عدالت شاه‌کلید مکتب اقتصادی امام/ امام هرگز اقتصاد را دولتی صرف نمی‌خواسته‌اند

محمد نهاوندیان رئیس اتاق بازرگانی وصنایع ومعادن ایران، معتقد است که اندیشه اقتصادی امام را بیش از آنکه نزدیک به سوسیالیزم یا لیبراسیم دانست،باید آن را در قالب اندیشه اسلامی بررسی کرد.با این حال محمد نهاوندیان، امام خمینی را مدافع بخش خصوصی،کوچک شدن دولت وخروج دولت از انحصار تجارت می داند. در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نهاوندیان گفت و گویی متفاوت درباره اندیشه ومکتب اقتصادی حضرت امام خمینی (ره) با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم انجام داد که به شرح زیر است:

آیا می شود اندیشه های اقتصادی امام خمینی را از دریچه مکاتب اقتصادی مورد بررسی قرار داد؟

نهاوندیان: نکته اصلی درمورد اندیشه های اقتصادی امام خمینی این است که اندیشه ایشان برخاسته ومنتج از آموخته های اسلام است.دین اسلام هم در زمره مکاتب بزرگ وعمده قرار دارد که اتفاقا درزمینه مسائل اقتصادی، دارای بینش وراه حل های خاص است وبا توجه به این که مسلمانان،تجربه لازم را برای کشورداری،اداره اقتصاد وتجارت از سال های دور دارند،مجموع شرایط دست به دست هم داده است تا ما به نگاه اسلام به اقتصاد، به عنوان نوع خاصی از مکتب واندیشه اقتصادی نگاه کنیم.
درهمین زمینه البته باید این نکته را یادآوری کنیم که امام خمینی اندیشمندی بود که نسخه جدیدی از یک جهان بینی خاص به دنیا عرضه کرد.اندیشه هایی که دربطن خود عدالت وبرابری انسان ها را داشت بنابراین بدون این که بخواهیم به تنهایی اندیشه اقتصادی امام را بازخوانی کنیم،باید به این نکته اشاره کنیم که مهم ترین موضوع دربطن اندیشه اسلامی،عدالت است که این موضوع به عنوان شاه کلید تفکر اقتصادی امام خمینی مطرح شده و در جای جای اندیشه ایشان دیده می شود.
امام خمینی به اقتصاد به عنوان یکی از ابزارهایی می نگریستند که ما را به عدالت رهنمون می سازد بنابراین علم اقتصاد ازنگاه ایشان ، هدف نیست بلکه وسیله و ابزاری برای تکامل معنوی جامعه است.با این مقدمه می شود هم تفکر اقتصادی اسلام وهم اندیشه اقتصادی امام را بررسی کرد وآن را درمقایسه با دیگر مکاتب اقتصادی قرار داد.

پیش ازاین که وارد بحث اصلی بشویم،پرسشی که مطرح می شود این است که آیا این اجازه را داریم که نگاه اقتصادی امام را از مجموع اندیشه های ایشان استخراج کنیم و به بررسی ان بپردازیم؟

نهاوندیان: به نکته درستی اشاره کردید بسیار دشوار است که از میان اندیشه های یک فرد،صرفا قسمتی از این اندیشه مورد بررسی قرار گیرد به خصوص این که امام، یک اقتصاددان صرف نبوده اند واکنون ما می خواهیم از میان مجموع نگاه ایشان، فقط نگاه اقتصادی را بازخوانی کنیم بنابراین طبیعی است که نمی توانیم حق مطلب را ادا کنیم.

بعضی ها که تفکر سوسیالیستی دارند، معتقدند امام خمینی نزدیک به این تفکر هستند و بعضی ها که به طور مثال اظهار نظر امام در مورد بخش خصوصی را شنیده اند، معتقدند ایشان مدافع اقتصاد آزاد بوده اند.به نظر شما تفکر امام به کدام مکتب نزدیک تر است؟

نهاوندیان: به نظر من امام خمینی پیش از این که نزدیک به این مکاتب باشند،تفکر خود را از اندیشه اسلامی گرفته اند.امام نه سوسیالیست بودند و نه لیبرال، اما ممکن است نسخه هایی که ایشان از اقتصاد اسلامی ارائه کرده اند به یکی از این مکاتب نزدیک باشد اما با این وجود هم نمی شود امام را نزدیک به این مکاتب دانست.

باید توجه داشته باشیم که اندیشه اقتصادی امام برگرفته از ده ها سخنرانی واظهارنظر ایشان است وما کتابی یا مقاله ای از ایشان نداریم که تصریح کننده دیدگاه ایشان باشد بنابراین ممکن است ما هم به درستی نتوانیم به عمق اندیشه ایشان پی ببریم.
همان طور که گفتم، شاه کلید اندیشه امام، عدالت اجتماعی است.این هدف یک معنی بیشتر ندارد اما راه های رسیدن به آن درمکاتب مختلف،فرق دارد.سوسیالیسم ها معتقدند تمرکز امور در دولت می تواند به بهترین شکل عدالت اجتماعی را پیاده کند اما لیبرال ها معتقدند توسعه بخش خصوصی به بهترین شکل می تواند این سیاست را به دنبال داشته باشد.
چند نکته کلیدی در اندیشه امام وجود دارد که بررسی آنها می تواند به ما کمک کند از جمله این که ببینیم ایشان درمورد بعضی مسائل چه دیدگاهی دارند.به طور مثال درمورد مفهوم دولت،بخش خصوصی، مالکیت، رفاه عمومی، مالیات ومفاهیمی از این دست.

دیدگاه ایشان در مورد مالکیت چیست؟

نهاوندیان: تعریف لیبرال ها از موضوع مالکیت مشخص است و سوسیالیست ها هم دیدگاه خاص خود را دارند اما امام مالیکت را بر دونوع مشروع ونامشروع معرفی کرده اند. اما نباید فراموش کنیم که در دیدگاه امام خمینی، مالکیت خصوصی محترم شمرده می شود. دراین زمینه ایشان فرموده اند: " مساله ی مالکیت به یک معنا ، مالکیت هم مشروع و مشروط محترم است . لیکن معنی این نیست که هر کس هر کاری می خواهد بکند و مالکیت هر جا می خواهد پیدا بشود".

درمورد حد وحدود دخالت  دولت در اقتصاد چطور؟

نهاوندیان: هرچند درابتدای انقلاب، جنگ باعث به هم خوردن برخی مسائل محوری انقلاب شد اما نباید آن را به اندیشه بزرگان انقلاب مرتبط بدانیم.به طور یقین اگر جنگ صورت نمی گرفت،دولت این قدر بزرگ نمی شد یا اقتصاد این قدر دولتی نمی شد.

من اخیرا جمله ای از امام درمورد دوری دولت از انحصار تجارت خوانده ام که به نظر من بسیار مهم وراه گشا است.ایشان فرموده اند" در کالاهایی که می خواهند از خارج بیاورند مردم را آزاد بگذارند آن قدر که می توانند . هم خود دولت بیاورد و هم مردم  اگر مردم نمی توانند انجام بدهند دولت باید انجام دهد . کارهایی راهم که دولت می تواند انجام بدهد و هم مردم می توانند انجام بدهند مردم را آزاد بگذارید. فقط یک نظارتی بکنید که مبادا انحراف پیدا شود "
این جمله بسیار مهم است و نشان از این دارد که امام خمینی هرگز اقتصاد را دولتی صرف نمی خواسته اند.
جمله معروف دیگری هم در این زمینه وجود دارد.ایشان یک بار زیر نامه یکی از مسئولین کشور در سال های ابتدایی انقلاب نوشتند دولت از هرجا که بخش خصوصی می تواند فعالیت کند خودش را کنار بکشد.

درمورد آزادی تجارت چطور؟

نهاوندیان: من درهیچ جای اندیشه ایشان، توصیه هایی مبنی براین که تجارت باید انحصاری دست دولت باشد ندیده ام.وقتی ایشان می گویند" در کالاهایی که می خواهند از خارج بیاورند مردم را آزاد بگذارند آن قدر که می توانند . هم خود دولت بیاورد و هم مردم " کاملا تصریح می کنند که تجارت نباید منحصر در دولت باشد.

انتهای پیام/