گذر از بحران کم‌آبی با اصلاح الگوی مصرف
خبرگزاری تسنیم: یکی از معضلات قرن بیست و یکم که آینده زندگی بشر در این کره خاکی را به شدت مورد تهدید قرار می‌دهد، معضل کمبود آب است.
آب مایه حیات، آبادانی و رشد و توسعه است. آب منشأ زندگی و خیر و برکت و پیشرفت هر ملتی در هر دوره‌ای از تاریخ است، زندگی بدون آب و آبادانی معنا و مفهومی ندارد، آنچه که باعث سرزندگی، شادابی و نشاط می‌شود، این نعمت لایزال الهی است که بسیاری از ما انسانهای قدرناشناس، با هدر دادن آن، ناسپاس این نعمت در کره خاکی هستیم.
یکی از معضلات قرن بیست و یکم که آینده زندگی بشر در این کره خاکی را به شدت مورد تهدید قرار می‌دهد، معضل کمبود آب است.
براساس آمار منابع آب شیرین در جهان بسیار اندکند از 100 درصد کل آب موجود در جهان 97/2 درصد آب شور و غیر استفاده و تنها 2/8 درصد آبها، آب شیرین است.
در مورد آب شیرین نیز درصدها به این صورت است که 77/2 درصد از آبهای شیرین به صورت یخهای قطبی، 22/4 درصد به صورت سفره‌های آب زیرزمینی، 35 درصد در دریاچه‌های آب شیرین 01٪ نیز آب رودخانه، و 04٪نیز بخار موجود در جو می‌باشد.
با توجه به این آمار می‌توان به این نتیجه رسید که تنها حداکثر حجم آب شیرین برای بشر قابل استحصال است که این منابع هم به شدت پراکنده هستند و به صورت یکنواخت بین تمامی انسانها تقسیم نشده است و متاسفانه سهم کشور ما از این منابع بسیار کم است که این به علت قرار گرفتن کشور ما در اقلیم خشک جهان است. میزان متوسط بارندگی سالانه در جهان حدود 800 میلی‌متر و میزان بارندگی در استان یزد تنها 110 میلی‌متر است که این رقم تنها در خود شهر یزد حدود 60 میلی‌متر است. البته این آمار مربوط به چند سال قبل است که قطعا این میزان بنا به نظر کارشناسان آب و خاک طی دو سه سال اخیر کمتر شده است.
حفظ منابع آب موجود
بی‌تردید این آمار تلخ و تکان‌دهنده، اهمیت حفظ منابع آب موجود را تا حدود زیادی نشان می‌دهد و هر ساله با شروع فصل گرما و تابستان بحث کم آبی و بحران آب و راه‌های صرفه‌جویی و استفاده بهینه در مصرف آب هم داغ‌تر می‌شود، ولی ای‌کاش همه این توصیه‌ها در حد حرف و سفارش و زیرنویس‌های تبلیغاتی در تلویزیون و صدا و سیما یا بنرهای تبلیغاتی باقی نماند.
باید همه چشم و گوش‌ها به هوش باشد، این توصیه‌ها نباید سرسری گرفته شود. وقتی هنوز علی‌رغم این همه سفارش شاهد این هستیم که در برخی از پارکها از آب لوله‌کشی برای آبیاری فضای سبز و درختان استفاده می‌شود، خیلی جای تأسف دارد. من و شما همه ما نباید در برابر این گونه بی‌مبالاتی‌ها، این گونه هدر دادن‌ها بی‌تفاوت باشیم.
اسراف در مصرف آب شرب
چند روز قبل غروب برای خرید از منزل بیرون آمدم. هوا کمی طوفانی بود و بارش قطرات باران به دست و صورتم می‌خورد، بوی خاک و نمی که از زمین بلند می‌شد را با یک نفس عمیق به داخل ریه‌هایم فرو بردم. از پیاده‌رو و زیر درختان پرشاخ و برگ رد شدم تا کمتر خیس شوم.
هنوز چندقدمی نرفته بودم که یکی از همسایگان بی‌ملاحظه شیلنگ به دست با سر شیری قرمز رنگ دوش مانندش، چنان خونم را به جوش آورد که کنترل از کف دادم.
دیدن این صحنه که زیرباران، او با آن فشار آب زیاد مشغول شستن جلوی در منزلش بود، برایم بسیار دردناک بود. در بزرگ پارکینگ باز بود، شیلنگ سیاه رنگی به شیر داخل حیاط وصل شده بود و مرد بلند قامت تمام نیرویش را در دستش جمع کرده بود و سرشیلنگ گرفته بود و سعی می‌کرد برگ‌هایی که از درخت به واسطه باد و طوفانی که تازه هم در راه بود و به زمین می‌ریخت را وارد باغچه جلوی خانه بریزد، یک نایلون بزرگ را با تمام تلاش و حتی بدون جاروزدن فقط با فشار آب وارد باغچه کرد و شیلنگ آب را چنان بی‌ملاحظه روی برگ درختان و روی زمین می‌گرفت و آنها را می‌شست که لحظاتی گمان کردم بهتر است وارد پارکینگ شوم و شیر آب را قطع کنم. ولی تنها کاری که در آن لحظه از دستم برآمد این بود که با نگاهی آمیخته از خشم به او بفهمانم کارش اسراف و هدر دادن سرمایه ملی است. خانم مهرانه حسینی پس از اینکه از این گونه هدر دادن آب برایم صحبت کرد، خود را روی صندلی چوبی پارک کمی جابه‌جا کرد آب دهانش را قورت داد و... با دست به پوستهای تخمه‌ای که ظاهرا چند نفر قبل از ما روی زمین ریخته بودند اشاره کرد و در ادامه صحبتهایش رو به من می‌کند و می‌افزاید: «متأسفانه هنوز ما یاد نگرفته‌ایم که فرهنگ استفاده از پارک و فضای سبز چگونه است هنوز باید مثل بچه‌ها به ما بگویند وقتی تخمه می‌خورید پوست آن را روی زمین نریزد تا رفتگر شهرداری مجبور نشود با آب شیرین و آب لوله‌کشی که این روزها گوهر گرانبهاست، آنها را از روی زمین جمع کنند.»
حسینی که خانمی میانسال و بسیار شیرین سخن است به ادامه صحبت اولیه‌اش می‌پردازد و می‌گوید: «واقعا درک این مسئله سخت است که چرا هنوز برخی بی‌توجه به هشدارهای مسسولان مبنی بر بحران کم‌آبی باز شیلنگ آب را در دستشان می‌گیرند و جلوی در حیاط و خانه‌شان را به جای جاروزدن با آب آشامیدنی پاک می‌کنند؟! هنوز هستند عده‌ای بی‌مبالات که شیلنگ آب را روی ماشین خود می‌گیرند و ساعتها آب بازی می‌کنند!!
عوامل موثر در بحران آب
این‌گونه مصارف بی‌رویه و اسراف‌کردن آب بخشی از عوامل مؤثر در بحران و کمبود آب است.
قطعا در این بحران عوامل دیگری هم دخیل هستند که از بعد کارشناسی باید به آنها نگاه شود. گفت‌وگویی با قدرت‌الله حمیدی کارشناس بهداشت محیط انجام دادیم تا نقطه نظرات او را در مورد عوامل مؤثر در بحران و راهکارهای مقابله با آن بدانیم.
وی در ابتدا با اشاره به اینکه بحران را در یک شمای کلی می‌توان به دو دسته کوتاه مدت و بلندمدت تقسیم کرد، در توضیحات بیشتری در مورد بحران بلند مدت (بحران جهانی آب )و مدیریت بحران می‌گوید: «منابع آب شیرین در هر کشور محدود و بهره‌برداری از آن در درازمدت موجب کم‌آبی یا بی‌آبی خواهد شد.
در طی دهه‌های آینده آب منبع و عامل بحران برای حیات کشورهای خشک و نیمه‌خشک خواهد بود که شاید باعث تنش‌های سیاسی بین کشورهای همسایه شود، ضمن آنکه پروژه‌های آینده قطعا با هزینه‌های بالاتری مواجه و دست‌یابی به آن مشکل‌تر خواهد بود.»
از این کارشناس محیط می‌خواهم بیشتر در این خصوص توضیح دهد، وی با ذکر مثالی در این خصوص، می‌گوید: «مثلا بررسی پروژه‌های تامین آب، حاکی از آن است که قیمت تمام شده هر متر مکعب آب برای پروژه‌های نسل بعد اغلب 2 تا 3 برابر بالاتر از پروژه‌های نسل حاضر است.»
حمیدی می‌افزاید: «از طرفی جمعیت دنیا همواره پیوسته افزایش یافته به طوری که نیاز به آب برای مصارف خانگی، کشاورزی و صنایع زیاد می‌شود. جمعیت جهان تا سال 2050 به حدود 2 برابر یعنی رقم 10/65 میلیارد نفر خواهد رسید که حدود 9/30 میلیارد نفر آن در کشورهای در حال توسعه ساکن هستند بنابراین توجه به این مهم که با بالا رفتن سطح زندگی مردم، مصرف سرانه آب افزایش می‌یابد نیز حقیقتی گویا از روند سریع مصرف آب در آینده و حتی در شرایط فعلی است.»
آلاینده‌ها و تأثیر آن بر کمبود آب
عوامل دیگری هم که در کمبود آب و روند مصرف زیاد آب تأثیرگذار است چیست؟ و چرا همه به مصارف بی‌رویه و زیاد خانگی تاکید دارند؟
حمیدی، کارشناس محیط بهداشت نیز در ادامه در پاسخ به این سؤال به گزارشگر کیهان می‌گوید: «البته عامل مهم دیگر استفاده از مواد شیمیایی در مصارف کشاورزی است که وجود این آلاینده‌ها حتی در پسابهای صنعتی به طور جدی بر کیفیت آب تأثیر می‌گذارد و قابلیت مصرف آنها را از بین می‌برد.»
وی با بیان این نکته که باید پذیرفت آلودگی آب رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و منابع زیرزمینی به سادگی قابل رفع کردن نیست، تصریح می‌کند: «در این زمینه حتی تکنولوژی مقرون به صرفه‌ای وجود ندارد حتی در کشورهای پیشرفته صنعتی و برای حذف آلودگی‌ها تا به حال به راه‌کار قابل ملاحظه‌ای نرسیده‌اند.»
به او می‌گویم پس بدین ترتیب آیا می‌توان گفت برای آب شرب هم در آینده با مشکلاتی روبه‌رو هستیم؟
حمیدی با قاطعیت می‌گوید:« بله، بنابراین در دهه‌های آینده نمی‌توان بسیاری از منابع آب را برای مقاصد شرب مطلوب دانست «در نتیجه باید گفت، توجه به این امر مهم که کشور ما جزئی از پیکره هستی است و به تدریج با کمبود آب و افت منابع زیرزمینی بر آن حادث خواهد شد، نباید از نظر و برنامه‌ریزی دست‌اندرکاران حتی برای لحظه‌ای فراموش شود و شرکت‌های آب و فاضلاب نیز به عنوان متولی امر توزیع آب در چگونگی و مدت زمان رسیدن به بحران نقش اساسی و مهمی را برعهده دارند.»
سیرنزولی باران و تغییر اقلیم
مصرف آب در کشور ما در زمینه کشاورزی 90 درصد است و تنها 10درصد آب صرف شرب و صنعت می‌شود.
وقتی از دکتر حاجی کریمی عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام در مورد سرانه مصرف آب و راه‌های صرف‌جویی و مقابله با بحران کم‌آبی پرسیدم، وی با بیان نکته مهم فوق در توضیحات بیشتری می‌گوید: «آنچه مسلم است ما در طول چندین سال قبل (10-15) طبق آمار موجود با یک تغییر اقلیم در اکثر نقاط کشور مواجه هستیم.
از یک سو بارش باران مرتبا سیرنزولی دارد و دمای هوا یک سیر صعودی و متأسفانه آب و هوا به سمت گرم و خشک شدن پیش می‌رود، بنابراین اگر بارش هم ببارد به خاطر گرم شدن هوا، سهم تبخیر افزایش پیدا می‌کند.»
به اعتقاد دکتر کریمی با توجه به کاهش بارش و افزایش تلفات از طریق تبخیر، بازخوردهای متفاوتی را شاهد هستیم.»
از وی در مورد این بازخوردها می‌پرسم. وی به گزارشگر کیهان در این مورد، چنین می‌گوید: «طبیعی است وقتی این اتفاقات رخ دهد، با کاهش منابع آب طبیعی مواجه خواهیم شد که در چنین شرایطی کاهش آب چشمه‌ها و سفره‌های زیرزمینی را هم داریم. همچنین شاهد خشکی برخی رودخانه‌های دائمی هم هستیم یعنی با کاهش محسوس آب‌دهی چشمه‌ها روبه‌رو می‌شویم.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام می‌گوید: «یکی دیگر از بازخوردهایی که قبلا اشاره کردم این است که در اکثر دشتهای کشور با افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی مواجه شده‌ایم.»
به او می‌گویم این افت سطح آبها در سفره‌های زیرزمینی دیگر ناشی از چه مسئله‌ای است؟ وی برای اینکه شفاف‌تر به این موضوع و به خصوص بحران کم‌آبی پیش رو اشاره کند، در توضیحات بیشتری خاطرنشان می‌کند: «این افت ناشی از برداشت سفره‌های زیرزمینی است و بخشی از آن هم ناشی از بارندگی است که این سفره‌ها از آن تغذیه می‌کنند، و نتیجه این می‌شود که روز به روز با کاهش آب روبه‌رو هستیم و برای مقابله با آن با این حجم، باید بهینه مصرف کنیم و برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم.»
به دکتر کریمی می‌گویم پاسخ شما در مورد راهکارها خیلی کلی است لطفا جزئیات بیشتری از این برنامه ریزی‌ها ارائه دهید، می‌گوید: «در شرایط فعلی نیاز به مدیریت منابع آب و مدیریت جامع حوزه‌های آبریز و آبخیزداریم، این دو مقوله‌ای است که محور و اساس آنها آب است.»
منبع: روزنامه کیهان
انتهای پیام/
