«رشد کیفی» تولیدات علمی کشور نباید فدای «رشد کمی» شود/ لزوم تولید علم برای حل مشکلات داخلی
استاد تمام و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه «رشد کیفی» تولیدات علمی کشور نباید فدای «رشد کمی» شود، گفت: رشدی با ارزش است که به بهبود اقتصاد، زندگی مردم، تولید داخلی و صادرات ختم شود در غیر اینصورت رشد فایده‌ای ندارد.
به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ مقام معظم رهبری اخیرا و پس از هشدارهای پیاپی، از روند کاهشی رشد علمی کشور ابراز نگرانی کردند و در جمع کارگزاران نظام به لزوم سرعت و شتاب گرفتن رشد علمی کشور تاکید کردند؛ ایشان همچنین «پیشرفت‌های علمی» را دومین توانمندی اساسی کشور در تقویت بنیه نظام خواندند و این نکته که طرف مقابل (امریکا) به‌شدت مخالف پیشرفت علمی است و برای متوقف کردن آن به ترور دانشمندان کشور نیز متوسل شده است را مورد توجه قرار دادند.
زمینه‌ها و موضوعات مختلفی موجب کاهش سرعت رشد علمی کشور شده است که از جمله می‌توان به کمبود منابع مالی و تسهیلاتی دستگاه‌های علمی کشور، عدم برخورداری از برنامه مدون و جامع این دستگاه‌ها، پرداختن بیش از اندازه به مباحث سیاسی در محیطهای علمی، توجه بیش از حد به کمیت تحقیقات و مقالات علمی و ... اشاره داشت؛ متأسفانه در کشور به بحث علم و فناوری که همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده، توجه لازم نشده در حالیکه اساتید دانشگاه‌ها و اعضای هیئتهای علمی بر این باورند که علم و فناوری می‌تواند زمینه پیشرفت و ارتقای سایر بخشها از جمله صنعت و تولید کشور را فراهم کند.
دکتر کوروش وحدتی؛ استاد تمام و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگوی تفصیلی با تسنیم مهمترین عامل کاهش رشد علمی کشور را پرداختن بیش از اندازه به تولید مقالات بدون در نظر گرفتن کیفیت آنها می‌داند و متذکر می‌شود: زمانی حدود 200 دانشگاه در کشور وجود داشت اما در حال حاضر بیش از یک هزار و 200 دانشگاه وجود دارد؛ این رشد، یک رشد کاریکاتوری یا فانتزی است؛ رشدی را می‌توان رشد تعبیر کرد که به بهبود اقتصاد، زندگی مردم، تولید داخلی و صادرات ختم شود در غیر اینصورت نمی‌توان آن را رشد تلقی کرد.
پرداختن به مقالات ISI و اثرات آن بر روی رشد علمی کشور، آفتهای کاهش سرعت رشد علمی کشور و ... از دیگر محورهای این گفت‌وگو است که در ادامه مشروح بخش نخست آن تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:
تسنیم: آقای دکتر! اخیراً مقام معظم رهبری درباره پیشرفت علمی کشور ابراز نگرانی کردند و فرمودند که پییشرفت علمی کشور موجب تقویت بنیه‌های نظام جمهوری اسلامی می‌شود؛ به نظر شما رابطه میان پیشرفت علمی کشور و تقویت بنیه‌های نظام چیست؟
طی سالهای اخیر نمی‌توان گفت که رشد علمی در کشور وجود نداشته اما این رشد از نظر بنده یک رشد کاذب بوده است؛ به عنوان مثال یکی از کارهایی که ما در کشور انجام دادیم افزایش تعداد دانشگاه‌های کشور است یا مثلاً افزایش تعداد مقالات و کارهای علمی ـ پژوهشی، افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان که تنها ظاهر رشد علمی در کشور را نشان می‌دهد اما کاذب است و چنین رشدی وجود خارجی ندارد.
به یاد دارم زمانی که محصل بودم، حدود 200 دانشگاه در کشور وجود داشت اما در حال حاضر بیش از یک هزار و 200 دانشگاه وجود دارد؛ خب این رشد، یک رشد کاریکاتوری یا فانتزی است که تنها ظاهر را خوب نشان می‌دهد اما در واقعیت آن رشد و پیشرفتی که مد نظر ما است، محقق نمی‌شود.
از طرفی معیار پیشرفت و ارتقای درجه علم در دنیا را مقالات ISI در نظر گرفته‌اند که این موضوع موجب شده است که مردم، اساتید دانشگاه‌ها و چهره‌های علمی کشور به هر وسیله‌ای مقاله بنویسند؛ مشخص است که این موضوع تعداد مقالات را افزایش می‌دهد اما در این میان، کیفیت نادیده گرفته می‌شود در حالی که اصل، کیفیت مقالات ارائه شده است؛ بسیار واضح و آشکار است که در حال حاضر در بسیاری از خیابانهای شهرهای کشور مقاله و پایان‌نامه فروخته می‌شوند که صد‌در‌صد آنها از کیفیت بسیار پایینی برخوردار هستند.
جالب است بدانید، بنده به تازگی در جلسه‌ای بودم که یکی از حضار با سند موثق اذعان داشت که در زمان کنونی ارتقای درجه علمی نیز فروخته می‌شود یعنی مثلاً شما میخواهید استاد دانشگاه شوید، افرادی برای شما پرونده تشکیل می‌دهند و امتیازات لازم و ارتقای درجه علمی شما را تا میزان لازم افزایش می‌دهند و در عوض پول و هزینه آن را از شما دریافت می‌کنند.
مواردی که عرض کردم به گونه‌ای رشد علمی کشور را به یک رشد پفکی، کاریکاتوری و فانتزی تبدیل کرده است چرا که جز افزایش کمی مقالات و دیگر موارد هیچ اثری بر کشور ندارد؛ رشدی را می‌توان رشد تعبیر کرد که به بهبود اقتصاد، زندگی مردم، تولید داخلی و صادرات ختم شود در غیر اینصورت رشد بی‌فایده است.
زمانی می‌توان گفت که رشد به مرحله خوبی رسیده که فساد مالی و فواصل طبقاتی این چنینی در کشور کاهش یابد به عنوان مثال بنده ماهیانه 2 میلیون تومان دریافت می‌کنم و کسی که در خیابان کنار من راه می‌رود ماهیانه 100 میلیون تومان حقوق می‌گیرد لذا اگر رشدی موجب رفع شدن این فساد و فاصله طبقاتی شود، می‌توان نام آن را رشد گذاشت.
تسنیم: مواردی که فرمودید کاملاً صحیح است اما به نظر شما آیا باید جایگاه علمی کشور در دنیا را متوقف کنیم و به افزایش کیفیت کارهایمان بپردازیم؟
صد‌در‌صد همینطور است؛ ما باید مشکلات کشور و اقتصادمان مد‌نظر باشد نه اینکه جایگاه علمی در کدام مرحله قرار دارد؛ ببینید جایگاه علمی زمانی مهم است که در کشور مشکلات اقتصادی، فقر، بیکاری و بسیاری از موارد دیگر وجود نداشته باشد اما در حال حاضر ما باید مشکلات خودمان را در نظر بگیریم و بر اساس آنها مقاله و کار تحقیقاتی ارائه کنیم.
شما اساتید برجسته و برتر دنیا را در اینترنت جستجو کنید، با تحقیق در مورد عملکرد آنها به راحتی درمی‌یابید که آنها در طول عمر تدریس خود نهایتاً دو یاسه مقاله ارائه کرده‌اند اما این مقالات در چه جاهایی بازدید داشته‌اند؟ چند مرتبه به آنها ارجاع شده است؟ چه جاهایی چاپ شده‌اند؟
مسئله ارجاع بسیار مسئله مهمی است و باید آن را هدف قرار داد؛ زمانی که به یک مقاله ارجاع داده می‌شود یعنی آن مقاله بر روی اقتصاد آن کشور و حتی دنیا تأثیر مستقیم می‌گذارد و اقتصاد دنیا به آن مقاله احتیاج دارد ولی مقاله‌ای که ارجاع نداشته باشد، چه سود و فایده‌ای برای کشور خود و حتی دنیا دارد؟
یکی از همکاران ما در حال حاضر 70 مقاله ارائه کرده است اما میزان بازدید آن تقریباً برابر صفر است. این عدد صفر دقیقاً به این معناست که تولید علم توسط این شخص هیچ فایده‌ای برای کشور و هیچ جای دنیا ندارد؛ من خیلی به سخنان مقام معظم رهبری معتقد هستم و به نظرم چیزی که مد‌نظر ایشان است «کاهش کمی تولیدات علمی و رشد و افزایش کیفیت آنهاست».
متأسفانه امروزه جامعه ما در برخی حوزه‌ها به سمت تقلب‌بازی حرکت کرده و برخی به دنبال یافتن راهی برای ارائه مقالات با کیفیت پایین هستند؛ من نگران امثال خودم نیستم چرا که امثال ما زحمات خودشان را کشیده‌اند و مقالات نسبتاً خوبی ارائه کرده‌اند، نگرانی اصلی من و امثال من نسل آینده است؛ نمیدانم در چنین شرایطی، رشد سالم فرزندان و تربیت صحیح آنها امکان‌پذیر است.
تسنیم: از نظر شما مقالات ISI برای کشور مفید است یا می‌تواند زیان‌آور باشد؟
از نظر من ISI خوب است؛ ما در علم اصطلاحی داریم که می‌گوییم: «علم متعلق به همه دنیا و راه حل برای همه است» از طرفی تا زمانی که مقاله شما جهانی نشود، مشکلات آن مشخص نمی‌شود؛ من خودم به دانشجویانم همواره می‌گویم که اگر میخواهید حرف و حدیثی در پایان‌نامه‌تان پیش نیاید، آنها را جهانی کنید.
یک اقدام اشتباهی که توسط دانشگاه‌های کشور متأسفانه در حال انجام است، تولید مجلاتی است که با ارتقای کاذب همراه است به عنوان مثال دانشگاه تهران حدود 150 مجله چاپ کرده، شما به من بگویید کدام دانشگاه در دنیا چنین کاری انجام می‌دهد؟ بزرگترین دانشگاه‌های دنیا چنین کاری انجام نمی‌دهند چرا که کار دانشگاه، تولید علم است نه تولید مجله؛ جالب است بدانید که تعداد مجلات تولیدی ما در بعضی از رشته‌ها از تعداد کل مجلات در آن رشته بیشتر شده است لذا مشخص است که این مجلات تنها برای ارتقای کاذب تولید می‌شوند و فاقد هرگونه بار علمی هستند.
حدود هشت سال پیش دولت مصوبه‌ای تصویب کرد مبنی بر اینکه کسانی که حداقل دارای دو مجله علمی باشند، می‌توانند به عنوان دانشیار خدمت کنند؛ این مصوبه دقیقاً راه خلاف را به مردم نشان می‌دهد، در واقع تصویب چنین مصوبه‌ای یعنی تولید مجله با هر کیفیتی و تبدیل شدن به دانشیار در دانشگاه‌ها!
در گذشته جایگاه اساتید و دانشیارها در دانشگاه بسیار بالا بود اما امروزه به قولی مانند نقل و نبات در جامعه ریخته‌اند؛ این موضوع موجب شده که اساتید برتر دانشگاه‌ها که عمری برای رسیدن به درجه واقعی خود زحمت کشیده‌اند با کسانی که کوچکترین زحمتی نکشیده و با ارائه دو مقاله توانستند به راحتی وارد دانشگاه شوند، در کنار هم قرار بگیرند و از یکدیگر قابل تشخیص نباشند.
به یاد دارم در جلسه‌ای یکی از اساتید بزرگ دانشگاه قرار بود به عنوان سردبیر یک مجله منصوب شود؛ قانونی که برای او در نظر گرفته شده بود ارائه 7 مقاله برجسته در سطح ISI بود که متأسفانه علی‌رغم تولید تعداد زیاد مقاله توسط این شخص، نتوانستیم 7 مقاله خوب و برجسته از او به نمایش بگذاریم.
همه موضوعاتی که پیش‌تر به آن اشاره کردم تنها برای تحقق جنبه کیفی مجلات بود؛ از نظر بنده بهتر این است که مجلات و مقالات ما در سطح بین‌المللی و ISI چاپ شوند که حداقل کمتر به کمیت این موضوع پرداخته شود و کیفیت مد نظر قرار بگیرد؛ از طرفی چاپ این مقالات در سطح بین‌المللی و ISI موجب می‌شود که افراد با تقلب و زحمت کم به دانشگاه‌ها ورود پیدا نکنند و سرنوشت دانشجویان را به این افراد نسپارند.
در همه زمانها علم جایگاه علمی خودش را به جز بعضی از موارد مانند مسائل سیاسی، حفظ کرده است و مقاله‌ای که به‌صورت بین‌المللی چاپ می‌شود جنبه علمی دارد و مطالب مفید و سطح بالایی را شامل می‌شود.
در نظر گرفتن جنبه کمی مقالات علاوه بر نکاتی که به آن پرداخته شد، سوء‌استفاده بسیاری از کشورها مانند نیجریه و پاکستان را نیز در برداشته است؛ در واقع این کشورها سعی در افزایش تعداد و جنبه کمی مقالات و مجلات علمی و پژوهشی کردند که در نتیجه کشور ما نیز به این سمت و سو رفت و جنبه کمی را مد نظر قرار داد؛ متأسفانه این موضوع موجب شد که کشور ما هزینه‌های هنگفتی برای تولید و چاپ مقالات و مجلات به این کشورها بپردازد.
ISI محلی برای نمایه‌سازی است که البته به راحتی نمی‌توان مجلات را در آن نمایه‌سازی کرد و باید دارای استانداردهای لازم و بسیاری از فاکتورها باشد تا در آن چاپ شود و لذا به نظر من بهتر است که مجلات، مقالات، کارها و پژوهشهای علمی در کشور را در همین قالب ارائه کنیم تا حداقل این مقالات دارای کیفیت لازم باشند.
(پایان بخش نخست)
انتهای پیام/
