دکمه سردست ناصرالدین شاه

به گزارش گروه "رسانه‌ها" خبرگزاری تسنیم، سینما از جایی به بعد به بازنمایی داستانی شخصیت‌های برجسته واقعی علاقه نشان داد و ساخت فیلم‌های شرح‌حال‌گونه به یکی از چالش‌های جذاب فیلمسازی تبدیل شد، اما هر چقدر سینمای جهان از ظرفیت افراد شناخته شده عرصه‌های مختلف بهره می‌برد، سینمای ما بسادگی از کنار بزرگان و افراد تاثیرگذار گذشته و معاصر ایران می‌گذرد.

دلیل گرایش سینمای جهان به ساخت فیلم های زندگینامه ای چیست؟

سال ها پیش وقتی از جان هیوستن، کارگردان شناخته شده سینما پرسیدند چرا داستان زندگی پیامبران را در فیلم «کتاب آفرینش» دستمایه قرار داده اید، گفت: ما برای ساخت یک فیلم اورجینال میلیون ها دلار خرج تبلیغات می کنیم، در حالی که برای ساخت یک فیلم درباره مثلا مسیح(ع) ما با چنین مشکلی مواجه نیستیم. چون وقتی قرن ها خود اهالی دین درباره این شخصیت تبلیغ می کنند، دیگر نیاز به تبلیغ ما وجود ندارد. بخش زیادی از سینما مبادله و تجارت است، برای همین می بینیم سینما تمایل زیادی برای ساخت فیلم های زندگینامه ای دارد. چون این قدر کنجکاوی و تبلیغ خارج از حیطه سینما درباره شخصیت های شناخته شده و شاخص عرصه های مختلف وجود دارد که فیلمسازان این دسته از فیلم ها در ظاهر مشکل چندانی برای جذب تماشاگر نخواهند داشت. با این حال شاهد بوده ایم گاهی روایت های کارگردان های مختلف از زندگی یک شخصیت واحد با یکدیگر متفاوت است. مثلا در دوران جنگ سرد هرکدام از دو جبهه اردوگاه شرق و غرب از دیدگاه خودشان به شخصیت ها نگاه می کردند.

به عنوان مثال در دهه 70 میلادی و با یکی دو سال اختلاف دو فیلم درباره چایکوفسکی، آهنگساز سرشناس روس ساخته شد. نگاه روس ها و ایگور تالانکین، کارگردان فیلم «چایکوفسکی» به این موسیقیدان کاملا سیاسی بود، در حالی که نگاه کن راسل، فیلمساز بریتانیایی در فیلم «عشاق موسیقی» (اثر زندگینامه ای چایکوفسکی) روان شناسانه بود. غربی ها از جمله راسل ابایی نداشتند که در جزئیات تاریخی زندگی چایکوفسکی مداخله کنند، برای این که به درام بیشتر از حقایق تاریخی اهمیت می دادند. اما در روسیه نگاه ایدئولوژیکی به شخصیت های فرهنگی، هنری و سیاسی داشتند و کمتر به مقتضیات درام توجه می کردند.

چرا سینمای ما چندان روی خوشی به ساخت فیلم های زندگینامه ای نشان نمی دهد؟

محدودیت های مالی و معذوریت های سیاسی از مهم ترین دلایل نرفتن سراغ ساخت چنین آثاری است. نگاه رسمی دنبال این است که شخصیت های تاریخی و واقعی ما در آثار تلویزیونی و سینمایی از منظری رسمیت یافته به تصویر کشیده شود، اما علت کم اعتنایی فیلمسازان به این مساله بخصوص در سینما بحث مالی و اقتصادی است، چون ساخت فیلم های شرح حال گونه و به ویژه شخصیت های تاریخی بسیار هزینه بر است و بخش خصوصی ما توان تولید چنین آثاری را ندارد، اما در سال های پس از انقلاب دیده ایم بخش دولتی و بویژه تلویزیون بسیار در این مورد فعالیت کرده است. ولی برخی از این آثار بخصوص در سینما خیلی با استقبال و نظر مثبت مخاطب روبه رو نشده است. مهم ترین دلیل این موفق نشدن هم به نابلدی برخی فیلمسازان در تبدیل تاریخ به درام برمی گردد. چون برای ساخت فیلمی داستانی حتما باید شخصیت های واقعی را دراماتیزه کرد. به عنوان مثال اسپارتاکوس، رهبر انقلاب ضدبرده داری علیه رومیان در عالم واقعیت در میدان نبرد کشته شد، اما در فیلم مشهور «اسپارتاکوس» (استنلی کوبریک) به دلیل همان مولفه های درام و داستان پردازی سینمای آمریکا دستگیر و به صلیب کشیده می شود که این مشابه سازی میان اسپارتاکوس و مسیح تاثیرگذاری بیشتری دارد. یا این که در فیلم برخلاف واقعیت تاریخی که اشاره ای به زندگی خصوصی اسپارتاکوس نشده، می بینیم این شخصیت زن دارد و کراسوس ـ کسی که شورش اسپارتاکوس را سرکوب کرد ـ درگیر یک رقابت عشقی با او هم هست. یعنی فیلمساز با ایجاد یک مثلث عشقی درام را بیش از پیش تقویت کرده است، اما درعین حال آن جوهره تاریخی را مخدوش نمی کند؛ همچنان اسپارتاکوس، نماینده برده ها و کراسوس نماینده برده داران است. ولی درام آثار نمایشی ما بیشتر میراث دار تعزیه است، در حالی که درام در فیلم های غربی متکی به تاریخ نمایشنامه نویسی یونان باستان و «بوطیقا» (فن خطابه) ارسطوست. حتی همین حالا هم هالیوود از مولفه های ارسطویی در روایت های داستانی کلاسیک بهره می برد. ولی در فیلم و سریال های ما آدم های ما مثل شخصیت های تعزیه تک گویی کرده و با دیگر کاراکترها آن طور که باید دیالوگ برقرار نمی کنند. شخصیت های منفی ما جلوی دوربین می آیند و خودشان خودشان را محکوم می کنند.

و در این صورت هم که اصلا درامی شکل نمی گیرد.

بله، همین طور است. یکی از مهم ترین دلایل موفق نبودن برخی فیلم و سریال های زندگینامه ای و تاریخی این است که شخصیت ها بیشتر از آن که عمل کنند، حرف می زنند. بیش از آن که دیالوگ بگویند، مونولوگ می گویند و بیشتر از آن که شاهد درام باشیم، روایت می شنویم. ما گاهی در فیلم ها واقعیت تاریخی و نوع ارتباط میان شخصیت های واقعی را دگرگون می کنیم و وارونه جلوه می دهیم، اما مثلا در رعایت این که دکمه سردست لباس ناصرالدین شاه عین واقعیت باشد، خیلی وسواس نشان می دهیم!

خودتان به شخصه بهترین فیلم زندگینامه ای را که دیدید کدام اثر می دانید و چرا؟

همین فیلم مورداشاره «اسپارتاکوس». شاید این علاقه فراوان به این خاطر باشد که در دوران کودکی آن را دیدم. هنوز هم هروقت این فیلم را می بینم لذت می برم. البته در این که چقدر این فیلم منطبق بر واقعیات تاریخی است و می توان آن را یک فیلم زندگینامه ای به معنای واقعی کلمه دانست، تردید وجود دارد. «عشاق موسیقی» ساخته کن راسل و «آمادئوس» ساخته میلوش فورمن که سرگذشت آمادئوس موتزارت را روایت می کند هم از بهترین فیلم های زندگینامه ای است که دیده ام.

منبع: جام جم

انتهای پیام/

بازگشت به صفحه سایر رسانه ها