فرهنگ‌نویسی تخصصی در ایران پیشرفتی نداشته/ «تاریخ جهان» فیلیپ پارکر در آستانه انتشار
خبرگزاری تسنیم: غلامرضا علی‌بابایی که آثار زیادی در حوزه فرهنگ‌نویسی، سیاست و روابط بین‌الملل تالیف و ترجمه کرده می‌گوید: در زمینه فرهنگ‌نویسی در ایران پیشرفت چشمگیری نداشته‌ایم و در نسبت با حوزه جهانی فرهنگ‌نگاری درجا می‌زنیم.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، غلامرضا علی‌بابایی نویسنده، مترجم، فرهنگ‌نگار، پژوهشگر مسائل سیاسی و روابط بین‌الملل، عضو گروه واژه گزینی علوم سیاسی و روابط بین الملل فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. وی کتاب هایی در زمینه فرهنگ سیاسی و روابط بین الملل و سیاست خارجی ایران تالیف کرده؛ «فرهنگ علوم سیاسی» در 3 جلد در سال‌های 1367 و 1369، «فرهنگ سیاسی آرش» که ویراست سوم و چاپ چهارم آن در بازار نشر موجود است، «فرهنگ اصلاحات روابط بین‌الملل» 1369، «فرهنگ روابط بین‌الملل» با پنج چاپ 1377، بخشی از آثار این پژوهشگر در زمینه فرهنگ‌نویسی است. علی‌بابایی امسال «فرهنگ دیپلماسی و روابط بین‌الملل» را به دست نشر سپرد و این اثر چندی پیش روانه بازار کتاب شد. از میان این آثار، فرهنگ سیاسی آرش در واقع روزآمدترین فرهنگ سیاسی موجود در ایران است که مورد استفاده پژوهشگران و محصلا این رشته قرار می‌گیرد. همچنین فرهنگی که وی در زمینه روابط بین‌الملل منتشر کرده مورد استقبال مخاطبان خاص خود قرار گرفته و تا سال 77 به چاپ پنجم رسیده است.
این نویسنده، کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران از هخامنشی تا دوران کنونی» و کتاب «تاریخ روابط ایران و پاکستان از 1326 تا 1357» را هم در زمینه سیاست خارجی ایران به رشته تحریر درآورده و کتاب‌های کتاب‌های «تاریخ ارتش ایران» و «تاریخ نیروی هوایی» در زمینه تاریخ نظامی ایران از او چاپ و منتشر شده است.
«ارتش و حکومت پهلوی» به قلم استفانی کرونین، «روابط آمریکا و شوروی» نوشته پیتر جی بویل، «تاریخ سیاسی ایران» به قلم «جین گارثویت» و «تاریخ جهان» نوشته فیلیپ پارکر آثاری است که توسط غلامرضا علی‌بابایی ترجمه و منتشر شده و هم‌اکنون در بازار کتاب موجود است. آنچه در ادامه می‌آید گفت‌وگوی تسنیم با این نویسنده و پژوهشگر تاریخ درباره زمینه فعالیت‌های او است؛
*تسنیم: آقای علی‌بابایی سابقه ایرانیان در زمینه فرهنگ‌نویسی از چه زمانی آغاز می‌شود و هم‌اکنون از این نظر در چه جایگاهی قرار داریم؟
شواهد تاریخی می‌گوید که ما ایرانیان از ملت‌هایی هستیم که سابقه طولانی در کار فرهنگ‌نویسی داریم، ایرانیان در دوره اعتلای فرهنگ و تمدن اسلامی، در امر فرهنگ‌نگاری هم اهتمام ورزیدند. فرهنگ‌نویسی در دهه‌های اخیر دست خوش فراز و نشیب‌های بسیار شده و متاسفانه در این زمینه که تابعه‌ای از سایر پیشرفت‌های جهانی محسوب می‌شود، ما در ایران پیشرفت چشمگیری نداشته‌ایم. در مقایسه با فرهنگ‌های مشابه در سطح جهانی نظیر لاروس، روبر، وبستر، حریتیج، آکسفورد، دانشنامه علوم سیاسی نشر سیج، دانشنامه نظریه سیاسی (3جلد)، دانشنامه سیاسی (2جلد)، توسط نشر سیج هنوز هم درجا می‌زنیم. فرهنگ‌نویسی امری دسته جمعی، بسیار پرهزینه و در عین حال زمان بر است که نیازمند حمایت و پشتیبانی سازمان‌یافته است.
*تسنیم: یک فرهنگ واژگان یا واژه‌نامه سیاسی خوب باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
واژه‌نامه باید تعاریف روشن، ساده، زود فهم و کوتاه و فشرده داشته باشد و جایی برای هیچ‌گونه ابهام و تناقض‌گویی باقی نگذارد. من سعی کردم با مجموعه تجاربم در زمینه روابط بین‌الملل و مسائل سیاسی جهان از جمله پژوهش در خصوص دیپلماسی و ملاقات با بزرگان دنیای سیاست از ماندلا گرفته تا گورباچف، فرهنگ‌هایی تالیف کنم که جای خود را در میان فرهنگ‌های دیگر موجود در بازار کتاب باز کند و فکر می‌کنم این آثار به کتاب‌هایی ماندگار تبدیل شود.
*تسنیم: لطفا درباره روابط بین‌الملل و اهمیت آن کمی توضیح دهید. فکر می‌کنید چرا فرهنگ روابط بین‌الملل شما مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته است؟
روابط بین‌الملل از پیشینه‌ای سخت دیرپا برخوردار است. در مطالعه تاریخ سیاسی یونان باستان به ویژه دوره شهر -کشوری با قراردادها و اتحادیه‌هایی مواجه می‌شویم که دلالت بر وجود نوعی نظام بین‌الملل ساده و همکاری منظم میان واحدهای سیاسی از روزگاران قدیم در صحنه جهان دارد. تاریخ جنگ‌های پلوپونزی نوشته توسیدید مورخ یونانی نمونه‌ای از یک تحلیل بارز در روابط بین‌الملل است. توصیه‌های کنفوسیوس فیلسوف چینی قبل از میلاد مسیح به حکمرانان وقت برای احتراز از جنگ تجاوزکارانه، تعلیمات لائوتسه در همین زمینه و کائوتالیا متفکر هندی که در قرن چهارم قبل از میلاد می‌زیسته، در زمینه‌های سیاست خارجی و روابط بین الملل هنوز مورد استفاده است.
قرن‌ها بعد نیکولو ماکیاولی دبیر حکومت فلورانس در کتاب خود «شهریار» مطالبی را در خصوص برخورد با مسائل بین‌المللی به رشته تحریر درآورد. بحث اساسی در «شهریار» این است که هر عملی که برای بهبود وضع کشور انجام گیرد، قابل توجیه است و موازین اخلاقی حیات اجتماعی و زندگی خصوصی با هم متفاوت است، لذا بر طبق این نظریه سیاست‌مدار و حکام می‌توانند برای منافع عمومی دست به هرگونه اقدام شدید و غیر عادلانه‌ای بزنند و به هرگونه حیله و فریبی متوسل شوند؛ این اقدامات در زندگی خصوصی نه تنها نفرت‌انگیز بلکه کاملا مجرمانه شمرده می‌شود. ماکیاول مظهر طرز تفکر شناخته شده‌ای است که فلسفه‌اش این است: «هدف وسیله را توجیه می‌کند».
فکر می‌کنم اهمیت موضوع روابط بین‌الملل در جهان باعث اقبال به این فرهنگ شد و باعث شد تا سال 1377 به چاپ پنجم برسد. این اثر هر بار با ویراست جدیدی وارد بازار نشر شد.
*تسنیم: آخرین فرهنگ تالیفی شما هم در زمینه دیپلماسی و روابط بین‌الملل است، با چه ضرورتی باز هم به سراغ این موضوع رفتید؟
واژه دیپلماسی به مفهوم امروزی خود حدود 200 سال است که مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه این واژه به چند معنا مورد استفاده قرار می‌گیرد: نخست «هنر ایجاد ارتباط میان کشورها» دوم «نحوه انجام مذاکرات با دولت‌های خارجی»، سوم «تعامل با جوامع دیگر»، چهارم «تلاش برای جلوگیری از دشمنی، جنگ و گسترش همکاری» و ...
امروزه با توجه به ورود کنشگران غیر دولتی به حوزه‌های روابط بین‌الملل، برای رویارویی با چالش‌های جهانی، دیپلماسی تنوع و ابعاد گوناگونی یافته است که اوج آن را در دیپلماسی عمومی و چند جانبه می‌توان یافت. کسینجر در مورد اهمیت دیپلماسی می‌گوید: یک نظام بین‌الملل وقتی می‌تواند به ثبات نسبی دست یابد که قادر باشد، سطح اطمینان خاطر مورد نیاز آن نظام را توسط دیپلماسی به دست آورد. وقتی که دیپلماسی کاربردی نداشته باشد، روابط به گونه‌ای فزاینده بر راهبرد نظامی متمرکز می‌شود، در وهله اول به شکل مسابقات تسحیلاتی و سپس به صورت اجرای مانورهایی برای دستیابی به یک برتری راهبردی حتی با توسل به خطر رویارویی و سرانجام خود جنگ. فکر می‌کنم این موضوعات ضرورت‌های مهمی است.
*تسنیم: در زمینه تالیفاتتان در خصوص سیاست خارجی ایران هم توضیحاتی بفرمائید.
تاریخ سیاست خارجی ایران، از دوره هخامنشی تا اواسط دهه 70 شمسی که حدود 1000 صفحه است و در قطع وزیری منتشر شده است. در این کتاب چگونگی برقراری روابط دیپلماتیک از روزگاران گذشته تا کنون مورد بحث و بررسی قرار گرفته و کتاب جامعی در زمینه روابط بین‌المللی ایران محسوب می‌شود. با تمام تلاش‌هایی که در زمینه تکمیل این کتاب به عمل آورده‌ام کوشش‌هایم به لحاظ کارهای زیاد به جایی نرسیده است. با این حال سعی کرده‌ام اطلاعات خود را در این زمینه به روز نگه دارم.
دیپلماسی امری بسیار پیچیده است، که برای آن نمی‌توان صرفا به آمار و ارقام و اطلاعات منتشره در مطبوعات اکتفا کرد. باید به دیپلماسی پنهان و نیز دیپلماسی مسیر دوم که از جمله پارامترهای مهم در روابط دو جانبه بین دو یا چند کنشگر سیاسی است اهمیت داد.
کتاب دیگرم در این زمینه "تاریخ روابط ایران و پاکستان" از استقلال پاکستان تا پایان عصر پهلوی است. در این کتاب کالبدشناسی سیاست خارجی ایران در طول 3 دهه مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسی رفتار بین‌الملل هر حکومتی، روابط میان کشورها را صرفا نمی‌توان در حوزه های تاریخی و جغرافیایی آن کشورها و با عنایت به ماهیت طبقاتی و نخبگان حاکم و برداشت آنها از ماهیت نظام بین‌الملل جست و جو کرد، بلکه کامیابی و یا ناکامی سیاست خارجی کشورها به ماهیت نظام بین‌الملل و نقش و کارکرد کنشگران اصلی آن، شدیدا مرتبط است. به عبارت دیگر میزان مشروعیت یا عدم مشروعیت رژیم، نقش بسیار مهمی در اجرای مولفه‌های مذکور در طول سال‌های مورد مطالعه ایفا می‌کند.
در مقطع تاریخی مورد بررسی ما یعنی سال‌های 1326 تا 1357 (دوران جنگ سرد) قدرت بین دو اردوگاه متخاصم شرق و غرب تقسیم شده بود. و ایران بالاجبار با توجه به این وضعیت می‌بایست اصول سیاست خارجی خود را تنظیم می‌کرد. نظام دو قطبی سال‌های پس از جنگ جهانی دوم دقیقا با مدل‌های دو قطبی انعطاف‌پذیر و انعطاف‌ناپذیر موروتون کاپلان مطابقت دارد. منظور از انعطاف پذیری و انعطاف ناپذیری میزان تعصب دو کنشگر اصلی نظام در حفظ مواضع و منافع است، یا به طور کلی آنچه که کنشگران آن را مربوط به علایق ایدوئولوژیک و اقتصادی خود می‌دانند. به عبارت دیگر رویدادهای داخلی این دو ابرقدرت بر نظام بین الملل شدید اثر گذار بود و روابط ایران با دیگر کشورها را هم دستخوش تاثیر قار داده بود. این کتاب همه این موضوعات را به بحث می‌گذارد.
*تسنیم: شما در زمینه تالیفات نظامی هم دو کتاب دارید؛ اساسا چرا به این موضوع پرداختید و این آثار چه ویژگی‌هایی دارند؟
بله تاکنون دو کتاب «ارتش ایران» و «تاریخ نیروی هوایی ایران» از من به چاپ رسیده. در کتاب ارتش مسائل کلی نظام ایران، ساختار ارتش در طول تاریخ، قشون متحد الشکل و نیز ساختار ارتش ایران در دوران پهلوی دوم با استناد به مدارک معتبر مورد بحث قرار گرفته است. در کتاب تاریخ نیروی هوایی نیز از پرواز بالن بر فراز تهران گرفته تا به خدمت گرفتن مدرن‌ترین شکاری‌های جهان صحبت به میان آمده است و تاریخ نیروی هوایی در طول 90 سال مورد بحث قرار گرفته است. در این خصوص کمبود منابع احساس می‌شد و کتاب اخیر اثری مرجع برای علاقه‌مندان این حوزه است و خیلی هم خوب مورد استقبال واقع شد.
*تسنیم: لطفا توضیحاتی هم در خصوص آثار ترجمه‌تان بفرمائید؟
کتاب «تاریخ ارتش ایران»، نوشته استفانی کرونین ایجاد ارتش نوین را یک ضرورت تاریخی قلمداد کرده است، به عقیده نویسنده یک دیوان سالاری نظامی بدون یک فرماندهی واحد و متمرکز قادر نبود تا امنیت مورد نظر را در سراسر ایران برقرار کند. بنابراین شالوده یک دیوان‌سالاری نظامی به مفهوم واقعی آن ریخته شد. نویسنده با استفاده از منابع فراوانی که در اختیار داشته است کتاب بسیار مستندی را به خوانندگان عرضه کرده است. در مورد کتاب «آمریکا و شوروی» نویسنده با موشکافی قابل ملاحظه‌ای علل فروپاشی اتحاد شوروی را تشریح کرده است.
در کتاب «تاریخ سیاسی ایران» شرح فشرده‌ای از تاریخ ایران از دوران هخامنشی تا دوران بعد از انقلاب آمده است. نویسنده پس از شرح ویژگی‌های گذشته سیاسی ایران و کالبدشناسی حکومتگران و تعامل حکومت آنان با جامعه‌ای می‌پردازد که اقتصاد آن بر کشاورزی و دامداری استوار است. نگارنده چگونگی فرمانروایی، سلطه، کسب مشروعیت و رهبری فرهمند حکومتگران را واکاوی کرده و چگونگی هویت بخشیدن به نظام تحت سلطه و علل کشمکش بر سر جانشینی که یکی از مهم ترین عوامل تاریخ ایران به شمار می‌آید را در بوته نقد قرار می‌دهد. نویسنده به طرح نکات بدیع در چارچوب ساختار قدرت و پیوند دین و دولت، اثبات حقانیت حکومت و رسیدن به مقام ظل‌اللهی پرداخته است.
در زمینه تاریخ جهان هم کتابی از فلیپ پارکر را ترجمه کرده‌ام که اثر درخشانی است. ناشر مشغول کارهای فنی آن است تا آن را به بازار نشر ارائه کند. من اساسا به موضوع تاریخ علاقه‌مندم و آن را مهم می‌دانم. کسینجر در خصوص اهمیت تاریخ می‌گوید: اگر تاریخ محکوم به تکرار قالبی رویدادهای گذشته بود هرگز تحولی رخ نمی‌داد.
انتهای پیام/
