«مسعود رضایی»، قائم‌ مقام مرکز مطالعات خلیج‌فارس در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری تسنیم، در خصوص عوامل واگرا در روابط ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس، با اشاره به فقدان بن‌مایه‌های هویت ملی اعضای این شورا خاطرنشان کرد: کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس از دهه 70 ضرورت تشکیل یک شورای عربی را احساس می‌کردند. آن­ها در زمان حمله عراق به ایران در سال 59 و تأکید ایران بر خروج سریع‌تر عراق از سرزمین‌های ایران، تصمیم به اجرایی کردن این خواسته خود گرفتند. بر این اساس، مقامات 6 کشور عربی کویت، عربستان، بحرین، قطر، امارات و عمان جلساتی برگزار کردند. تشکیل یک شورا محور کلیه مذاکرات قرار گرفت.

وی با توجه به اینکه امیر کویت دو ماه بعد از آغاز جنگ تحمیلی و در یازدهمین اجلاس سران عرب در امان، پایتخت اردن پیشنهاد ایجاد یک راهبرد مشترک برای همکاری در زمینه‌های مختلف را به کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس ارائه می‌کند، گفت: این 6 کشور عربی در ژانویه 1981 در حاشیه کنفرانس سران اسلامی در عربستان جلسه‌ای تشکیل دادند. کویت در آنجا طرحی را ارائه داد که متضمن دور کردن خلیج‌ فارس از کشمکش‌های بین‌المللی بود. منظور از کشمکش‌ها نیز جنگ ایران و عراق بود.

قائم‌ مقام مرکز مطالعات خلیج‌فارس با تأکید بر اینکه سه طرح مختلف در اجلاس مذکور از سوی سه کشور مطرح شد، بیان داشت: پیشنهاد عربستان بر مبنای انعقاد قراردادهای امنیتی بود. کویت در زمینه فعالیت‌ها و مسائل اقتصادی، انرژی، صنعت و فرهنگ پیشنهادهایی داشت. عمان نیز تشکیل یک نیروی دریایی مشترک برای حفاظت از تنگه هرمز را مورد تأکید قرار داد. اجلاس وزرای این 6 کشور در فوریه همان سال در ریاض برگزار و در آنجا بر ایجاد شورای همکاری توافق شد. وزرای خارجه یک ماه بعد در مسقط اساسنامه شورا را تصویب کردند.

وی با اشاره به اینکه یک کمیته فنی در مارس 1981 مأمور پیگیری اساسنامه شد، خاطرنشان کرد: شورای همکاری خلیج‌فارس در همان ماه با انتشار بیانیه‌ای به‌ طور رسمی فعالیت خود را شروع کرد. بی‌تردید جنگ ایران و عراق در راه‌ اندازی این شورا در یک برهه زمانی بسیار کوتاه تأثیر مهمی داشته است. این کشورها نگران بودند که این جنگ دامن آن‌ها را بگیرد.

رضایی با تأکید بر عوامل دیگر مؤثر بر نگرانی اعراب مطرح کرد: تغییرات صورت گرفته در ایران از جمله انقلاب اسلامی، جنگ ایران و عراق در کنار تحولات سیاسی آمریکا و تک دوره‌ای شدن ریاست جمهوری جیمی کارتر و نقل و انتقالات سیاسی در ایالات‌ متحده سبب شد که کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌ فارس درصدد تشکیل یک مجموعه منطقه‌ای برای حفظ ثبات خود برآیند. برژینسکی، مشاور امنیت ملی جیمی کارتر در کتاب خود در این رابطه می‌نویسد که عربستان سعودی امنیت حوزه‌های نفتی خود را در مخاطره حتمی می‌دید و در اواخر سپتامبر 1981 از آمریکا درخواست کمک کرد.

وی با بیان اینکه دولت سعودی خواستار ارسال فوری هواپیماهای آواکس برای عملیات اکتشافی در خلیج‌فارس بود، اشاره داشت: سعودی‌ها می‌ترسیدند که ایران در واکنش به عملیات عراق، به تجهیزات نفتی کشورهای حوزه خلیج‌ فارس از جمله عربستان حمله کند. از همان زمان، نگاه ایران هراسانه در بین کشورها از جمله عربستان به حداکثر رسیده بود. همه شواهد و قرائن نشان می‌دهد که علت‌العلل تشکیل چنین شورایی در حوزه خلیج‌فارس، ترس کشورهای منطقه از ایران است.

کارشناس مسائل خلیج‌ فارس با توجه به اینکه ایران در ابتدای دهه 70 و در زمان خروج انگلستان از منطقه خلیج‌ فارس، پیشنهاد ایجاد مجموعه‌ای منطقه‌ای را داده بود، خاطرنشان کرد: با این‌ حال این موضوع مورد پذیرش واقع نشد. کشورهای عربی حاشیه خلیج‌ فارس در عرصه‌های نظامی، سیاسی و امنیتی تحت نفوذ مستقیم یا غیرمستقیم آمریکا قرار دارند؛ زیرا آن‌ها فاقد بن‌ مایه‌های هویت ملی و درونی مورد نیاز برای بقا هستند و سازوکارهای ضروری برای این امر را ندارند. بر این اساس، همواره سعی می‌کنند با امضای قراردادهای بین‌المللی با کشورهای فرا منطقه‌ای، کمبودها و خلأها را جبران کنند. پیمان امارات با فرانسه و قرارداد بحرین، قطر و عربستان با ایالات‌متحده در همین چارچوب است.

وی در تبیین واگرایی کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس و ایران چند عامل را دخیل دانست و افزود: مهم‌ترین نکته به مذهب و ملیت مربوط می‌شود. هویت عجم در برابر عرب و تقابلات آن‌ها، قرن‌ها و شاید بیشتر از 2000 سال در این منطقه مطرح بوده است. ایران بعد از تشرف به اسلام، پرچم‌دار مذهب تشیع شد و مسئله هویت مذهبی به هویت قومیتی اضافه شد. همین امر، یک چالش ژئوپلیتیکی را بین ایران و اعراب دامن زد.

قائم‌ مقام مرکز مطالعات خلیج‌فارس اعتقاد به امنیت بومی در مقابل امنیت غرب محور را عامل واگرای دیگر خواند و مطرح کرد: برداشت طرفین در این مورد متفاوت است. ایرانیان همواره به امنیت منطقه‌ای و بومی اعتقاد داشته‌اند و بلوک مقابل غرب محور هستند. آن‌ها همواره به دنبال تأمین امنیت خود و منطقه با استفاده از نیروهای فرا منطقه‌ای هستند، با این استدلال که خود قادر به تأمین امنیت نیستند.

وی با تأکید بر اینکه ضعف نظامی کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در برابر ایران یکی دیگر از عوامل واگرایی است، اشاره داشت: نکته بعد در این زمینه تفاوت چشمگیر جمعیتی است. ایران با جمعیتی بالغ‌بر 75 میلیون نفر، جمعیتی به‌ مراتب بیشتر از این کشورها دارد.

رضایی عامل دیگر در این‌ باره را برنامه هسته‌ای دانست و تأکید داشت: کشورهای حاشیه خلیج‌فارس علی­رغم توافق ایران در سطح بین‌المللی بر سر مسائل هسته‌ای همچنان نگاه محتاطانه‌ای به این توافق دارند. ملک سلمان، پادشاه عربستان در تماس اخیر ترامپ بر اجرای دقیق این توافق و ایجاد مکانیسم‌های نظارتی به بهترین شکل تأکید کرد. مورد دیگر به اختلافات ارضی مربوط می‌شود. البته ایران این مسئله را حل‌وفصل کرده است. با این‌ حال، امارات بر مبنای ادعاهای واهی که از نظر حقوق بین‌الملل فاقد ارزش است، درباره جزایر سه‌گانه اظهارنظر می‌کند.

انتهای پیام/