یکی دو بار تکه‌پرانی، «آزادراه» را سیاسی نمی‌کند
خبرگزاری تسنیم: «آزادراه» نام مستندی از محسن خان‌جهانی است. فیلمی که بیش از موضوعش، سازنده‌اش آن را جنجالی می‌کند. مستندسازی فعال و پیگیر که ایوبی را هم پای تمایش فیلمش نشانده است. «آزادراه» مستندی است در مورد تاریخچه و وضعیت فعلی آزادراه تهران شمال.
«آزادراه» نام مستندی از محسن خان‌جهانی است؛ فیلمی درباره ساخت آزادراه تهران شمال که سال‌ها است ایرانی‌ها در آرزوی افتتاح آن هستند. موضوعی که این روزها در «پایتخت 4» هم به آن اشاره شده است. اکران مستند «آزادراه» در خانه هنرمندان بهانه‌ای شد برای انتشار مصاحبه‌ای در مورد این فیلم که تاکنون در هشتمین جشنواره سینما حقیقت و سی و سومین جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمده است.
در ادامه گفت‌وگوی خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم با محسن‌خان جهانی، کارگردان؛ مصطفی حسنی، مجری طرح و آرش انیسی، تدوینگر مستند «آزادراه» را می‌خوانید.
تسنیم: چه شد که به دنبال ساخت مستند «آزادراه» رفتید؟
خان‌جهانی: سال‌های سال بود که می‌خواستم در مورد آزادراه فیلم بسازم، شما را به اینترنت ارجاع می‌دهم که سرچ کنید، بنویسید «محسن خانی جهانی» و نامه‌هایی به آقای محمدیان، سال 1389 و 90 نامه شماره 1،2،3 و ... این موضوع برای آن زمانی بود که منم لج کرده بودم. جایزه بهترین فیلم اقتصادی را برای شهر پولکی گرفته بودم و قرار بود از من حمایت کنند و نکردند. همان موقع قرار بود «آزادراه» را بسازم. مدیریان قبلی کمک نکردند این فیلم ساخته شود. البته این را بگویم که «صندلی 257» یک فیلم موفقی بود که توسط مدیران قبلی ساخته شد، به هرحال جزء دغدغه چندین و چند ساله من بود تا این که در سال 93 از فروردین شروع کردیم.
در این کار هم فراز و نشیب‌های زیادی داشتیم، از جمله اینکه ما زمان کم داشتیم یا یک جایی باید فیلمبردار و صدابردار عوض می‌شد. به خاطر سختی کاری که داشتیم به یک لوکیشین با فضای زیاد نیاز داشتیم. یک روز طول می‌کشید اگر می‌خواستیم تا بالای یک کوه برویم و یک پلان بگیریم، پس مجبور شدیم از پلان‌های هوایی بیشتر استفاده کنیم که آن وسعت «آزادراه» و ساخت و سازها را نشان دهد. بودجه ما برای این فیلم کم بود. ما حدود هشت هفته؛ چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه به جاده برای فیلمبرداری می‌رفتیم، در این زمان جاده دو حالت داشت، یا خیلی شلوغ بود، یا خیلی خلوت، که هر دو برای ما مطلوب بود.
تسنیم: در مورد تدوین «آزادراه» هم خوب است حرف بزنیم. به نظر کار سختی بوده، در طول تدوین مشکلی با حجم راش‌ها نداشتید؟
انیسی: من قبل از شروع به حرف زدن در مورد این موضوع می‌خواهم مطالبی درباره سینمای مستند بگویم، چون من هم در حوزه داستانی و هم حوزه مستند کار کرده ام. اتفاقی که از چند سال گذشته در حال رخ دادن است و بیشتر در سینمای مستند دیده شده است، بحث ظهور تکنولوژی‌های جدید است که باعث شده است کیفیت بالاتر رود و هزینه تولید پایین بیاید. ربات های پرنده و دوربین‌های DSLR و انواع مینی اسلایدرها آمده‌اند و شما می‌توانید با وسایل داخل یک کیف یک ترک شش، هفت متری انجام دهید. همین اتفاق باعث شده است که زیبایی بصری پلان‌ها افزایش پیدا کند و کیفیت فیلم‌های مستند بالا رود.
در سال‌های اخیر همچنین استقبال مخاطب از سینمای مستند بیشتر شده است، و این جدا از سوژه‌هایی است که فیلمسازان انتخاب میکنند. به جز سینمای مستند حیات وحش؛ اگر ما سراغ هر فیلم مستندی برویم می‌توانیم مخاطب را درگیر کنیم چون مخاطبان عمدتا با سوژه‌های آن درگیر هستند. اگر مستندساز حواسش به این باشد که او قسمت عمده ای از دغدغه هایی که یک فیلم ساز داستانی دارد را از همان ابتدا ندارد و بتواند خودش را از نظر تکنیکی و روایت بالا بیاورد به شدت کارش می تواند دیده شود. یکی از مشخصه هایی که «آزاد راه» دارد همین است که از یک طرف موضوعی را مطرح می کند که شاید در همان ابتدا سوال بسیاری از مخاطبان است. این تونل هایی که در شمال تهران است، این پل هایی که در جاده امامزاده داود است، قضیه چیست؟ پس در شروعش به یک سوال بزرگ جواب می دهد، یعنی به محضی که می فهمی «آزاد راه» فیلمی است راجع به آزاد راه تهران تا شمال، مخاطب می گوید ببینیم چیست؟
خوشبختانه محسن فقط بسنده به موضوع نکرده است و گفته می خواهیم فیلمی بسازیم که در جشنواره فجر دیده شود. چون اکثر جشنواره های داستانی بخش مستند هم دارد و چون قرار است این فیلم کنار آنها دیده شود کم نگذاشته است. تعداد پلان ها و راش‌های فیلم زیاد است و از طرف دیگر اگر در حایی تعداد راش‌ها به نسبت کم بوده اما کیفیت راش‌ها خیلی بالا بوده است. من هم در بخش تدوین سعی کرده ام کیفیت ادامه پیدا کند و در همان جهت باشد و حداقل تدوین به فیلم صدمه نزند.
ما وقتی می‌خواستیم فیلم را تدوین کنیم، شروع نکردیم این سکانس را بزنیم، بعد آن سکانس را بزنیم. کل راش ها دیده شد و بعد برای کل راش‌ها فیلمنامه نوشته شد. یعنی ما می دانستیم کدام سکانس بعد از کدام سکانس است، شروع با چیست، تیتراژ کجا می آید، چگونه ادامه پیدا می کند. تمام این ها روی کاغذ آورده شده بود. بعد کل فیلم که بسته شد، شروع به تدوین کردن و کات زدن کردیم. من خودم به شخصه، آن قسمت روی کاغذ را تدوین می گویم. آن قسمت کات زدن خیلی سخت نیست.
در تدوین سعی کردیم یک سری پاساژ در کل کار باشد که هم بتوانیم موضوع را منتقل کنیم و هم یک کمی فضای اطلاع دهی را در لحظاتی کم کنیم و به مخاطب اجازه بدهیم که نفس بگیرد و به اتفاقاتی که افتاده فکر کند تا به انتها برسیم. از نظر روایت هم ما دو روایت را شروع کردیم. یک روایت بحث راه تهران به شمال است که تاریخچه آن را از گذشته تا زمان حال مطرح کردیم. در روایت دیگر این که چرا این آزادراه شروع شده است و الان ضرورتش چیست را بررسی کردیم تا برسیم به پروژه ی آزاد راه در زمان حال. بعد از آن به این می‌رسیم که آزادراه چه ضرورتی در گذشته داشته و آیا الان در زمان حال ضرورت دارد یا نه؟ ما پروژه را ادامه دادیم و تمرکزمان را روی بحث دولت‌ها و شیوه ارتباطشان با آزادراه و این که چقدر برای آن ها نفع داشته و چه تلاش هایی کردند، متمرکز کردیم. در ادامه به این پرداختیم که بنیاد مستضعفان به عنوان پیمان کار آزادراه کجاها خوب پیش رفته و کجاها نتوانسته و اگر نتوانسته آن ها چه مشکلی داشتند یا دولت چه مشکلی داشته و بحث مالی کجاست. سعی کردیم در نهایت وقتی فیلم تمام می شود حداقل مخاطب بداند که تا الان این اتفاقات افتاده و خودش قضاوت کند. واقعیت این است که سعی داشتیم که آخر کار مخاطب خودش قضاوت کند و سعی نکردیم خیلی نتیجه گیری کنیم.
تسنیم: آقای خان جهانی با توجه به سابقه شما در فیلمسازی در هنگام ساخت نگران این موضوع نبودید که برای ساخت «آزادراه» به شما برچسب سیاسی بزنند و بگویند فقط این فیلم را برای اهداف سیاسی ساختید و کلا سیاسی ساز هستید؟
خان‌جهانی: اتفاقا این فیلم که سیاسی نیست. گاهی آدم فکر می‌کند که ریشه های سیاست تا کجاها رفته، اگر یک نان خشکی هم جمع کنیم می گویند داری کار سیاسی می کنی. به نظر من این فیلم یک دغدغه ی اجتماعی است و یک اتفاقی است که مردم ایران با آن سر و کار دارند. آدم دوست دارد یک روز ببیند این آزادراه، راه اندازی شود، کشورمان زیبا شود و لذت ببریم از این که یک آزادراه خیلی زیبا داریم و به وسیله ی آن به سرعت می توانیم خودمان را به شمال برسانیم.
این موضوع به کنار فیلم دغدغه‌ای بابت محیط زیست دارد. الان اگر از جاده تهران-چالوس بخواهیم به شمال برویم، در خوش یمن‌ترین حالت، 4 ساعته می‌رسیم و می دانید که گاهی تا سی ساعت هم این زمان طول کشیده است. سی ساعت بنزین مصرف کردن محیط زیست را خیلی تحت تاثیر قرار می‌دهد. با این بزرگراه این سی ساعت تبدیل می شود به یک ساعت. این خیلی به محیط زیست ما کمک می کند. من این ها را می گویم که اتفاقا بدانید که این فیلم کاملا به محیط زیست بیشتر می پردازد تا چیزهای دیگر. قسمت اعظم فیلم به محیط زیست می پردازد. حالا یکی دو کلمه هم تیکه انداختن و این مسائل، فیلم را سیاسی نمی کند.
تسنیم: یکی از نکات مثبت فیلم این است که شما به جایی چراغ قوه انداختید که مسئله مهمی است. من حرفم درباره آزادراه نبود بلکه منظورم رفتاری بود که شما از مسئولین در فیلم نشان دادید و کلا نوع نگاه شماست.
من یک سوال از شما دارم. شما در ایران چند تا مستندساز می شناسید که فیلم سیاسی ساخته باشد؟ در سینمای داستانی چطور؟ چند نفر در مورد سیاست کار می کنند؟ نداریم. گریزی شاید یک فیلمسازی فیلمی ساخته باشد. به نظرتان این حسن است یا بدی است؟
پس این اگر اتفاق بیفتند هم من خیلی خوشحالم در حالی که نیفتاده است. حداقل به نظر من این فیلم سیاسی نیست و یک فیلم اجتماعی است و اتفاقا به قول شما چراغ قوه را گذاشته روی یک جایی که تاریک بوده و آن را نشان داده تا همه ببینند.
سال ها خود من در جاده امامزاده داوود می رفتم و می آمدم و نمی دانستم این تونل ها چیست. ما یک سکانسی داشتیم که البته در فیلم نیست. قبلا آن را فیلم برداری کرده بودیم. رفتیم پایین و از آن مردمی که در حاشیه ی آنجا بودند سوال می کردیم، نه بومی آنجا. مردمی که پنج شنبه ها برای تفریح به آنجا می روند و برمی گردند. می گفتیم می دانید این تونل ها چیست؟ می گفتند فکر می کنم دارند جاده ی امام زاده داوود را ترمیم می کنند. گفتم نه آقا جاده ی امام زاده داوود همین است که تو الان روی آن هستی. این که طبقه ی دوم می رود یک اتوبانی است که به چالوس می رود. هیچ کس نمی دانست و ما رفتیم این را نشان دادیم.
اتفاقا یک هدف دلسوزانه پشت این قضیه بود تا نشان دهیم به دولت، ملت و مسئولین، که این آزادراه را تمامش کنید. از دست من که بر نمی آید بروم پشت بولدوزر بنشینم و کار کنم و خدمت کنم. خدمت من همین بود که این فیلم را بسازم، آدم ها را روشن کنم و ببینم اگر مسئولی هم هست گوش یک مسئول دیگری را بگیرد و بگوید چرا این کار را انجام ندادی. یا آقا شما برو کنار، شما بنشین و این کار را انجام بده تا سریع تر پیش برود. امیدوارم این اتفاق بیفتد و این آزادراه حداقل در پایان دولت آقای روحانی فاز اولش افتتاح شود. اگر فاز اولش افتتاح شود، خیلی زمان کم می شود. فاز چهارم هم که در دولت قبل تر افتتاح شده است. ان شالله دولت بعدی هم یک فاز دیگر آن را افتتاح می کند و حداقل ببینیم در ده سال آینده آزادراه افتتاح شده است.
تسنیم: در چند جشنواره اخیر دیده‌ایم که فیلم‌های مستندی بیشتر مورد توجه مخاطبین قرار گرفته‌اند که شبیه فیلم‌های داستانی بودند. «آزادراه» هم اینگونه است. به نظر شما دلیل این استقبال چیست؟
انیسی: اگر ما فیلم مستند می سازیم، داریم سعی می کنیم از نظر بصری، ریتم، گرافیک، چشم نوازی و روایت، آن را به سینمای داستانی نزدیک کنیم. سینمایی که بحث روایت، بحث تصویر، بحث سوژه ها از قبل در موردش فکر شده باشد، از این نظر کار کردن برای یک فیلم مستند به شدت سخت تر است. چرا که بعد از تحقیق باید وارد موضوع شوی و انجا باید تصمیم بگیری که کاری را بسازی که در کل دارای یک نگاه و پیوستگی باشد.
سینمای داستانی هم از طرف دیگر دارد سعی می کند از نظر موضوع، از نظر سوژه، از نظر محتوا و نوع ارتباط، داستان خودش را هر چقدر نزدیک تر به واقعیت کند تا هرچه بیشتر مخاطب احساس کند که کار واقعی است. گدار یک جمله ای دارد که می گوید بگذار یک بار برای همیشه تکلیف خودمان را روشن کنیم، بهترین فیلم مستند فیلمی است که شبیه فیلم داستانی است و بهترین فیلم داستانی فیلمی است که شبیه فیلم مستند است.
تسنیم: آقای خان جهانی شما هم به این موضوعی که آقای انیسی گفت، معتقدید؟
خان‌جهانی: نه که باید همه فیلم‌ها اینگونه شود ولی مستندهایی که اینطوری ساخته می شوند به نظر من خوب دیده می شوند. من مثال می زنم، شما در جشنواره سینما حقیقت هشتم یک فیلم دیگر از من دیدید، «گزارش یک بازپرس». ما در ورژن جدیدتری که از آن فیلم داریم به وجود می آوریم، تمام مصاحبه ها را برداشتیم. انگار یک داستانی دارد اتفاق می افتد و جلو می رود. ما بعد از نمایش فیلم فهمیدیم فیلم یا باید داستانی باشد یا گزارشی.
گزارشی – داستانی یک مقدار نچسب تر است. چون این طوری فیلم بهتر دیده می شود. ولی یک جایی هست شما مجبورید، مثلا من چطور می توانم در آزادراه داستان بیاورم. اصلا نمی شود. سوزه هایی وجود دارند که شما نمی توانید در آن ها داستان بیاورید، ولی سوژه هایی هم هست که می توانید خیلی شاعرانه و داستان گونه فیلم را جلو ببریم.
انیسی: داستان یک شیوه است برای جذب مخاطب. یک تکنیک و یک روش است که قبلا در سینمای داستانی جواب خودش را پس داده و با استفاده از داستان سینمای داستانی آمده مخاطب را جذب کرده است. حالا اگر سینمای مستند بتواند به این قضیه نزدیک شود، می تواند محدوده ی مخاطبانش را بیشتر کند. چیزی که هدف همه ی هنرها است.
حسنی: من یک نکته ای می گویم، خواهش می کنم این را منعکس کنید. ما در زمانی که در جشنواره ی فیلم سینما حقیقت بودیم خیلی برایمان جذاب بود که از روابط عمومی وزارت راه مشتاقانه امدند و برایشان جالب بود که به موضوع راه توجه شده و از آن فیلم ساخته شده است و کلا نگاه مثبتی داشتند. ما فکر نمی کردیم که یک فیلمی که اینگونه ساخته می شود، برای خود مسئول روابط عمومی آن وزارت خانه هم این قدر جذابیت داشته باشد و دوست داشته باشند بیایند از نزدیک، ما و فیلم را ببینند. این را منعکس کنید، به خاطر این که این راه تعامل ماست با همدیگر. اگر آن ها یک چراغ سبز نشان دادند، بگذارید متوجه شوند که ما هم این را درک کردیم و برایشان جذاب است که ما هم به آن ها این طور نگاه می کنیم.
کار من برند سازی و توسعه ی یک برند و یک نام تجاری است. آدم به خاطر این که در این بخش دارد کار می کند، در خیلی از مسائل و موضوعات سرک می کشد. من در حوزه ی برند سازی خیلی اکتیو بوده ام. در کارم هم آدم شناخته شده‌ای هستم. من طراح کلید حسن روحانی بودم. تردیدی در این نیست که ما زحمت کشیده ایم دولتی روی کار بیاید. ساخت این فیلم هم خودش یک کمک است. دولت انتخاب کردیم که این ایرادهایش را ببینیم و بگوییم. چه ایرادی دارد.
وقتی که آزادراه ساخته شود همه با همدیگر خوشحالی می‌کنیم. شاید این حرف من کمی آرمان گراست، ولی واقعیت است که وقتی آزادراه ساخته شود همه با هم لذت می برند. نه این که صرفا شما عملکردی داشته باشید و من مدام تحسین کنم. این فرمول ما را جلو نمی برد و به نتیجه نزدیک نمی کند. به هر حال همه با همه ی شرایط سخت، این کار را انجام دادند. امروز نتیجه ای که حاصل شده این است. اگر فیلم آزادراه، یک سانتی متر پروژه را به جلو ببرد این موفقیت است. به نظر من خیلی از بچه ها که در این پروژه زحمت کشیدند آرزویشان همین بود، آنها کسانی هستند که در اینجا نیستند. تمام این آدم ها با این نیت کار را انجام دانند و این برای ما خیلی ارزش دارد.
انتهای پیام/
