« معجزه آبخیزداری» | «زمین‌لغزش» و خسارت ناشناختۀ ۱۵هزارمیلیاردی


تاکنون بیش از ۵هزار زمین لغزش در ایران ثبت شده که ۱۵هزار میلیارد تومان به کشور خسارت وارد کرده است. عملیات آبخیزداری نقش مؤثری در کاهش این خسارات دارد.

پدیدۀ «زمین‌لغزش» یکی از پدیده­‌های مهم در حوزه‌های محیط زیست، آبخیزداری و منابع طبیعی است. زمین­‌لغزش­‌ها، پدیده­‌های طبیعی­‌اند که به‌طور ناگهانی و در زمان کوتاهی رخ می­‌دهند. این پدیده از جمله بلایای طبیعی است که همه‌ساله زیان­‌های جانی و مالی بسیاری در کشورهای مختلف در پی دارد. این پدیدۀ طبیعی معمولاً پس از بارندگی‌های سیل­‌آسا اتفاق می­‌افتد و می­‌توان چنین گفت که سیل و زمین‌لغزش از آثار و پیامدهای بارندگی­‌های شدید محسوب می‌شود.

زمین‌لغزش­‌ها در دنیا دارای سابقه طولانی است؛ به‌طوری‌که این پدیدۀ طبیعی در ایالات متحدۀ آمریکا از عمده­‌ترین بلایای زمینی به شمار می­‌رود و در تمام 50 ایالت فعال است و سالانه به‌طور متوسط 25 تا 50 کشته و حدود یک تا سه میلیارد دلار زیان وارد می­‌کند.

زیان­‌های ناشی از زمین‌لغزش­‌ها شامل زیان­‌های مستقیم و غیرمستقیم است. زیان­‌های مستقیم عبارت است از: زیان­‌های ناشی از جابجایی­‌ها، بازسازی­‌های ناشی از وقوع زمین‌لغزش و از بین رفتن اموال و تأسیسات اقتصادی؛ و زیان­‌های غیرمستقیم شامل کاهش تولید اقتصادی، کشاورزی، بهره­‌وری جنگل­‌ها و کاهش درآمدهای توریستی ناشی از وقوع زمین‌لغزش و از بین رفتن امکانات و شبکه‌های حمل‌ونقل.

در وقوع زمین لغزش عوامل مختلفی مؤثرند که مهمترین این عوامل شامل تغییر کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از آب‌راهه، فاصله از جاده، سنگ‌شناسی، ارتفاع درصد شیب، جهت شیب، شاخص انحنای عرضی دامنه، حداکثر شتاب افقی زمین‌لرزه و شاخص رطوبت توپوگرافیکی و از همۀ این عوامل مهمتر بارش شدید می­‌باشند.

ایران نیز جزء کشورهایی است که از پدیدۀ زمین‌لغزش در امان نبوده است و تاکنون در مجموع بیش از 5هزار زمین‌لغزش در ایران ثبت شده که خسارات مالی ناشی از آن بیش از 15هزار میلیارد تومان برآورد شده است. از جمله زیان­‌های مهم زمین‌لغزش می­‌توان به فاجعۀ دفن شدن روستای قلتک در خرداد 1369 در رودبار و زمین­‌لغزش­‌های سال 1373 ناشی از بارندگی­‌های شدید در استان گیلان با 6 کشته و تخریب 16 واحد مسکونی اشاره کرد. زمین‌لغزش طالقان از آخرین زمین‌لغزش­‌هایی است که به ثبت رسیده و حدود یک و نیم میلیارد تومان خسارت به دنبال داشته است. همچنین زمین لغزش به 40هزار کیلومتر روستایی را نابود یا آسیب جدی وارد کرده است.

طبق بررسی­‌های انجام شده سالانه 500 میلیارد ریال، زیان مالی توسط لغزش­‌ها به کشور تحمیل می­‌شود. این در صورتی است که زیان­‌های از بین رفتن منابع طبیعی برگشت­‌ناپذیر به این میزان خسارت افزوده نشود. این پدیده همه ساله در بیشتر استان­‌های کشور بخصوص استان­‌های شمالی کشور، سبب وارد آمدن زیان­‌های اقتصادی به جاده­‌ها، خطوط راه­‌آهن و انتقال نیرو، نهرهای آبیاری و آبرسانی، تأسیسات معدنی، تأسیسات استخراج و پالایش نفت و گاز، کارخانه­‌ها و مراکز صنعتی، مناطق مسکونی، سدها و دریاچه­‌های مصنوعی و طبیعی می­‌شود و موجب تخریب جنگل­‌ها، مرتع­‌ها و زمین­‌های کشاورزی، تسریع فرسایش و انتقال گستردۀ مواد معلق به پشت سدها می­‌شود.

بیشترین وقوع زمین­‌لغزش­‌ها در کاربری­‌های جنگلی اتفاق افتاده است. دلیل این امر به وسعت زیاد اراضی مرتعی و دخالت­‌های بی‌جا و غیراصولی انسان برمی­‌گردد. بررسی فاصله از رودخانه و جاده نشان می­‌دهد که بیشتر زمین­‌لغزش­‌های اتفاق افتاده به ترتیب در فواصل صفر تا 100 و صفر تا 500 متری عوامل مذکور رخ داده است که به‌خوبی همبستگی وقوع زمین لغزش­ با حریم جاده و آب‌راهه را نشان می­‌دهد. محققان بر نقش مهم جاده‌سازی در وقوع زمین لغزش تأکید کرده­‌اند. به هر حال اینکه در محدودۀ ارتفاعی خاص زمین‌لغزش­‌های بیشتری نسبت به ارتفاعات دیگر رخ داده نشان‌دهندۀ تأثیر ارتفاع بر وقوع زمین‌لغزش در حوزۀ آبخیز است. همچنین نتایج بررسی­‌ها نشان می­‌دهد که بیشتر زمین‌لغزش­‌ها در شیب بالای 30 درصد رخ داده است و بیشترین موارد زمین‌لغزش مربوط به طبقۀ بارش بالای 400 میلیمتر است.

در پایان باید گفت علی‌رغم اینکه دو پدیدۀ سیل و زمین‌لغزش به‌طور همزمان ناشی از باران­‌های شدید و سیل­‌آسا هستند، متأسفانه تاکنون پدیدۀ زمین‌لغزش و خسارات ناشی از آن مورد غفلت مسئولان و رسانه­‌ها قرار گرفته است. از این رو لازم است با توجه به خسارات فراوان مالی و جانی ناشی از وقوع پدیدۀ زمین‌لغزش، انجام عملیات آبخیزداری که یکی از راه­‌های مؤثر مقابله با این پدیدۀ طبیعی در کشور است، مدنظر مسئولان واقع شده و تمهیدات لازم جهت پیشگیری از این‌گونه حوادث به عمل آید.

انتهای پیام/

واژه های کاربردی مرتبط
واژه های کاربردی مرتبط