"ملاقات ویژه"گامی برای استحکام روابط خانوادگی زندانیان

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم ، رواج خشونت و افزایش رفتارهای پرخطر در زندان‌‌ها به دنبال ایجاد برخی محدودیت‌های اجتناب‌ناپذیر موضوعی است که در تمام زندان‌های جهان رخ می‌دهد و در این بین اتخاذ سیاست‌های مناسب و کارآمد است که می‌تواند از بروز تبعات منفی اجرای این محدودیت‌ها جلوگیری کند.

ایجاد اشتغال در زندان، استفاده زندانیان از امکانات ورزشی، حضور در کتابخانه‌ها، ترغیب به انجام فرایض دینی و در نهایت اعطای مرخصی و ملاقات‌های مختلف به زندانیان، از جمله اهرم‌های در اختیار مسئولان برای ایجاد آرامش روانی در بین زندانیانی است که مستعد بروز رفتارهای تنش‌زا و پرخطر هستند.

چه اقداماتی در زندان تخلف محسوب می‌شود؟

آیین‌نامه سازمان زندان‌ها مصوب سال 1371 اقداماتی از جمله استعمال دخانیات در اماکن مسقف، انتقال لوازم کارگاه‌ها به زندان، تغییر مسیر الکترونیکی و الکتریکی، آویزان کردن لباس، مشاجره، برهم زدن نظم و آرامش زندان،  خودزنی، تهدید دیگران، تبادل نامه و اشیاء بدون اجازه رئیس زندان را ممنوع کرده است.

در کنار این موارد، مسائلی مانند تیزی کشیدن، انحرافات جنسی، سرقت و حمله به مأموران زندان از جمله تخلفاتی است که زندانی متخلف را به کمیته انضباطی می‌کشاند.

تا سال‌های قبل، تجاوز و سوءاستفاده‌های جنسی در رتبه چهارم تخلفات و جرایم زندانیان قرار داشت که معمولا به خاطر فشارهای جنسی وارده به زندانیان رخ می‌داد. هرچند وقوع این تخلفات به دلیل شرایط و فیزیک خاص محیط زندان از نظر کمیت، آمار بالایی نداشته و ندارد اما مسئولان زندان را بر این داشت تا به دنبال راه چاره‌ای باشند برای کنترل این تخلف!

عوامل ایجاد تخلفات داخل زندان 

براساس تحقیقاتی که در سال‌های گذشته از سوی مرکز آموزش و پژوهش سازمان زندان‌ها و زیرنظر ناصر ربیعی مدیر فعلی این مرکز انجام شد، می‌توان عوامل ایجادکننده جرایم و تخلفات داخل زندان را به 5 دسته، اعتیاد، زندانیان سابقه‌دار، فقر مادی، جو و شرایط حاکم بر زندان و در نهایت انگیزه‌های جنسی تقسیم کرد.

در بُعد انگیزه‌های جنسی، وقتی زندانی (چه زن و چه مرد) امکان برقراری رابطه جنسی را نداشته باشد قطعا تحت فشارهای روحی، روانی و جو زندان به انحراف کشیده می‌شود.

براساس این تحقیقات، بروز رفتارهای پرخطر بین زندانیان متأهل محروم از رابطه جنسی و هچنین زندانیان با محکومیت‌های طولانی‌مدت بیشتر بوده است.

ضرورت ارتباط مستمر و مداوم زندانی با خانواده، این موضوع را به عنوان یک حق برای زندانی تعیین کرده است و اگر از سوی مسئولان زندان منع قانونی و قضایی وجود نداشته باشد، زندانی می‌تواند با افراد اصلی خانواده خود به طور مرتب دیدار داشته باشد.

ماده 187 آیین‌نامه، لزوم ملاقات را اینگونه تعریف کرده است: تمام زندانیان اعم از متهم و محکوم تحت نظارت کامل و طبق مقررات مندرج در آیین‌نامه، مجاز به داشتن ارتباط با بستگان و آشنایان خود هستند و این ملاقات به وسیله دیدار و مکاتبه انجام می‌شود.

انواع ملاقات زندانی با خانواده

ملاقات زندانیان به دو شکل ملاقات با اعضای خانواده و ملاقات با مسئولان و وکلا تقسیم می‌شود. ملاقات با اعضای خانواده نیز در قالب سه بخش ملاقات عمومی، ملاقات حضوری و ملاقات ویژه (شرعی) صورت می‌گیرد.

ملاقات عمومی رایج‌ترین نوع ملاقات در سراسر دنیا است که زندانیان و خانواده آنها در سالنی بزرگ و از پشت شیشه یا تورهای فلزی باهم دیدار می‌کنند.

براساس ماده 188 آیین‌نامه اداره زندان‌ها، محل ملاقات عمومی زندانیان باید مجهز به شیشه‌های نشکن و تلفن باشد و در مورد زندانیان رأی‌باز ملاقات در سالن پذیرایی مخصوص انجام می‌شود.

ملاقات حضوری به خاطر آزادتر بودن رابطه زندانی با خانواده و حضور کم‌رنگ مأمور مراقب، بیشتر از سوی زندانیان مورد استقبال قرار گرفته و آنها بیشتر تمایل به چنین ملاقات‌هایی دارند.

جدای از اعطای ملاقات حضوری و عمومی به زندانیان، نوع دیگری از ملاقات به نام ملاقات ویژه وجود دارد که به طور خاص به زندانیان متأهل اعطا می‌شود و آنها می‌توانند در صورت احراز شرایط، با همسران خود چند ساعت یا در مواقعی یک شبانه‌روز در سوئیت‌های خاص به سر ببرند.

این نوع ملاقات‌ها به لحاظ تأثیرات متعدد و مثبتی که در زندانی و همسر وی ایجاد می‌کند از سال‌ها پیش به یکی از سیاست‌های مسئولان در بسیاری از کشورها قرار گرفته است زیرا نقش چشمگیری در کاهش بروز رفتارهای منفی از سوی زندانی دارد که خبرگزاری تسنیم در چند گزارش مجزا به بررسی این موضوع پرداخته است.

در ملاقات ویژه هم که با نام‌هایی مانند ملاقات شرعی یا ملاقات خصوصی ذکر می‌شود، زندانی واجد‌الشرایط می‌تواند برای مدتی معین بدون حضور مراقب با همسرش به سر ببرد. البته این در حالی اتفاق می‌افتد که مدارک قانونی ازدواج رسمی تأیید و احراز نسبت قانونی زندانی و همسرش صورت گرفته باشد.

با توجه به تأثیرات گسترده این نوع از ملاقات‌ها در روحیه‌بخشی به زندانیان، رفع نیازهای طبیعی طرفین و کاهش انحراف‌ها و رفتارهای پرخطر، این نوع ملاقات در دستور کار مسئولان زندان‌ها در بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. به‌طوری که تایلند از سال 1990 میلادی این موضوع را در دستور کار قرار داد و به سرعت با توجه به امکانات مناسبی که در این زمینه در اختیار زندانیان قرار دارد، جزو کشورهای پیشرو قرا گرفت.

در زندان‌های ایران هم از سال‌ها قبل این نوع خدمات به زندانیان ارائه می‌شود که معمولا به دو شکل ساعتی و روزانه صورت می‌گیرد؛ همچنین در صورتیکه زندان امکانات ملاقات روزانه در اختیار داشته باشد، اگر زندانی فرزند خردسالی داشته باشد، فضایی هم برای بازی کودکان در نظر گرفته می‌شود. حداقل زمان ملاقات 3 ساعت و حداکثر یک شبانه‌روز است.

با وجود فراهم آمدن این شرایط و مساعدت مسئولان زندان، به دلایل مختلفی این ملاقات کمترین سهم را در ملاقات‌های گوناگون زندانی با خانواده به خود اختصاص داده است. مشکلات مالی، عدم طراحی فضای مناسب برای سوئیت‌ها، باورهای فرهنگی و رفتارهای سلیقه‌ای مدیران برخی زندان‌ها، در این زمینه نقش داشته‌اند.

بسیاری از زندانیان متأهل همچنان خود را از این حق محروم می‌کنند

با توجه به فرهنگ و باورهای مرسوم در برخی مناطق کشور، بسیاری از زندانیان و خانواده‌های آنها علیرغم اینکه خود را نیازمند این ملاقات‌ها می‌دانند اما به خاطر مسائلی از جمله، انگشت‌نما شدن در زندان، تمسخر و مواردی دیگر، از ملاقات خودداری می‌کنند ولی متوجه این موضوع نیستند که در آینده باید متحمل اثرات مخرب این امتناع باشند.

هرچند این نوع تفکر تاحدودی نادرست است اما ایجاد فضایی امن و به دور از بخش‌های عمومی مجموعه زندان و عدم اطلاع سایر زندانیان از اینکه یک زندانی از این ملاقات استفاده کرده است، می‌تواند تاحدودی در ایجاد آرامش روانی و کنار آمدن زندانیان متأهل با این موضوع نقش داشته باشد.

دین مبین اسلام در کنار تأکید بر برخورد با متخلفان و مجرمان، حتی برای افراد محبوس و زندانی هم حق قائل شده و در روایات مختلفی شاهد تأکید به دسترسی زندانیان به خانواده‌های خود هستیم.

بسیاری از فقهای دینی هم بر این باور هستند که حق استفاده از همسر مانند سایر حقوق طبیعی بر هر زندانی جایز بوده و نمی‌توان بدون عذر قانونی، او را از این حق محکوم کرد.

پیامدهای مثبت و منفی ملاقات ویژه

اعطای ملاقات‌های مختلف به زندانیان مخصوصا بهره‌مندی زندانیان متأهل دارای محکومیت طولانی مدت از ملاقات ویژه، تأثیرات مثبت فراوانی داشته که تحقیقات متعدد مؤید آن است.

تأمین تمایلات جنسی زندانیان و همسران آنها، جلوگیری از انحراف جنسی در زندانیان،‌ ایجاد انعطاف پذیری و مهار طغیان و سرکشی‌ها، جلوگیری از انزوای زندانی و تصمیم به طلاق، بهبود رفتار زندانی، ایجاد نگرش مثبت به مسئولان زندان‌، رفع تنش‌های عصبی، دلگرمی برای انجام امور و اشتغال و در نهایت افزایش دلبستگی و وابستگی به خانواده از نتایج و پیامدهای مثبت اعطای ملاقات ویژه به زندانیان است.

در کنار این تأثیرات مثبت، پیامدهایی منفی هم وجود دارد که به دلیل اینکه ممکن است مورد برخی سوءاستفاده‌ها قرار گیرد از ذکر آنها خودداری می‌کنیم ولی با اتخاذ تدابیر و تمهیدات مناسب می‌توان از بروز این اثرات منفی جلوگیری کرد.

برخی کارشناسان یکی از عمده پیامدهای منفی اعطای این تسهیلات به زندانیان را عدم اثرگذاری مناسب مجازات در نظر گرفته شده برای زندانی می‌دانند؛ این کارشناسان معتقد هستند وقتی در زندان امکانات متعددی از جمله اشتغال، تحصیل، ورزش و دیدار مستمر با خانواده در نظر گرفته می‌شود، دیگر نمی‌توان به این مجموعه زندان گفت.

اثرات طلاق یا عدم دسترسی به همسر

یکی از تبعات حبس‌های طولانی مدت و عدم دسترسی زندانیان به خانواده، گرایش به سمت طلاق است که معمولا به خاطر عدم برقراری ارتباط عاطفی بین زوجین، عدم تمکن مالی (توسط زن بی‌سرپرست) و ناتوانی برای حضور در اجتماع رخ می‌دهد.

ارتکاب جرم توسط مردان بعد از طلاق، 4 برابر بیشتر از مردان مجرد و متأهل

تحقیقات انجام شده در همین زمینه نشان داد مردانی که زنان خود را طلاق داده‌اند 3 تا 4 برابر بیشتر از مردان مجرد یا متأهل، مرتکب جرایم می‌شوند.

تأثیر طلاق در زنان بیشتر است و نتایج یک گزارش تحقیقی که در سال 70 انجام شده بود نشان داد که 76 درصد زنان زندانی قبل از اولین ورود به زندان، حداقل یک‌بار مطلقه شده است.

یکی از دلایل و عوامل مهم طلاق در تحقیقات متعدد، فشارهای روحی، عاطفی و جنسی ناشی از زندانی شدن همسر عنوان شده است. 

کاهش 70 درصدی بروز تخلفات در زندان بعد از اعطای تسهیلات

تحقیقات به عمل آمده در این زمینه نشان داده بعد از اعطای این تسهیلات (ملاقات ویژه) به زندانیان و مقایسه با با مدت قبل آن، تخلفاتی مانند باندبازی، قمار، درگیری با مأموران، خودزنی و اعتصاب تا حدود 70 درصد کاهش داشته و در مقابل اعمالی همچون ادای فریضه نماز، حفظ قرآن، سوادآموزی و اشتغال با رشد روبه‌رو بوده است.

دو سوم کودکان بزهکار فرانسوی دارای سوابق کیفری هستند

در همین زمینه براساس تحقیقاتی که در انگلیس انجام شده است، افراد بزهکار 2 برابر افراد عادی متعلق به خانواده‌های از هم پاشیده هستند.

همچنین طبق تحقیقاتی که در فرانسه انجام شده،‌ دو سوم کودکان بزهکار دارای سوابق کیفری هستند و سه چهارم بزرگسالان بزهکار، با سابقه کیفری متعلق به خانواده‌های از هم پاشیده بوده‌اند.

تأثیر ملاقات با خانواده در نوجوانان بزهکار

تأثیر ملاقات با خانواده همان‌طور که روی زندانیان بزرگسال قابل مشاهده است، در نوجوانانی که به دلیل ارتکاب جرایم مختلف و قبل از رسیدن به سن 18 سال روانه کانون اصلا‌ح و تربیت شده‌اند هم قابل مشاهده است و شاید تأثیر ملاقات با خانواده در کودکان بزهکار خیلی بیشتر از زندانیان بزرگسال باشد.

نوجوانان بزهکاری که دارای ملاقات حضوری با خانواده‌هایشان هستند نسبت به سایز بزهکاران که فاقد ملاقات هستند از اعتماد به نفس بالا و وضعیت جسمی بهتری برخوردار هستند. هرچه دفعات ملاقات حضوری کمتر باشد به همان نسبت نوجوانان از ناامیدی بیشتری برخوردار می‌شوند.

با توجه به تأثیرات غیرقابل انکار اعطای ملاقات‌های مختلف به زندانیان مخصوصا ملاقات ویژه به زندانیان متأهل در کنترل رفتارهای پرخطر، مسئولان و مدیران دستگاه‌ قضایی و سازمان زندان‌ها، در کنار قاطعیت در اجرای احکام قضایی باید این موضوع را به عنوان یک اهرم در اصلاح رفتار مجرمان و جلوگیری از تکرار جرم و بازگشت آنها به زندان در نظر بگیرند.

خبرگزاری تسنیم در گزارش بعدی، به بررسی تأثیر اعطای این ملاقات‌ها بر خانواده زندانیان می‌پردازد.

انتهای پیام/