۲ برابر نیاز خود سد ساخته و آب را پشت آن انباشت کردیم
عضو هیئت رئیسه خانه کشاورز ایران گفت: در حال حاضر ۲ برابر نیاز خود سد ساخته و آب را پشت آنها انباشته کردیم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، کشاورزی و آب یکی از حوزه‌های تولید اقتصادی است که این روزها حال و روز خوبی ندارد و به گفته فعالان، وضعیت آن به اسف‌بار شدن نزدیک می‌شود.خبرنگار خبرگزاری تسنیم در خراسان رضوی در زمینه مشکلاتی که در حوزه کشاورزی وجود دارد گفت‌وگویی با غلامحسین هادیزاده عضو هیئت رئیسه خانه کشاورز ایران داشته که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.
مهم‌ترین موضوعات آورده شده در گفت‌وگوی خبرنگار تسنیم در خراسان رضوی با عضو هیئت رئیسه خانه کشاورز ایران به شرح زیر است.
- نمره قابل قبولی به وضعیت کشاورزی نمی‌دهم.
-200 تن در هکتار فرسایش خاک داریم اصولا تکنولوژی خاکورزی در کشور ما بسیار قدیمی است و شاید مربوط به 5 دهه پیش است.
- سهم آب محیط زیست که در انتهای آبراه‌های طبیعی وجود داشت هیچ وقت به آنها اختصاص پیدا نکرد و هم اکنون حتی یک دریاچه، حور و یا تالاب سالم در کشور وجود ندارد.
-مجموع هیئت دولت از وزیر کشاورزی گرفته تا وزیر نیرو و حتی خود رئیس جمهور در مسائل حوزه کشاورزی تقصیر دارند چراکه اینها ابزار حاکمیتی در اختیار دارند.
- در اجرای این قانون به هر بندی که به نفع وزارت نیرو بوده عمل شده و هر بندی که در آن وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی باید کاری را صورت می‌دادند مغفول باقی مانده است.
-خواهش می‌کنم مسئولان وقتی نمی‌توانند توسعه پایدار در روستاها ایجاد کنند امکانات هم به آنجا نبرند چراکه دیگر جمعیتی در آنجا باقی نمانده که بخواهد از امکانات استفاده کند.
- با آب دریای شیرین شده هیچ کس تا امروز در دنیا کشاورزی نکرده این مسئله جزو همان طرح‌هایی است که در اصطلاحی عامیانه اگر برای ما نان ندارد برای بقیه آب دارد.
- تا قبل از اینکه مدیریت به دست دولت بیافتد هیچ تنشی در مناطق کشاورزی وجود نداشت.
- اخیرا یک بخشنامه درست از سوی سازمان محیط زیست ارائه شده و آن هم اینکه هیچ صنعت آب‌بری حق ندارد در سرزمین اصلی فعالیت داشته باشد و همه آنها باید به حاشیه دریاها انتقال داده شود.
تسنیم: وضعیت کشاورزی در ایران را از دیدگاه یک فعال چگونه ارزیابی می‌کنید و اگر بخواهید به حال این بخش نمره‌ای بدهید آن نمره چند است؟
هادیزاده: 98 درصد تولیدات کشاورزی کشور را بخش خصوصی انجام می‌دهد و 2 درصد از آن را بخش دولتی، نیمه خصوصی و بخش‌های وابسته به دولت صورت می‌دهد، اما بیشتر از 98 درصد تصمیمات را همان 2 درصد و یا همان دولتی‌ها و شرکت‌های وابسته به دولت می‌گیرند و این خود به خود چالش بسیار بزرگی در حوزه کشاورزی است که باید اصلاح شود.
کشاورزی کشور ما نه قبل از انقلاب و نه بعد از آن هیچ وقت حال و روز خوبی نداشته که بتوان برای آن شاخصی تعیین کرد که براساس آن شاخص نمره‌ای در نظر گرفت؛ قبل از انقلاب به علت واردات بی‌رویه محصولات باغی و زراعی و وفور پول نفت به بخش کشاورزی اعتنایی نمی‌شد و علاوه بر آن اصلاحات ارضی یک ضربه مهلک را به بخش کشاورزی وارد کرد چراکه کشاورزی را از حالت تولید انبوه خارج کرده و به تولید غیراقتصادی رساند به نحوی که عده زیادی از کشاورزانی که در اصلاحات ارضی صاحب آب و زمین شده بودند نتوانستند به بهره‌وری لازم برسند.
در نتیجه کشور به شدت دچار مضیقه محصولات کشاورزی به ویژه در حوزه محصولات راهبردی مانند گندم و جو و ذرت شده بود و مرتبا باید آنها را وارد می‌کردند. بهرحال کشاورزی کشور از نظر مدیریت به شدت دچار مشکل بوده و مدیریت درستی از این نظر در کشور وجود ندارد.
نظام خرده مالکی در کشور تولید محصولات را از وضعیت اقتصادی به وضعیت غیراقتصادی سوق داده، مسئله آب به شدت محصولات کشاورزی را تحت شعاع قرار داده و سهم آب محیط زیست را وزارت نیرو به این بخش اختصاص نداده با اینکه این بخش اهمیت بسیار زیادی در حفظ منابع پایه کشور دارد.
محیط زیست شامل عرصه‌های منابع طبیعی، تالاب‌ها، حورها، چشمه‌ها و سایر مواردی از این دست بوده که سهم آب آنها اختصاص پیدا نکرده؛ حجم زیادی از آب پشت سدها با سیاست‌های غیراصولی سدسازی ذخیره شده و با توجه به میزان تبخیر بالای کشور ما تقریبا از بین رفته است.
ما 2 برابر نیاز خود سد ساخته و آب را پشت آنها انباشته کردیم و با توجه به تبخیر بسیار بالایی که در اقلیم خود داریم بخش زیادی از آنها از بین رفت و سهم آب محیط زیست که در انتهای آبراه‌های طبیعی وجود داشت هیچ وقت به آنها اختصاص پیدا نکرد و هم اکنون حتی یک دریاچه، حور و یا تالاب سالم در کشور وجود ندارد که مجموعه این موضوعات تبدیل به مشکلات عظیمی برای بخش کشاورزی شد.به عبارت دیگر تمام گیاهان و پوشش گیاهی که سبب تثبیت دشت‌ها و تلطیف فضای آنها بود از بین رفته و تمام آفات و بیماری‌ها وارد زندگی روستائیان شد.
باید این را گفت که هیچ وقت یک شاخص دقیق برای نمره دادن در بخش کشاورزی وجود نداشت و هم اکنون نیز ندارد و اگر بخواهم در یک جمله توصیفی حرف خود را بزنم باید بگویم که این حوزه اصلا حال و روز خوبی ندارد.
تسنیم: شما همیشه اشاره می‌کنید که دیدگاه نقطه‌ای در حوزه آب، اقلیم و کشاورزی دارای آسیب است امکان دارد منظور خود را از این مسئله قدری باز کنید؟
هادیزاده: هنوز هم دیدگاه دولتمردان و مسئولان براساس تصمیمات سیاسی کشور است به این معنی که استان خراسان رضوی را با استان خراسان شمالی و جنوبی جدا می‌بینند که این دیدگاه بسیار اشتباه است؛ به ویژه اینکه در حوزه آب ما باید حوزه آبریز را تعریف کنیم. ما یک حوزه آبریز مشترک با چند استان داریم که تأثیر منابع آبی ما از این حوزه مشترک است نه از یک مرز جغرافیایی و متأسفانه ما هنوز نتوانسته‌ایم همین را به آقایان انتقال بدهیم.
کشور ما باید از نظر اقلیم شناسی آب به چند حوزه آبریز مانند حوزه آبریز زاگرس، حوزه آبریز دماوند، حوزه آبریز بینالود و سایر مواردی از این دست تقسیم شده تا بتوان تصمیمات درستی اتخاذ کرد اما متأسفانه در نگاه مسئولان اولویت کامل با مرزهای سیاسی و جغرافیایی است.
تسنیم: شما به سیستم توسعه کشت خاکی در کشور چه ایراداتی وارد می‌کنید؟
هادیزاده: فرسایش خاک ما به قدری شدید است که بیشتر از میانگین معمول جهانی بوده و 200 تن در هکتار فرسایش خاک داریم اصولا تکنولوژی خاکورزی در کشور ما بسیار قدیمی است و شاید مربوط به 5 دهه پیش است.ابزار و لوازمی که برای کشاورزی استفاده می‌کنیم نیز مربوط به چندین دهه پیش بوده؛ کشاورزی دنیا امروز از این مرزها عبور کرده و امروز کشاورزی بدون شخم زنی در دنیا غالب است و بدون اینکه اراضی را شیار کرده و یک خاک غیرزراعی را به سطح زمین بیاورند و روی آن کشاورزی کنند روی همان بستر کشت قبلی کشت انجام می‌دهند که این مسئله سبب 30 درصد صرفه‌جویی در مصرف آب شده و عملیات غیرزراعی را نیر حذف می‌کند و علاوه بر این در مصرف انرژی هم صرفه‌جویی شده و استهلاک ماشین آلات نیز کاهش پیدا می‌کند.
بهره‌وری ما در آب به ازای هر متر مکعب حدود 0.9 تا یک کیلوگرم ماده خشک است و البته باید گفت که این آمارها هیچ کدام مورد تأیید ما نیست میزان ماده خشک را زمانی می‌توانیم محاسبه کنیم که آمایش سرزمین دقیقی داشته باشیم.
ما باید این را بدانیم که اگر فردی 10 تن گندم در یک مزرعه برداشت کرده باشد 4 تن هم کاه تولید کرده به این معنی که در مجموع 14 تن ماده خشک برداشت کرده حال در نظر بگیرید اگر برای این میزان 10 هزار متر مکعب آب مصرف کرده باشد فعالیت وی هیچ توجیهی ندارد چراکه برای این میزان تولید باید 6000 متر مکعب آب مصرف کرده باشد و الیته این میزان از بهره‌وری نیاز به شناخت اقلیم و ارتقا ماشین آلات دارد.
همچنین در کشاورزی موضوع بذر دارای اهمیت بسیار زیادی به عنوان ماده اولیه است در کشور ما تا کنون هیچ بذری متناسب با اقلیم خشک و دارای تنش‌های حرارتی تولید و عرضه نشده و ما هنوز هم بر پایه بذوری کار می‌کنیم که از کشورهایی مانند آلمان، فرانسه و سایر کشورهای پرآب وارد شده‌اند که سالانه بیش از 700 میلیمتر بارندگی دارند و به هیچ عنوان برای کشوری مانند کشور ما که سالانه 200 میلیمتر بارندگی آن هم با پراکنش بسیار نامتوازن دارد مناسب نیست.
همه اینها در کنار هم بهره‌وری را پایین می‌آورد و وضعیت ما به این حد می‌رسد که هنوز با مصرف یک متر مکعب آب نمی‌توانیم یک کیلو ماده خشک تولید کنیم و این در حالی است که دنیا به سمت تولید حدود 2.5 کیلوگرم ماده خشک در ازای مصرف یک متر مکعب آب می‌رود.
تسنیم: فکر می‌کنید دولت تا چه حد در وضعیت به وجود آمده مؤثر است؟ تغییر وزیر کشاورزی تا چه می‌تواند در بهبود شرایط کنونی تأثیر داشته باشد؟
هادیزاده: بحث وزیر کشاورزی نیست، بحث دیدگاه است مجموع هیئت دولت از وزیر کشاورزی گرفته تا وزیر نیرو و حتی خود رئیس جمهور در این مسائل تقصیر دارند چراکه اینها ابزار حاکمیتی در اختیار دارند.
اینها بر منابع آب، محیط زیست، خاک و سایر منابع پایه کشور حاکمیت دارند و باید به آنها مدیریت کند؛ کشاورز که آب و زمینی محدود در اختیار دارد و دانش آنچنانی هم ندارد و 23 تا 24 درصد تولید ناخالص ملی را هم همین بخش به دوش می‌کشد در حالیکه ظرفیت بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی هیچ وقت بالاتر از 15 درصد نبوده است.
تسنیم: هم اکنون گفته می‌شود که وزارت نیرو می‌خواهد روی کم کاری‌های خود را با کاهش برداشت بخش کشاورزی سرپوش بگذارد؛ شما با این گفته تا چه حد موافقید؟
هادیزاده: صددرصد؛ ما قانونی در کشورمان داریم به نام قانون توزیع عادلانه آب که حدود 30 سال از تصویب آن می‌گذرد؛ در اجرای این قانون به هر بندی که به نفع وزارت نیرو بوده عمل شده و هر بندی که در آن وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی باید کاری را صورت می‌دادند مغفول باقی مانده است.
به عنوان مثال در یکی از بندها آمده که وزارت نیرو مکلف است با اجرای سیاست‌های آمایش سرزمین و تعادل بخشی دشت‌ها کاری کند که کیفیت و کمیت آب دشت‌ها تغییر نکند اما دقیقا در همه دشت‌های ممنوعه اجازه حفر چاه داده شده و عملیات آبخیزداری و آبخانداری یا انجام نشده یا ناقص انجام شده؛ همچنین پروژه‌های درجه 2 و 3 زیر سدها که برای کشاورزی بوده انجام نشده و تنها فاز اول و دوم که برای تولید برق و مصرف شرب بوده اجرایی شده است. در اکثر دشت‌ها پروژه‌های مربوط به کشاورزی یا انجام نشده و یا ناقص انجام شده و وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو به وظایف ذاتی خود عمل نکرده‌اند و مجلس هم که وظیفه نظارت بر این مسئله را دارد به وظیفه خود عمل نکرده است.
تسنیم: شما فکر می‌کنید که این مسائل تا چه حد به بودجه و مسائل تحریم ارتباط پیدا می‌کند؟
هادیزاده: هیچ کدام؛ همه این موضوعات به ضعف در مسائل مدیریتی مربوط می‌شود اگر از همان ابتدا ذینفعان را وارد این حوزه می‌کردند و از آنها کمک می‌خواستند هم اکنون وضعیت به اینجا نمی‌رسید.
در نظر بگیرید که کشور ما از همان ابتدا این اقلیم گرم و خشک را داشته و مردم از همان ابتدا خودشان با هم کمبود آب را مدیریت می‌کردند آنها از همان ابتدا قنات حفر کرده و خود کشاورزان هم مدیریت آن را داشتند و آب را با فنجان بین هم تقسیم می‌کردند.تا قبل از اینکه مدیریت به دست دولت بیافتد هیچ تنشی در مناطق کشاورزی وجود نداشت و بعد از آن که به دست دولت افتاد نگاه حاکمانه و از بالا به پایین سبب شد که مردم انفعالی عمل کنند و دیگر خود را شریک ندانند و دولت هم نتوانست وضعیت را مدیریت کند.
تسنیم: این برابر با همان برداشتی است که می‌گوید رفتارهای پلیسی تأثیری در حوزه مدیریت مصرف آب ندارد؟
هادیزاده: مسلم است که همان است؛ امروز بعد از 40 سال که از انقلاب اسلامی می‌گذرد یک مدیر آمده که می‌گوید ما اشتباه کرده‌ایم و می‌خواهیم کمک مردم را در حوزه کاهش مصرف آب داشته باشیم و این در حالی است که خیلی دیر شده و آبی باقی نمانده است.
ما هم اکنون در خراسان رضوی یک میلیارد و 270 میلیون متر مکعب کسری مخزن داریم و هم اکنون که به ورشکستگی آبی رسیده‌ایم دست کمک را به سمت کشاورزان دراز کرده‌اند که در این میان کشاورزان نمی‌دانند باید امنیت غذایی را تأمین کنند، زمینه خودکفایبی را در تحریم فراهم کنند و یا کارهای دیگر را انجام دهند.
تسنیم: کشاورزان هر سال از سال قبل وضعیت بدتری پیدا می‌کنند و نمی‌توانند ابزار و ادواتی را که شما می‌گویید فراهم کنند ازدیدگاه شما این معضل را چگونه می‌توان حل کرد؟
هادیزاده: راه حل من این است که کشاورزی غیر اقتصادی به طور کامل از چرخه خارج شود و کشاورزانی که نمی‌توانند با استانداردهای اقتصادی تولید کنند به سرعت از بخش خارج شده و برای آنها بیمه‌های مناسب در نظر گرفته شده در واقع باید در برخی از موارد سیاست عدم کشت و تجمیع واحدهای کوچک اقتصادی به واحدهای بزرگ اقتصادی صورت گیرد.
باید این را دانست کشاورزی که با 10 هزار متر مکعب آب 2 تن گندم تولید می‌کند نباید به تولید خود ادامه دهد چراکه به منابع پایه کشور آسیب وارد کرده و علاوه بر این فقر را هم توسعه می‌دهد چراکه هیچ خانواده‌ای با محصول 2 تنی نمی‌تواند ادامه حیات داشته باشد.
تسنیم: برای مدیریت مصرف آب در دشت‌ها از دیدگاه شما باید چه کار کرد؟
هادیزاده: کاری که دنیا انجام داده یعنی بازاری را به نام بازار آب راه‌اندازی کنیم که کسی که قدرت ایجاد بهره‌وری مناسب ندارد سهمیه آب را به کسی که توان آن را دارد بفروشد و باید این را دانست که ارزش اقتصادی آب بنا به وضعیت دشت و نوع محصول کشت شده در آن تفاوت دارد به عنوان مثال ارزش آب در دشتی که زعفران کشت می‌شود با دشتی که چغندر در آن به عمل می‌آید و یا حتی دشتی که قابلیت صنعتی دارد؛ متفاوت است.
یکی از مشکلات اساسی ما در این میان مجلس و نمایندگان آن هستند نمایندگان مجلس در زمان انتخابات به روستاها می‌روند و وعده‌هایی را می‌دهند که امکانات از جمله آب، برق، صنایع مادر، جاده و سایر مواردی از این دست را به روستاها می‌برند و بعد فشار وارد می‌کنند که این اقدامات انجام شود.
بنده می‌خواهم همین جا از وزیر کشاورزی و وزیر راه و شهرسازی درخواست کنم که روستاها را دیگر توسعه ندهند برای اینکه چه چیز روستا را توسعه می‌دهید وقتی جمعیت در آن وجود ندارد شما برای یک روستا آب، برق، اینترنت و جاده را می‌برید اما در اصل باید به این دقت داشت که چه قدر جمعیت در این روستا وجود دارد؟ اصلا به کدام روستا این امکانات را می‌برید؟ اگر قصد این است که مردم در روستاها باقی بمانند که باید گفت آبی وجود ندارد که آنها بتوانند کشاورزی و دامپروری کنند در این وضعیت چرا می‌خواهید روستا را توسعه دهید؟ توسعه روستا زمانی مفهوم دارد که بتواند پایدار باشد به این معنی که یک مدیر بتواند سیستمی را در آن پیاده کند که برای 50 سال آینده برنامه زندگی روستائیان را مشخص کند.
تسنیم: فکر می‌کنید موضوع انتقال آب در این حوزه تأثیری داشته باشد؟
هادیزاده: مسئله انتقال آب یک مسئله کاملا سیاسی است؛ افرادی که تا دیروز در کشور سد می‌ساختند امروز لوله‌های بزرگ می‌کشند تا آب را از دریا به کویر انتقال بدهند؛ اگر ما بخواهیم آب شور دریا را به اینجا بیاوریم و بعد آن را شیرین کنیم تا کشاورزی کنیم باید گفت این امر امکان ندارد؛ ما در بخش کشاورزی خودمان می‌توانیم دشت‌ها را به تعادل برسانیم ما در 2 بخش فیض آباد و مهنه توانستیم با مدیریت خودمان دشت‌ها را متعادل کنیم این پروژه انتقال آب از دریا بسیار هزینه‌بر بوده و باید گفت با آب دریای شیرین شده هیچ کس تا امروز در دنیا کشاورزی نکرده این مسئله جزو همان طرح‌هایی است که در اصطلاحی عامیانه اگر برای ما نان ندارد برای بقیه آب دارد.
اخیرا یک بخشنامه درست از سوی سازمان محیط زیست ارائه شده و آن هم اینکه هیچ صنعت آب‌بری حق ندارد در سرزمین اصلی فعالیت داشته باشد و همه آنها باید به حاشیه دریاها انتقال داده شود این یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهایی است که باید قبل‌تر از اینها به آن توجه می‌شد؛ شما دقت کنید که بیشتر صنایع آب‌بر ما اکثرا در شهرهایی مانند اصفهان، مشهد، یزد، شیراز و سایر مواردی از این دست هستند که با دریا فاصله زیادی دارند و تمام اینها به خاطر فشاری است که نمایندگان مجلس به دولت وارد می‌کنند.
هم اکنون یک کارخانه بسیار بزرگ فولاد در جلگه رخ تربت حیدریه تأسیس شده و اصلا توجیه و ارزش افزوده آن معلوم نیست و مشخص هم نیست که آب آن از کجا تأمین می‌شود؛ مسئولان می‌گویند که قرار است از فاضلاب شهر تربت حیدریه برای آب مورد نیاز این واحد استفاده شود حال اینکه این مکان 45 کیلومتر با شهر فاصله داشته و 50 متر هم شیب مثبت دارد؛ اینجا است که بنده می‌گویم آمایش سرزمین به هیچ عنوان در کشور ما وجود ندارد اگر هم قرار است از فاضلاب شهری استفاده شود باید آن را در منطقه فیض آباد احداث می‌کردند که شیب زمین منفی است و فاضلاب بدون صرف هیچ انرژی به سمت کارخانه سرازیر می‌شود تا از آن برای مصارف خود استفاده کند.
تسنیم: شما با آب منطقه‌ای اختلاف نظری برای پروانه‌های بهره‌برداری داشتید علت آن در چه بود؟
هادیزاده: شرکت آب منطقه‌ای پروانه چاه‌های ما را برای به تعادل رساندن دشت‌ها مرتبا کاهش داده‌اند و امروز مشخص شد که کارشان خلاف است.ما 20 سال است که داریم در مورد آن این موضوع حرف می‌زنیم که وقتی پروانه‌ای به کسی می‌دهیم وی بر اساس آن سرمایه‌گذاری می‌کند کاهش دادن آن دقیقا مثل این است که کسی از جیب فردی پول بردارد و دیوان عدالت اداری نیز به غیرقانونی بودن این مسئله رأی داده است.
گفت‌وگو از شهرزاد حسینی قهستانی
انتهای پیام/ش
