملی شود دست خارجی‌ها از سرمایه‌های ما کوتاه می‌شود و در همین راستا فدائیان اسلام اعتقاد داشتند که بین مصدق و شاه توافقاتی شکل‌گرفته که نتیجه آن حذف فدائیان اسلام است در این شرایط تهمت‌های زیادی به فدائیان اسلام زده می‌شود.
رهبر فدائیان اسلام در خرداد 1330 دستگیر می‌شود در آن شرایط آیت‌الله طالقانی برای ملاقات با نواب صفوی به زندان می‌رود؛ در آنجا نواب صفوی می‌گوید باید احکام اسلام را اجرا کنند و یا اینکه برادرانم را آزاد کنند تا من سکوت کنم. در سی‌ماهه کابینه مصدق اختلافاتی بین آیت‌الله کاشانی و مصدق به وجود می‌آید و کم‌کم مصدق و شاه دچار اختلاف می‌شوند.
تسنیم: در این شرایط اجتماعی فعالیت فدائیان اسلام چگونه بود؟
عبدخدایی: در این دوره آن‌ها دوران سکوت را تا 28 مرداد ادامه می‌دهند از آن موقع تا سال 1334 فدائیان اسلام تبلیغات گسترده‌ای را شروع می‌کنند و در آن سال‌ها حسین اعلا سعی در عقد قانونی دیگر داشت که آن قانون می‌توانست برای سرنوشت ایران سم باشد؛ در آن شرایط سعی فدائیان سعی کردند که حسین اعلا را حذف کنند اما این ترور نافرجام ماند.
در آن شرایط فدائیان اسلام دستگیر شدند، اما من از صحنه فرار کردم و مخفی شدم و آن‌ها توسط سپهبد آزموده محاکمه و محکوم‌به اعدام شدند و در 27 دی‌ماه 1334 به جوخه اعدام سپرده و اعدام می‌شوند که سید عبدالحسین واحدی توسط بختیار به شهادت می‌رسد و مظفر ذوالقدر، سید محمد واحدی، خلیل طهماسبی و نواب صفوی نیز تیرباران می‌شوند.
تسنیم: چرا پیکر شهید نواب صفوی نبش قبر و به قم منتقل شد؟
عبدخدایی: برای شهدا نبش قبر اشکالی ندارد و اجازه انتقال پیکر برای شهدا وجود دارد. بعد از شهادت نواب صفوی، مادر شهید نواب صفوی نیت امانت می‌کند و پیکر ایشان در عسگرآباد به امانت دفن می‌شود، اما پس‌ازآن دولابی‌ها یا صاحبان زمین دفن اموات در آنجا را حلال کردند اما در مهروموم‌های بعد مرحوم ناصر زرباف و حجت‌الاسلام جعفر شجونی و برادر شهید نواب صفوی با اجازه آیت‌الله نجفی مرعشی پیکر شهید نواب، شهید سید محمد واحدی و شهید ذوالقدر را در وادی‌السلام قم دفن می‌کنند.
متأسفانه آرامگاه شهید خلیل طهماسبی و عبدالحسین واحدی که نزدیک این‌ها بوده در مسگر آباد ماند و کسی آن‌ها را انتقال نداد زیرا در آن زمان شرایط انتقال اجساد سخت بود.
تسنیم: آمار شهدای جمعیت فدائیان اسلام چند نفر است؟
عبدخدایی: باافتخار می‌گویم جمعیت فدائیان اسلام حدود هزار شهید و ایثارگر تقدیم انقلاب کرده است، در شرایطی که هنوز سپاه و بسیج وجود نداشت فدائیان اسلام وارد مبارزات سیاسی شدند و فرمانده آن‌ها شهید مجتبی هاشمی و اسماعیل‌زاده بودند.
تسنیم: دیدگاه امام خمینی (ره) درباره فدائیان اسلام چگونه بود؟
عبدخدایی: همسر امام در مصاحبه‌ای که درگذشته داشتند ذکر کرده‌اند که امام خمینی (ره) از شهادت نواب صفوی ناراحت بودند البته برادر بزرگ آیت‌الله شبیری زنجانی نیز نقل کرده‌اند که آیت‌الله بروجردی نامه‌ای می‌نویسند که فدائیان اسلام اعدام نشوند اما آزموده و ارتشبد هدایت به شاه می‌گویند که بگو نامه دیر به دست ما رسیده و با این توطئه فدائیان اسلام را به شهادت می‌رسانند و امام خمینی (ره) در دیدار با همسر شهید نواب صفوی فرمودند آن‌ها شهید و آمرزیده هستند.
رهبر معظم انقلاب نیز از نواب صفوی به‌گونه‌ای سخن می‌گویند که آن شهید را به‌نوعی الگو معرفی می‌کنند.
تسنیم: چطور در شرایط آشفته گذشته ایران شما اندیشه‌هایی مانند کسروی را پیروی نکردید؟ چرا به فدائیان پیوستید؟
عبدخدایی: پدرم در سال 1311 از تبریز به مشهد تبعید شد، پدر من امام‌جمعه قبل و بعد از انقلاب مشهد بود و در آن شرایط نواب صفویی در منزل ما مخفی‌شده بود و من اولین بار در نه‌سالگی نواب صفوی را دیدم و در سال 1329 که به تهران آمدم پیش‌زمینه ذهنی را نسبت به این گروه داشتم و در سال 1330 عضو این گروه شدم و مدتی در زندان بودم و سال 1332 از زندان آزاد شدم، من یکی از همان پنج‌نفری هستم که درباره پیمان بغداد تصمیم‌گیری کردند.
تسنیم: شما کی و چگونه محاکمه شدید؟
عبدخدایی: بعدازاینکه پنج شب در منزل آیت‌الله طالقانی مخفی شدیم دوستانم دستگیر شدند، ما از هم جدا شدیم که آن‌ها را دستگیر کردند و من هشت ماه بعد از آن‌ها دستگیر شدم آن زمان ما ده نفر بودیم که محاکمه شدیم و آیت‌الله بروجردی که خاطره تلخی از اعدام شهید نواب داشت نامه‌ای که نوشتند فدائیان را محکوم نکنند.
در دادگاه اول من نوه عمه رئیس دادگاه بودم که برای من چهار سال حبس در نظر گرفت و آن هشت نفر دیگر را به سه سال حبس محکوم کرد و یک نفر را نیز آزاد کرد، اما در دادگاه تجدیدنظر که از سوی سرتیپ والی برگزار شد نه‌نفری که همراهم بود را تبرئه کرد اما برای من نه سال حبس در نظر گرفته شد که در برازجان این دوران را گذراندم.
تسنیم: میزان جانبازی شما چقدر است؟
عبدخدایی: برای ماه‌هایی که متحمل حبس شدم در حال حاضر آزاده هشت‌ساله هستم و برای شکنجه‌هایی که دیده‌ام به‌عنوان جانباز چهل درصد شناخته می‌شوم، اگر من همراه با نواب صفوی دستگیرشده بودم بی‌تردید تیرباران می‌شدم، آن دوران خیلی وحشتناک بود و من از یادآوری آن هنوز بعد از سال‌ها وحشت می‌کنم.
تسنیم: اگر تاریخ تکرار شود، بازهم به فدائیان اسلام می‌پیوندید و یا اینکه در گروه افراد نظاره‌گر قرار می‌گیرید؟
عبدخدایی: با صراحت می‌گویم که همان راه را ادامه می‌دهم حتی اگر تاریخ صدبار تکرار شود چون نظریات و دیدگاه من همان دیدگاه است، مبنای فکری من فقط تکامل‌یافته است و خوشبختانه با شکل‌گیری انقلاب اسلامی تفکرات من زنده‌تر شده است.
گفتوگو از زهرا رئیسی
انتهای پیام/
