جهان امروز جهانی محتاج به انرژی است، چراکه پایه و اساس تمدنهای شکل گرفتهی روز برپایهی ماشین استوار بوده و حرکت این ماشین مستلزم بهرهگیری از انرژی میباشد. نفت همواره بهعنوان یکی از منابع مهم تأمین انرژی در جهان، تأثیرات قابل توجهی را بر نحوهی تعامل میان کشورها گذاشته است. ارزش نفت بهقدری است که ملتها در ادبیات رایج خود آن را «طلای سیاه» نامیده و بهخوبی بر این مسئله واقف اند که تأمین نور، گرما و بخش قابل توجهی از نیازهای روزمرهی زندگیشان وابسته به نفت و مشتقات آن میباشد.
در اقتصاد میتوان از دو منظر به مسألهی نفت نگاه کرد. در حالتی که مدیریت نفت به درستی انجام شود، مقدمات رشد اقتصادی کشور از طریق ایجاد ارزش افزودهی حاصل از به کارگیری نفت فراهم خواهد شد و نیاز کشور در بخشهای وابسته به حوزهی انرژی به درستی پاسخ داده خواهد شد. از طرفی دیگر، منابع طبیعی همچون نفت و گاز و ... که می توانند به عنوان مزیت نسبی یا مطلق باعث پیشرفت اقتصادی و پیشی گرفتن از سایر رقبا شود، ممکن است موجب تضعیف و بروز بیماری در اقتصاد شوند. این بیماری وابستگی به منابع طبیعی علیالخصوص منابع تجدیدناپذیر در ادبیات اقتصادی به بیماری هلندی مشهور است. بیماری هلندی (Dutch disease) یک مفهوم اقتصادی است که تلاش میکند رابطه بین بهرهبرداری بیرویه از منابع طبیعی و رکود در بخش صنعت را توضیح دهد. این مفهوم بیان میدارد که افزایش درآمد ناشی از منابع طبیعی میتواند اقتصاد ملی را از حالت صنعتی بیرون بیاورد.(1)
خوشبختانه به واسطه الطاف الهی، کشور ما جزء دارندگان بزرگ این موهبت الهی می باشد اما تا کنون شرایط به نحوی پیش رفته است که بودجهی کشور، وابستگی شدیدی به نفت پیدا کرده است. اولین چالش اقتصاد ایران در حال حاضر این است که وابستگی یادشده، تبدیل به نقطه ضعفی در دست دشمنان برای اعمال تحریم و فشارهای گوناگون شده است. در شرایطی که این منابع ارزشمند میبایست ابزاری در دست کشورهای تولید کننده باشد تا با استفاده از آن هم سرمایهگذاری کند و به تولید ملی و صنعت خود کمک کند و هم به عنوان یک ابزار در دست صاحبان این منابع به منظور اعمال قدرت در صحنه های بین المللی باشد، شرایط کاملاً برعکس می باشد که گویی نفت همچون کالای بی ارزشی شده است که روی دست صاحبان آن مانده و در صورتیکه آن را نفروشند باید آن را دور بریزند و گویی این کشور های صنعتی هستند که منت بر سر ما گذاشته و منابع با ارزش و تجدید ناپذیر ما که اساس زندگی و مدنیّت جدید است را با کمترین قیمت ممکن خریداری می نمایند.
فرض کنید بعداز سال ها-که با این روند موجود شاید خیلی دور هم نباشد- منابع ما در این حوزه تمام شود. به ناچار بایستی نفت مورد نیاز خود را که یکی از مهم ترین نیازهای هر کشوری در جهان ماشینی امروز است و چرخ صنعت و تولید به شدت به آن محتاج است را از کشوری همچون عربستان یا سایر کشورهای عربی که عمدتا روابط دوستانه ای نیز نداریم یا از طریق منابع دست نخوردهی آمریکایی ها تامین کنیم. در چنین شرایط وضعیت کشور ما و نحوه ی مواجهه ی این کشور ها در برابر تقاضای نفت ما چگونه خواهد بود؟ قیمت نفت به چه صورت تعیین خواهد شد و شروطی که منوط به آنها به ما نفت می رسد چه خواهد بود؟
مشکل اصلی که در کشور ما وجود دارد این است که ما این مادهی گران بها را که دنیا آرزوی داشتنش را دارد، تقریبا حدود 100 سال است که با خام فروشی نابود می کنیم. در شرایطی که امکان ارزش افزوده ی چندین برابری در این ثروت خدادای وجود دارد، با اقداماتی کاملا غیر اقتصادی و غیر عقلانی منبعی را که امانتی از جانب آیندگان است به بهانه ی رفع نیاز های جاری به تاراج گذاشته ایم. به عبارتی دیگر بزرگترین سرمایه ی خود را در ازای واردات خارج از اصول، عرضه کرده تا کشورهای خریدار از آن ارزش افزوده تولید کنند و چند برابر قیمت به خود ما بفروشند. همچنین در داخل کشور نیز در شرایطی از نفت به منظور تولید سایر انرژیها چون گرما، برق و ... بهره میبریم که امکان جایگزینی آن با انرژیهای نو و پاک همچون انرژی هستهای، انرژی خورشیدی و ... وجود دارد.
برای حفظ این میراث گرانبها و این سرمایه ی ملی بایستی هر چه زودتر تدابیری اندیشیده شود. همان طور که در سالیان اخیر دیدیم این وابستگی شدید ما به این منابع و عدم استفاده کارای ما از آنها سبب گشته است دشمنان ما با اطلاع و آگاهی ازاین نقاط ضعف و وابستگیها برای رسیدن به اهداف خود از آنها استفاده کند و ملت و دولت ما را در تنگنا قرار دهد. بعد از دوران دفاع مقدس که دشمن متوجه شد با حربه نظامی نمی تواند ملت ایران را تسلیم کند دست به دامان انواع تحریم ها شد و در این زمینه تحریم های اقتصادی از جمله تحریم های نفتی و بانکی بیشترین ضربه و تاثیر را به کشور ما وارد کرد.در واقع برای حفظ استقلال اقتصادی کشور و جلوگیری از نفوذ دشمنان بایستی در این زمینه اقتصاد بدون نفت یا به عبارت صحیح تر اقتصاد غیر وابسته به نفت تلاش کرد تا با تحریم ها و فشار های وارد شده توسط آنها دچار مشکل نشویم. همچنین برای تحقق سیاست های اقتصادی مقاومتی که به بیان رهبری پاسخی جامع به مشکلات اقتصادی کشور است بایستی برای کاهش وابستگی به نفت تلاش کنیم.
* حسین امرایی/ عضو کارگروه "عملیاتی سازی الگوی اقتصاد مقاومتی در بخش انرژی" دانشگاه امام صادق(ع)
انتهای پیام/
[1] - واژه بیماری هلندی در سال 1977 توسط مجله اکونومیست برای توصیف رکود بخش صنعتی در هلند بعد از کشف گاز طبیعی در دهه 1960 بهکار گرفته شد.