۱۰ درصد آمار جمعیتی استان مرکزی را "حاشیه‌نشینان" تشکیل می‌دهند
نخبه علمی بسیجی حوزه جامعه‌شناسی استان مرکزی با بیان اینکه ۱۰ درصد آمار جمعیتی استان مرکزی را جمعیت حاشیه‌نشین تشکیل می‌دهد گفت: فعالیت‌های جزیره‌ای و متفرقه در بخش مقابله با آسیب‌های اجتماعی موثر نیست.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، گسترش آسیب‌های اجتماعی هشداری برای مسئولان است بنابراین راهکار مقابله با تهدیدات اجتماعی و فرهنگی مسئولیت‌پذیر بودن همه دستگاه‌ها و نهادهای مسئول است.
آسیب‌های اجتماعی مانند آسیب‌های طبیعی‌اند مانند زلزله که می‌تواند بنای خانه‌ها را تخریب کند، این آسیب‌ها بنیان خانواده و اجتماع را برهم می‌ریزد و اگر به موقع و به‌هنگام شناخته شود و یا پیشگیری شود احتمال کاهش خسارت‌ها افزایش می‌یابد اما اگر نسبت به آن غفلت شود خدای نکرده ممکن است بنای جامعه را متزلزل کند.
مقام معطم رهبری در 11 اردیبهشت 95 با تاکید بر ضرورت توجه به موضوع آسیب‌های اجتماعی فرمودند: "درست است که ما در کشور در درجه اول مسئله اقتصاد را داریم و خود مشکلات اقتصادی هم یکی از آن عوامل ریشه‌ای این مفاسد مورد توجه ما است، لکن مسئله مفاسد اجتماعی با شرحی که در جلسه قبل داده شد، یکی از بیماری‌هایی است که هر روزی که بر آن بگذرد و علاج نشود، عمق بیشتری پیدا می‌کند و علاجش دشوارتر خواهد شد. لذا مسئله فوق‌العاده مهم است."
همزمان با هفته بسیج فرصتی شد تا خبرنگاران تسنیم در مصاحبه‌ای تفصیلی با "عباس خسروانی" نخبه بسیجی استان مرکزی در حوزه جامعه‌شناسی و پژوهشگر برتر استان و عضو انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان پیرامون مسائل مختلف حوزه آسیب‌های اجتماعی به گفتوگو بنشینند.
مشروح گفت‌و‌گوی خبرنگاران تسنیم با "عباس خسروانی" نخبه بسیجی استان مرکزی در حوزه جامعه‌شناسی و پژوهشگر برتر استان و عضو انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان در زیر می‌آید:
تسنیم: در طول دو سال گذشته شاهد توجه مسئولان به حوزه آسیب‌های اجتماعی هستیم و در رسانه‌ها هم صحبت از این موضوع زیاد به گوش می‌رسد، این گونه توجهات ناشی از چیست و این دغدغه‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خسروانی: یکی از اتفاقات خوبی که در کشور ما و در سطح مدیران و مسئولان رخ داده اجماع نظر آنها بر سر به رسمیت شناختن مسائل و آسیب‌های اجتماعی و اعتراف به وجود این آسیب‌ها و خطرات و تهدیداتی که کشور از ناحیه آسیب‌ها متحمل می شو، است.
در راس همه مسئولان شخص مقام معظم رهبری است که تاکیدات خاص و دغدغه عمیقی نسبت به این موضوع دارند و شخصا وارد عمل شده‌اند و تاکنون جلسات متعددی را با مسئولان عالی رتبه در این باره برگزار کرده‌اند و این نشان از اهمیت و حساسیت موضوع دارد که خوشبختانه به خوبی درک شده‌اند.
این یک فرصت در حوزه آسیب‌های اجتماعی است که باید به خوبی از آن استفاده کنیم فضا برای کار در این زمینه مهیا شده در حالی که در یک دهه قبل چنین فضائی وجود نداشت.
تسنیم: چرا فکر می‌کنید که این وضعیت می‌تواند یک فرصت باشد؟
خسروانی: از این جهت که مسائل اجتماعی در کشور ما سال‌ها است که وجود دارد ولی کمتر به آنها توجه شده است، اگر شما به بررسی دغدغه‌های مسئولان کشور در 3 دهه اخیر بپردازید به خوبی متوجه می‌شوید که دغدغه‌های اصلی آنها در حوزه اقتصاد و معیشت متمرکز شده و کمتر به مسائل و آسیب‌های اجتماعی پرداخته‌اند.
تحلیل محتوای برنامه‌های 5 ساله توسعه اول تا پنجم گویای این واقعیت است که آسیب‌های اجتماعی برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران ما یک دغدغه و مسئله جدی نبوده است.
البته این موضوع در درون جامعه هم وجود داشته و مردم مطالبه اصلی شان حل مسائل اقتصادی بوده است وقتی که حاکمیت و مردم آسیب‌های اجتماعی را مسئله خود یا حداقل مسئله اولویت دار خود نمی‌دانند طبیعتا ورود به این عرصه هم رخ نمی‌دهد و اگر هم رخ دهد اثرگذار نیست.
نمونه اش فعالیت‌های جزیره‌ای و متفرقه‌ای است که بعضا صورت گرفته اما نتیجه‌ای در بر نداشته است به عبارتی می‌خواهم بگویم تا به امروز آسیب‌های اجتماعی برای کشور ما تبدیل به مسئله نشده و امروز ما شاهد تبدیل شدن آن به یک مسئله هستیم که ذهن حاکمیت و مردم را درگیر خود کرده و این یک اتفاق یا پدیده خوبی است که می‌تواند یک فرصت باشد.
تسنیم: چرا فکر می‌کنید آسیب‌های اجتماعی تاکنون به مسئله برای کشور تبدیل نشده است؟
خسروانی: به این دلیل که ما زمانی می‌توانیم از مسئله شدن یک پدیده سخن بگوئیم که آن پدیده فکر و ذهن نخبگان و افکار عمومی یک جامعه را به خود مشغول کند و آنها را به فکر فرو ببرد و در ذهن آنها سوال و حیرت ایجاد بکند و آنها را به سمت پیدا کردن راه حل سوق دهد این اتفاقات در کشور ما رخ داده است.
به طوری که حاکمیت به این نتیجه رسیده که از ناحیه آسیب‌های اجتماعی متحمل خسارت‌های زیادی می‌شود و باید برای این آسیب‌ها هزینه‌های گزافی کند و از سوی دیگر سرمایه‌های کشور به ویژه سرمایه انسانی که ارزشمندترین سرمایه یک کشور است در حال پرت شدن است و همچنین مسیر پیشرفت و رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز ناهموار شده است.
مجموعه‌ای از این گونه سوال‌ها در میان مسئولان حیرت ایجاد کرده و ذهن آنها را به خود مشغول کرده و حال به دنبال یافتن راه حل هستند و چه بسا در این مرحله با دست پاچگی راه حل‌هائی را ارائه دهند که چندان مثمر ثمر نیست.
از سوی دیگر مردم هم نسبت به آسیب‌های اجتماعی دغدغه‌مند شده‌اند و در حال مطالبه‌گری هستند، امروز خانواده‌ها از اینکه ممکن است فرزندشان در دام اعتیاد گرفتار شود نگرانند.
امروز خانواده‌ها از اینکه ازدواج فرزندانشان به تاخیر بیفتند یا منجر به طلاق شود نگران‌اند و ده‌ها نگرانی دیگر که در مجموع مردم را نسبت به آسیب‌های اجتماعی نگران کرده است و در نهایت یک علامت سوالی را در ذهن آنها ایجاد کرده که چگونه می‌توان این وضعیت را اصلاح کرد و از گسترش آن جلوگیری کرد.
تسنیم: با توجه به اینکه اشاره کردید آسیب‌های اجتماعی یک‌باره به وجود نمی‌آیند بلکه ریشه در سال‌های گذشته دارد چرا پرداختن به آن در حاشیه است؟
خسروانی: در یک دوره‌ای یک تئوری بر کشور حاکم بود که معتقد بود اگر ما به رشد اقتصادی برسیم و مشکلات اقتصادی را برطرف کنیم به خودی خود آسیب‌های اجتماعی هم فروکش می‌کنند و امکان ظهور و بروز پیدا نمی‌کنند.
بنابراین اولویت خود را بر رشد اقتصادی گذاشتند در اینجا دو نقد جدی وارد است که البته در گذشته برخی این را مطرح کردند اما گوش شنوایی نبود، اولاً که این رشد اقتصادی و در نهایت توسعه اقتصادی آن گونه که گفته می‌شد رخ نداد چون اگر رخ داده بود امروز ما با مشکل حاد در حوزه اشتغال، بازار کسب و کار، بهره‌وری، اصل 44 وغیره روبه‌رو نبودیم.
بنابراین آسیب‌های اجتماعی در این بستر رشد کردند، از سوی دیگر اگر ما این فرض را بپذیریم که رشد اقتصادی رخ داده باز هم دلیلی بر غفلت ما از مسائل اجتماعی نمی‌شود چراکه رابطه بین اقتصاد و آسیب‌های اجتماعی یک رابطه علت و معلولی نیست به این معنا که ما نمی‌توانیم ادعا کنیم که اگر در یک کشوری رشد اقتصادی وجود دارد در نتیجه منطقا آسیب‌های اجتماعی هم وجود ندارد و یا بلعکس.
بلکه می‌توانیم ادعا کنیم که می‌تواند تاثیرگذار باشد که میزان این تاثیر از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است به عبارتی آسیب‌های اجتماعی منابع و ریشه‌های دیگری غیر از اقتصاد هم دارند که از این موضوع هم غفلت شده است و البته هنوز هم این تفکر وجود دارد ولی باید با گفتوگو و بحث‌های علمی به یک اجماع و توافق کلان بر سر حل مسائل اجتماعی برسیم.
تسنیم: اگر بخواهیم نگاهی به وضعیت استان مرکزی در حوزه آسیب‌های اجتماعی بیندازیم نظر شما در این باره چیست و این وضعیت را چطور تحلیل می‌کنید؟
خسروانی: استان مرکزی با آسیب‌های اجتماعی متعددی روبه‌رو است که گفته شده توسط نهادهای مسئول احصا و اولویت‌بندی شده‌اند. آسیب‌هایی چون اعتیاد که حجم بالایی از دستگیرشدگان توسط پلیس و حجم بالائی از پرونده‌های تشکیل شده در محاکم قضائی را به خود اختصاص داده است.
طلاق هم جزو این آسیب‌هاست که خطرش خیلی جدی است به طوری که از هر 4 یا 3 ازدواج در استان یکی به طلاق منجر می‌شود و این آمار جدای از طلاق‌های عاطفی است که در برخی خانواده‌ها وجود دارد ولی به دلیل فشارهای اجتماعی قادر به طلاق قانونی نیستند.
آسیب دیگر حاشیه‌نشینی است که با مقوله‌هائی چون توسعه بی‌حساب و کتاب شهری و صنعتی شدن بی‌برنامه استان و به ویژه شهر اراک در ارتباط است.
طبق آمارها بیش از 10 درصد جمعیت استان و جمعیتی حدود 140 هزار نفر حاشیه‌نشین داریم که خود منبع بروز آسیب‌های اجتماعی ثانویه است.
کودکانی که در این سکونت‌گاه‌ها زندگی می‌کنند بیشترین آسیب‌ها را متحمل می‌شوند به طوری که گفته شده چیزی بالغ بر 27 هزار دانش‌آموز داریم که در این سکونت‌گاه‌ها زندگی می‌کنند که بخشی از آنها با مشکلات حاد روبه‌رو هستند و باید به شکل اوژانسی به آنها رسیدگی کرد.
یک آسیب دیگر بروز خشونت و نزاع‌های جمعی است که طبق آمارها با روند صعودی در این باره روبه‌رو هستیم، آسیب‌ها بسیارند و متنوع و نکته مهم اینجاست که ما امروز با پدیده هم‌افزائی آسیب‌های اجتماعی روبه‌رو هستیم به طوری که آسیب‌های همدیگر را حمایت و تقویت می‌کنند و ارتباط تنگاتنگی بایکدیگر دارند.
تسنیم: آیا آمارهای موجود می‌تواند منبعی برای اثبات وجود آسیب‌های اجتماعی و میزان شیوع آنها باشد؟
خسروانی: جواب این سوال یک جواب مطلق مثبت یا منفی نیست آمارها یک ابزارند برای اینکه ما به یک شناخت کلی از پدیده برسیم.
یکی از منابع اثبات وجود آسیب اجتماعی در یک شهر، آمار و میزان شیوع آن پدیده است البته این آمار باید به روشی علمی و قابل اتکا و معتبر به دست بیاید که خود این موضوع جای بحث دارد چون بعضا مشاهده می‌شود که در مورد یک موضوع واحد یا یک آسیب مثل اعتیاد یا طلاق یا حاشیه‌نشینی از سوی نهادهای مختلف آمارهای مختلف داده می‌شود.
به هر حال سیاست‌گذار و برنامه‌ریز باید مشخص کند که از چه آماری می‌خواهد استفاده کند و کدام آمار برایش مهم است، مثلا در حوزه اعتیاد آمار دستگیر شدگان مهم است یا آمار مجرمانی که برای آنها در ارتباط با اعتیاد و مواد مخدر حکم صادر شده است.
در اینجا تکلیف معتادان دستگیر نشده چه می‌شود، این‌ها سوالاتی است که برنامه‌ریزان ما و مسئولان امر باید به آن توجه کنند ضمن آنکه ما نباید در آمار توقف کنیم.
آمارها نیازمند تحلیل عالمانه هستند که باید به دست متخصصین آن صورت بگیرد که متاسفانه کمتر اتفاق می‌افتد و من معتقدم مسئولان مربوطه استان در جلسات و تصمیم‌گیری خود از متخصصان و خبرگانی در حوزه مسائل اجتماعی استفاده کنند که توان تحلیل عالمانه آمارها را داشته باشند چون از دل این تحلیل‌ها راهکار بیرون می‌آید.
تسنیم: آیا می‌توانید در این باره مثالی بزنید که چگونه راه حل‌های ارائه شده به نتیجه مطلوب نمی‌رسند؟
خسروانی: یک مثال واضح درباره حاشیه‌نشینی در استان و شهر اراک است و راهکارهائی که از دل جلسات بیرون می‌آیند، من فکر می‌کنم شناخت خوبی از پدیده حاشیه‌نشینی در استان شکل نگرفته است.
اینکه ما حاشیه‌نشینی یا به اصطلاح سکونت‌گاه‌های غیررسمی را چه چیزی تعریف می‌کنیم خیلی مهم است، ما در ابتدای کار باید روی این موضوع به توافق برسیم، چه بسا برخی از مناطقی که دوستان ما در نهادهای مسئول فکر می‌کنند سکونت گاه غیررسمی است، ولی به واقع سکونت‌گاه غیررسمی نیست و از دامنه شمول آن خارج است.
عکس این قضیه هم صادق است، این موضوع بحث مفصلی را می‌طلبد که فکر می‌کنم باید اصلاحاتی در این زمینه صورت بگیرد. نکته بعدی اینکه اگر ما تشخیص دادیم به درست یک مکانی یا منطقه ای سکونت‌گاه غیررسمی است چه باید بکنیم که آسیب‌های اجتماعی در این مناطق کاهش یابد.
من وقتی گزارش عملکرد برخی نهادها درباره سکونت‌گاه‌های غیررسمی را می‌خوانم می‌بینم که داریم راه را اشتباه می‌رویم که ناشی از تحلیل‌های غلط است.
وقتی که ما می‌گوئیم یک مکانی سکونت‌گاه غیررسمی است پس منطقا باید بپذیریم که این مکان با مکان رسمی متفاوت است پس راهکارها هم باید متفاوت باشند نه اینکه همان خدماتی که در سکونت‌گاه‌های رسمی ارائه می‌شود را به غیر رسمی‌ها هم ارائه دهیم و بعد فکر کنیم که مشکل برطرف می‌شود.
نکته دیگر آن که مسئولان راهکار حل مسئله حاشیه‌نشینی را در ارائه خدمات به اهالی این مناطق خلاصه کرده‌اند و مدام آمار می‌دهند که ما به این مردم فلان خدمات یا فلان امکانات را ارائه کردیم در حالی که با این کار ما عملا سکونت گاه‌های غیررسمی را به رسمیت شناخته‌ایم و داریم همان گونه که با سکونت‌گاه‌های رسمی برخورد می‌کنیم با غیررسمی‌ها هم برخورد می‌کنیم، مثلا می‌گویند مدرسه بسازیم، امکانات ورزشی مهیا کنیم یا مشکل تغذیه دانش آموزان را حل کنیم.
سوال این است که اگر قرار باشد با ارائه این گونه خدمات در این مکان‌ها مشکل حاشیه‌نشینی برطرف شود پس سکونت‌گاه‌های رسمی باید فاقد هرگونه آسیب اجتماعی باشند در حالی که اینگونه نیست.
من فکر می‌کنم کسانی که دارند در این زمینه کار می‌کنند به دنبال حل مسئله حاشیه‌نشینی نیستند بلکه به دنبال پوشش دادن و کنترل کردن عوارض ظاهری حاشیه‌نشینی هستند، به عبارتی آنها دنبال کاهش آسیب دیدگان هستند نه خود آسیب، یعنی ما حاشیه‌نشینی را پذیرفته‌ایم و حالا دنبال کاهش عوارض آن هستیم و این یک کار غلط و عبثی است چون ما باید به طور مداوم و در طول سال‌ها به همین کار ادامه دهیم.
بسیاری از راهکارهایی که از دل جلسات مربوطه در استان بیرون می‌آید ناظر بر آسیب دیدگان است نه آسیب، یعنی همه تمرکز روی اتفاقات بعد از وقوع آسیب است، بنابراین نباید در حل مسائل اجتماعی به ارائه راه حل‌های خرد و پیش پا افتاده بسنده کرد و امیدوار بود که آنها را برطرف کرد.
تسنیم: یعنی شما معتقدید باید یک بازتعریفی از مفهوم حاشیه‌نشینی داشته باشیم؟
خسروانی: بله این کار باید انجام شود برخی مناطق با گذشت زمان و فشاری که بر مدیریت شهری آوردند در دل شهر هضم شدند و به یک همنوائی رسیده‌اند و بسیاری از امکانات اساسی شهری مثل آب و برق و گاز و تلفن و مراکز آموزشی و درمانی و غیره را از دولت دریافت کرده‌اند و در نتیجه برخی از مولفه‌های حاشیه‌نشینی را از خود دور کرده‌اند و به پارامترهای شهری نزدیک شده‌اند و سخت می‌توان نام سکونت گاه غیر رسمی را بر آن نهاد.
همچنین در تعریف حاشیه‌نشینی می‌گویند که نقاطی جرم‌خیز هستند اما آیا ما امروز سند معتبر علمی داریم که ثابت کند مثلا چشمه موشک میزان جرم‌خیزی‌اش از شهرک‌های اقماری که امروز در اراک و اطراف اراک ساخته شده‌اند بیشتر است.
ضمن اینکه باید مراقب بود که ما با سکونت‌گاه‌های غیررسمی دیگر در اراک روبه‌رو نشویم، هم‌اکنون ما نقاطی را در اراک داریم که مستعد تبدیل شدن به حاشیه یا سکونت‌گاه غیررسمی هستند.
کار اساسی این است که از همین الان برای این مناطق چاره‌اندیشی کنیم، نه اینکه اجازه بدهیم نقاطی چون گاوخانه به سکونت‌گاه غیررسمی تبدیل شود و بعد کلی سرمایه و انرژی و امکانات شهری را برای خدمت‌رسانی به آن بسیج کنیم، این نقاط مستعد باید شناسائی شوند.
تسنیم: چه نقاط امید بخشی را در زمینه آسیب‌های اجتماعی در استان می‌بینید؟
خسروانی: نقدهای ما به عملکردهای موجود در زمینه حل آسیب‌های اجتماعی نافی خدمات و تلاش‌های صورت گرفته نیست بلکه امید به حل مسائل و کاهش آسیب‌های اجتماعی داریم چون همه ما در قبال این پدیده مسئولیم و اگر مسئولیت نپذیرفتیم از عوارض آن در امان نیستیم.
امروز هیچ خانواده‌ای در استان از عوارض آسیب‌های اجتماعی در امان نیست چون این آسیب‌ها کلیت جامعه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در استان مرکزی کارهای خوبی در این باره صورت گرفته که می‌توان به طرح‌هائی چون تدوین سند جامع کنترل و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی یا سند جامع آسیب‌های ا جتماعی که یک کار کارشناسی است و ما هم به آن احترام می‌گذاریم اشاره کرد.
همچنین تشکیل چند کارگروه از جمله کارگروه ارتقا وضعیت امور اجتماعی استان یا ستاد فامسا در استانداری از دیگر کارهای خوب است که جای تقدیر دارد.
نکته دیگر تاکیدات خاص مسئولان مربوطه به ویژه دفتر امور اجتماعی در استانداری بر ورود همه مسئولان و نهادها به عرصه آسیب‌های اجتماعی است که جای تشکر دارد، چون آسیب‌های اجتماعی بدون مشارکت همگانی امکان پذیر نیست. از سوی دیگر درگیر کردن سمن‌ها با این موضوع و ورود آنها به این عرصه حساس هم امید آفرین است.
تسنیم: آیا پیشنهاد یا نکته دیگری دارید که در این باره بیان کنید؟
خسروانی: واقعیت این است که ما با یک غفلت 20 ساله نسبت به مسائل اجتماعی روبه‌رو هستیم و این موضوع کار را بسیار دشوار کرده است ما در حوزه آسیب‌های اجتماعی با محدودیت بودجه و محدودیت زمان روبه‌رو هستیم.
بهترین دولت و مسئول دولتی کسی است که بتواند با بودجه محدود و در زمان محدودی که دارد بتواند بهترین عملکرد را در کنترل آسیب‌های اجتماعی از خود ارائه دهد.
به‌زودی مطالبه‌گری مردم در این حوزه از دولت افزایش می‌یابد و دولت‌ها باید پاسخگو باشند بنابراین هرگونه غفلت در این زمینه جایز نیست و چه بسا محکوم است، پس ما باید با فکر و اندیشه و نه صحنه‌سازی و گزارش‌دهی‌های صوری و مصنوعی به جنگ آسیب‌های اجتماعی برویم.
نکته آخر اینکه آسیب‌های اجتماعی یک شبه بوجود نیامده‌اند که بخواهند یک شبه از بین بروند بلکه این امر یک فرایند زمان بر و مدیران فکور و با حوصله را طلب می‌کند.
گفتوگو و تنظیم از آیدا حبیبی
انتهای پیام/
