نقطه‌ی آغازین عزت یک کشور
اعتمادبهنفس ملی ضرورت جدایی‌ناپذیر عزت ملی است. اعتماد یک ملت به دارایی‌ها و توانایی‌های خویش، در حقیقت نقطه‌ی آغازین و نطفه‌ی اولیه‌ی حرکت یک ملت به‌سوی دستیابی به عظمت، پیشرفت و عزت است.
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،مفاهیم «اعتمادبهنفس ملی» و «عزت ملی» از جمله مهم‌ترین موضوعاتی هستند که می‌توان مدعی بود بر سرنوشت یک ملت به‌طور مستقیم تأثیرگذارند. بنابراین بررسی و مطالعه‌ی این گزاره‌ها برای آینده‌ی کشور از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. در نوشتار حاضر، نقش اعتمادبهنفس ملی در شکل‌گیری و تقویت عزت ملی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. برای این منظور، ابتدا باید تعریفی از این گزاره‌ها به دست داد.
تعریف اعتمادبهنفس ملی
پژوهشگران مختلف در تعریف اعتمادبهنفس ملی، بر دشواری تعریف‌پذیر بودن این مفهوم اشاره کرده‌اند؛ چراکه این گزاره مفهومی ذهنی و روانی است و تعریف ابعاد مختلف آن کار دشواری به نظر می‌رسد. «اعتمادبهنفس ملی اساساً مفهومی نیست که آن را بتوان به‌راحتی تعریف و ابعاد آن را تحدید کرد، زیرا اولاً امری درونی، ذهنی یا روحی و روانی است. ثانیاً امری روحی در سطح ملی است و لذا از ابعاد گوناگونی باید مورد توجه قرار گیرد و همین ذوابعاد بودن، اظهارنظر علمی درباره‌ی آن را دچار مشکل می‌کند.»(1) علی‌رغم وجود این دشواری‌ها، نویسندگان مختلف بر این موضوع اتفاق‌نظر دارند که اعتمادبهنفس ملی مقوله‌ای مرتبط با فرهنگ است و در سطح ملی معنا می‌یابد:
«این مفهوم (که نخستین‌بار در سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ 13 دی 1386 در جمع دانشجویان یزد مطرح شد) تعبیر جدیدی است که اعتمادبهنفس را به‌منزله‌ی یک احساس درونی، باور و اعتقاد فرد انسانی نسبت به خود در سطح یک ملت معرفی می‌کند. بنابراین صفت ملیِ اعتمادبهنفس، مصداق اعتمادبهنفس را از فرد به یک اجتماع بزرگ انسانی تعمیم می‌دهد. شاید بتوان آن را عالی‌ترین سطح اعتماد اجتماعی دانست که در زمینه‌ی چارچوب دولت‌ملت نضج می‌یابد و در تعامل جدی با مفهوم هویت ملی قرار دارد و به مشخصات و ویژگی‌هایی گفته می‌شود که یک جامعه را از جوامع دیگر متمایز کرده و افراد جامعه را به نوعی خودباوری و اتکال‌به‌نفس رهنمون می‌سازد. شاید بتوان آن را واژه‌ی مخالف روحیه‌ی خودباختگی یا کم بها دادن به امکانات و ارزش‌های خودی قلمداد نمود.»(2)
«اعتمادبهنفس مبحثی فرهنگی است که می‌توان در دو سطح فردی و ملی آن را تعریف کرد. در سطح فردی، اعتمادبهنفس به انطباق انتظارات فرد از خویش با توانمندی اجرایش بازمی‌گردد و مرجع خودباوری، فرد یا خویشتن است. اما اعتمادبهنفس ملی دایره‌ی بسیار گسترده‌تری را شامل می‌شود؛ به‌نحوی‌که می‌توان آن را مربوط به باور عمومی نسبت به توان ملی برای تعریف و تحصیل اهداف ملی دانست.»(3) بر این اساس، می‌توان مدعی شد که مرجع خودباوری ملی، مجموعه‌ای از افراد است که با همدیگر برای دستیابی به اهداف خاصی کار می‌کنند. «به بیان دیگر، در اینجا گروه و ملت، ادراکاتی جمعی از حس خودباوری و توانایی‌هایی خاص در انجام امور علمی، اجتماعی، سیاسی و... دارند.»(4)
بنابراین می‌توان مفاهیمی نظیر خودباوری ملی، باور به توانایی‌ها و دارایی‌های خویش و عدم خودباختگی را جوهر اعتمادبهنفس ملی به‌حساب آورد.
تعریف عزت ملی
مفهوم «عزت» یکی از مهم‌ترین عبارات در اندیشه‌ی دینی-سیاسی ماست. این کلیدواژه یکی از پرتکرارترین مفاهیم در ادبیات سیاسی و دینی و حتی زندگی شخصی ما در ابعاد مختلف آن است. مفهوم عزت در ادبیات فارسی به مفاهیمی همچون کرامت، ارجمندی، ارج و بزرگواری معنا می‌شود. بنابراین در تعریف عزت ملی می‌توان چنین آورد که عزت ملی به‌معنای دارا بودن قدرت، اقتدار، بزرگی و ارجمندی در جنبه‌های گوناگون سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی برای یک کشور و ملت است. همچنین با توجه به کلمات متضاد با واژه‌ی عزت می‌توان آن را این‌گونه تعریف کرد: عزت ملی عبارت است از عدم وابستگی و عدم تحقیر و ذلت یک کشور در عرصه‌های جهانی و داشتن استقلال در نظر و عمل.
همچنین در بیانات رهبر معظم انقلاب می‌توان نکات زیر را درباره‌ی عزت ملی یادآور شد: «عزت ملی عبارت است از اینکه یک ملت در خود و از خود احساس حقارت نکند. نقطه‌ی مقابل احساس عزت، احساس حقارت است. یک ملت وقتی به درون خود (به سرمایه‌های خود، به تاریخ خود، به مواریث تاریخی خود، به موجودی انسانی و فکری خود) نگاه می‌کند، احساس عزت و غرور کند، احساس حقارت و ذلت نکند. عزت به‌معنای ساخت مستحکم درونی یک فرد یا یک جامعه است که او را در مقابله‌ی با دشمن، در مقابله‌ی با موانع، دارای اقتدار می‌کند و بر چالش‌ها غلبه می‌بخشد.»(5)
اعتمادبهنفس ملی لازمه‌ی دستیابی به عزت ملی
با توجه به نکاتی که در تعریف این دو گزاره ذکر شد، می‌توان چنین ارزیابی کرد که اعتمادبهنفس ملی ضرورت جدایی‌ناپذیر عزت ملی است. اعتماد یک ملت به دارایی‌ها و توانایی‌های خویش، در حقیقت نقطه‌ی آغازین و نطفه‌ی اولیه‌ی حرکت یک ملت به‌سوی دستیابی به عظمت، پیشرفت و عزت است. در حقیقت اعتماد به خویشتن وسیله و شرط لازم دستیابی به عزت در همه‌ی ابعاد سیاسی و اجتماعی است.
در تعریف عزت ملی می‌توان چنین آورد که عزت ملی به‌معنای دارا بودن قدرت، اقتدار، بزرگی و ارجمندی در جنبه‌های گوناگون سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی برای یک کشور و ملت است.
همان‌گونه که در تعریف این گزاره‌ها روشن شد، می‌توان از دو جنبه بر نقش اعتمادبهنفس ملی در ایجاد و تقویت عزت ملی سخن گفت:
الف) از جنبه‌ی معنوی و فرهنگی
در درجه‌ی نخست می‌توان بر تأثیر وجود اعتمادبهنفس ملی بر ذهنیات یک جامعه از خودش اشاره کرد. اعتمادبهنفس ملی مایه‌ی غرور، سربلندی و خودباوری و مانع از خودکم‌بینی و حقارت و خودباختگی است. یعنی مهم‌ترین دستاورد اعتمادبهنفس این است که یک ملت به وجود خویش، به دارایی‌های خویش، به میراث تاریخی خویش واقف می‌شود و در برابر ملت‌های دیگر، فرهنگ‌ها و افکار دیگر، احساس حقارت نمی‌کند. برای روشن شدن اهمیت این موضوع می‌توان به وضعیت تاریخی-فلسفی کشورمان و همچنین کشورهای اسلامی در زمانه‌ی کنونی در برابر فرهنگ و فلسفه‌ی مسلط، یعنی تمدن غرب اشاره کرد.
بخشی از اندیشمندان و سیاست‌مداران کشورهای اسلامی، پس از افول تمدن اسلامی و روبه‌زوال نهادن قدرت کشورهای اسلامی و قدرت گرفتن دنیای غرب، در برابر آن به‌نوعی احساس خودباختگی کردند و گذشته و عظمتِ میراث تاریخی-تمدنی خویش را از یاد بردند؛ تاجایی‌که تنها راه پیشرفت و توسعه را رجوع به فرهنگ غرب و تسلیم در برابر آن معرفی کردند. برای نمونه، می‌توان به اظهارات معروف روشن‌فکر غرب‌زده، یعنی حسن تقی‌زاده اشاره کرد: «وظیفه‌ی اول همه‌ی وطن‌پرستان ایران، قبول و ترویج تمدن اروپا و اخذ آداب و عادات و کل اوضاع فرنگستان است... ایران باید ظاهراً و باطناً و جسماً و روحاً فرنگی‌مآب شود.»(6) جالب اینجاست که تقی‌زاده در حالی افکار خویش را در قالب وطن‌پرستی ارائه می‌کند که محتوای آن چیزی جز تحقیر وطن و ملیت ایرانی در برابر غرب نیست.
متأسفانه چنین رویکردهایی تاکنون نیز در بین برخی از روشن‌فکران و سیاست‌مداران ما هنوز از میان نرفته است. ریشه‌ی این خودباختگی را تنها می‌توان در یک عبارت خلاصه کرد و آن‌هم غرب‌زدگی است. جلال آل‌احمد در رساله‌ی «غرب‌زدگی» خود تعریف جالبی از غرب‌زدگی و نتیجه‌ی آن یعنی بی‌هویتی ارائه داده است: «غرب‌زدگی می‌گویم و اگر به مذاق خوشایند نیست، بگویم گرمازدگی یا سرمازدگی، اما نه! دست‌کم چیزی است در حدود سن‌زدگی! دیده‌اید که گندم را چطور می‌پوساند؟ از درون. پوسته‌ی سالم برجاست، اما فقط پوست است، عین همان پوستی که از پروانه‌ای بر درختی مانده...»(7)
بنابراین مهم‌ترین دستاورد اعتمادبهنفس ملی، که به‌صورت معنوی بر دستیابی به عزت ملی یاری می‌رساند، داشتن روحیه‌ی خودباوری و عزت نفس است که مسیر را برای دستیابی به عزت ملی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هموار می‌کند.
ب) از جنبه‌ی مادی
اعتمادبهنفس ملی همچنین به‌لحاظ مادی و اقتصادی، باعث دستیابی به عزت ملی می‌شود. به این طریق که اگر ملتی صاحب اعتمادبهنفس باشد، مسیرهای پیشرفت اقتصادی، صنعتی و بازرگانی را طی خواهد کرد و همین امر در طولانی‌مدت باعث ارتقای شاخصه‌های اقتصادی و مادی زندگی در یک کشور خواهد شد. رهبر انقلاب نیز در دیدار دانشجویان استان یزد، کل سخنرانی خویش را به مفهوم اعتمادبهنفس ملی اختصاص دادند و در بیان اهمیت آن فرمودند: «وجود اعتمادبهنفس ملی در یک ملت، مهم‌ترین تأثیرش این است که حالت انتظار کمک و دستگیری از دیگران را از انسان می‌گیرد. ملتی که به خودش اعتماد ندارد، همیشه منتظر است برای او چیزی فراهم کنند و به او بدهند. وقتی منتظر بودید برایتان غذای آماده بیاورند، دیگر غذا درست نمی‌کنید، غذا درست کردن هم بلد نمی‌شوید. این یکی از خطرات عمده است، خیلی هم واضح است؛ یعنی چیز فلسفی پیچیده‌ی مشکلی نیست. اما همین شیء واضح و سازوکار واضح برای عقب‌ماندگی کشور، گاهی از نظر ماها مورد غفلت قرار می‌گیرد.»(8)
همچنین می‌توان به اندیشه‌های موجود در زمینه‌ی دوگانه‌ی پیشرفت یا پیشرفت درون‌زا یا توسعه‌ی برون‌زا اشاره کرد. درحالی‌که اندیشه‌ی غرب و غرب‌گرا در طول تاریخ کشور به گزاره‌ی «توسعه‌ی برون‌زا» تکیه کرده و در عمل از پیشرفت وابسته و صنایع وابسته و مونتاژ دفاع کرده است، اندیشه‌ی درون‌گرا و ملی‌گرا، «پیشرفت دورن‌زا» را، که خود از نتایج اعتمادبهنفس ملی است، مورد توجه قرار می‌دهد و بر اقتصاد دانش‌بنیان، صنایع بومی و پیشرفته و مفاهیمی از این دست تأکید می‌کند. بدیهی است که اقتصاد بومی و پیشرفت دورن‌زا در نهایت منتهی به حفظ شأن و اقتدار کشور در عرصه‌ی بین‌المللی و دستیابی به عزت ملی خواهد بود، درحالی‌که وابستگی اقتصادی و فرهنگی ناشی از مباحث توسعه و پیشرفت برون‌زا، عزت ملی کشور را خدشه‌دار خواهد کرد.
پی‌نوشت‌ها:
1. رحیمی، علیرضا، سیاست‌های افزایش اعتمادبهنفس ملی، تهران، پژوهشکده‌ی هنر و رسانه، 1392.
2. همان.
3. افتخاری، اصغر، امنیت اجتماعی‌شده و اعتمادبهنفس ملی رویکرد اسلامی، مجموعه مقالات همایش فرهنگی عمومی، اعتمادبهنفس ملی و انقلاب اسلامی، دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران، 1387، ص46.
4. بهرامی، وحید، بایدها و نبایدهای تحقق اعتمادبهنفس ملی، وب‌سایت اندیشکده‌ی برهان، 29 بهمن 1393.
5. عزت ملی چیست؟، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، 18 بهمن 1393.
6. گفتمان سوخته، جامعه‌ی اسلامی دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد، 1389.
7. آل‌احمد، جلال، غرب‌زدگی، چاپ سوم، انتشارات فردوس، تهران، 1375.
منبع:برهان
انتهای پیام/
