سرنوشت حزب حاکم ترکیه چه خواهد شد؟ بخش ششم

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، پایان سال 2022 میلادی، برای حزب عدالت و توسعه ترکیه، معنای مهمی دارد. چرا که بسیاری تصور می­ کنند که سال جاری میلادی آخرین سال حکمرانی این حزب است و در انتخابات سال آتی، قدرت به دست 6 حزب مخالف اردوغان خواهد افتاد.

با این همه، آکپارتی به عنوان یکی از مهم­ترین احزاب و جریانات سیاسی معاصر ترکیه، بر سر قدرت بماند یا نه، در هر حال تاثیرگذار می­ ماند و بررسی اصلی­ ترین زمینه­ های ظهور و افول این حزب، کمک می­ کند تا از سویی، درک روشن­تری از تحولات ترکیه داشته باشیم و از دیگر سو، نقش اثرگذاری­ ها و مداخلات این حزب در تحولات منطقه را ارزیابی کنیم.

در بخش پیشین این گزارش، پس از بررسی اهمیت انشعاب جناح تجددخواه از حزب فضیلت و جداشدن عبدالله گل، اردوغان و دیگر شاگردان برجسته از مرحوم اربکان، به این اشاره شد که حزب عدالت و توسعه، دست کم در دهه نخست، الگوی جدیدی از دموکراسی حزبی و مهار رهبری به وجود آورد. اما بعد از آن، رفته رفته تک­روی و تمامیت ­خواهی اردوغان نمایان شد. همچنین به این مساله اشاره شد که اردوغان با مدرک لیسانس مدیریت مالی، در مقایسه با تکنوکرات­ها و سیاستمداران برجسته حزب، از دانش و جایگاه سیاسی پایین­تری برخوردار بود اما مشی شخصیتی خاص و اهل دعوا و مجادله بودن، از او سیاستمدار و رهبری آفرید که به راحتی توانست دیگران را به حاشیه براند.

با آن که حزب عدالت و توسعه، با طرح شعارهای جذابی همچون مبارزه با فقر و توزیع عادلانه درآمدها، رای بالایی از مردم ترکیه گرفت، اما ابزارها و عوامل خارج حزبی نیز، در تثبیت قدرت حزب نقش مهمی داشت. یکی از این عوامل، فتح الله گولن و جنبش تحت امر او بود.

گولن، خطیب گریان، یا سیاستمدار باهوش؟

فتح الله گولن، در آخرین دهه قرن بیستم و درست در همان سالیانی که نجم الدین اربکان و شاگردان او در حال فعالیت سیاسی و پارلمانی بودند، به دقیق ترین شکل ممکن، پایه های یک امپراطوری عجیب را تاسیس کرد.

او به درستی درک کرده بود که مبارزه با ساختار سیاسی – امنیتی سکولار و کمالیست جمهوری ترکیه به شکل آشکار ناممکن است. چرا که قوه قضائیه، سرویس اطلاعاتی میت و ژنرال های مقتدر، به راحتی افراد را با مجموعه ای از ابزارهای قهرآمیز کنار می نهادند. به همین دلیل او راهکار «نفوذ» و حرکت با چراغ خاموش را برگزید.

از آنجایی که مجموعه عظیم رسانه ها و نهادها و دستگاه های رسانه ای و مالی متعلق به گولن، در هموارسازی راه پیروزی های اردوغان نقش مهمی ایفا کرده است، شناخت صحیح تاریخچه حزب عدالت و توسعه بدون تحلیل و ارزیابی نقش گولن، ناممکن است.

استراتژی گولن برای تاسیس یکی از بزرگترین امپراطوری های آموزشی و الگوی نفوذ، بر اساس این پایه ها شکل گرفت:

الف) گولن در قامت یک خطیب توانمند ظاهر شد که در سخنرانی های خود، با سوء استفاده از عواطف دینی مردم ترکیه و بهره برداری از الگوهای انگیزشی و ژست های عارفانه، قلوب میلیون ها نفر را فتح کرد و به نام «حضرت خواجه افندی» شناخته شد.

او در واقع آنتی تزی در برابر فقهای سنتی سنی حنفی ترکیه بود که تنها بر اساس وظایف نهاد دولتی موسوم به «تشکیلات دینی»، موعظه می کردند. گولن اما با سخن راندن از اهمیت آموزش، عدالت، یتیم نوازی، کمک به مستمندان و لزوم حمایت و همبستگی مستضعفان و بذل توجه مومنین سخاوتمند، عملاً یک جامعه به وجود آورد که بر اساس جمع آوری اعانه و احسان، به دریایی از درآمد ثابت و ثروت دست یافت.

ب) گولن صدها و هزاران تن از دانش آموزان خانواده های مستمند طرفدار خود را به مدارس شبانه روزی و نهادهای آموزشی برجسته فرستاد. سپس آنان را رفته رفته در نیروهای مسلح، سرویس اطلاعاتی میت، بانک ها، مخابرات، دستگاه قضا، وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت و جاهای دیگر تزریق کرد و برای فرداهای دور، یک لشکر عظیم آماده کرد.

ج) گولن، با خرید پیشرفته ترین تجهیزات رسانه ای و خبری و تاسیس خبرگزاری های جهان و اخلاص، تاسیس چندین سایت خبری، تاسیس چندین انتشاراتی عظیم، تاسیس روزنامه زمان و اقدامات مشابه، مجموعه عظیم و بی نظیری از رسانه و مطبوعات را پدید آورد. روزنامه زمان، هر روز یک میلیون و دویست هزار نسخه به زبان ترکی و 500 هزار نسخه به زبان های دیگر بر روی پیشخوان می فرستاد و به یک تریبون مهم و اثرگذار تبدیل شد.

د) گولن تنها در عرض 10 سال، در 55 کشور جهان، آموزشگاه ها، مدارس، خانه فرهنگ و کانون های علمی و فقهی تاسیس کرد و این مراکز، از چنان کیفیت آموزشی بالایی برخوردار بودند که خانواده های مسئولین و مقامات سیاسی کشورها، برای فرستادن فرزندانشان به چنین مراکزی، در رقابت و مسابقه بودند!

اتحاد گولن اردوغان و کوچ به پنسیلوانیا

بسیار طبیعی است که یک مجموعه دینی – اجتماعی با چنین امکانات و بازوهای قدرتمندی، نیازی به تاسیس حزب نداشت، بلکه می توانست با استفاده از پدیده ای به نام «دولت در سایه»، تمام خواسته های خود را بر دولت تحمیل کند. در نتیجه گولن، با تحلیل دقیق کودتای 1997 میلادی، روی بخشی از شاگردان اربکان حساب باز کرد.

تصاویر بسیاری از دیدارهای مداوم گولن با اردوغان، گل و دیگران دیده می شود که در همه آنها، گولن در مقام یک مراد و مرشد بزرگ حضور دارد. در همان دورانی که اردوغان شهردار استانبول بود، نه تنها خود اردوغان بلکه بسیاری از رفقای سیاسی نزدیک او همچون ملیح گوکچه، بن علی ییلدرم و دیگران همواره با گولن در ارتباط بودند و عملاً اتحاد گولن – اردوغان شکل گرفته بود.

فتح الله گولن، مکارتر از آن بود که خود را در معرض خطر قرار دهد. او با درس گرفتن از شرایط سیاسی – امنیتی ترکیه، پس از کودتای سال 1997 میلادی ترکیه را برای همیشه ترک کرد و به پنسیلوانیای آمریکا رفت.

پیروزی آکپارتی، دولتِ در دولت

در سالیان نخست قدرت گرفتن اردوغان، رسانه های متعلق به جنبش تحت امر گولن، به شکل آشکار به تثبیت قدرت حزب عدالت و توسعه کمک کردند. اما نشانه های آشکاری از مداخله گولن در سیاست مشاهده نمی شد و عملاً غرزدن، انتقاد و نگرانی خاصی نسبت به اثرگذاری گولن وجود نداشت و بر عکس، بسیاری از بزرگانِ آکپارتی، با احترام از او یاد می کردند.

اما این وضعیت تنها چند سال دوام آورد و رفته رفته، آثار نفوذ عمیق گولنی ها در ساختار دولت و حکومت مشاهده شد و اغلب مقامات دولتی، به جایی رسیدند که بدون کسب مشورت از چهره های متنفذ گروه موسوم به «جماعت»، کار خاصی انجام نمی دادند.

چرا؟ آیا پای یک گروکشی بزرگی در میان بود؟ خیر. واقعیت این است که در آن سالها، هنوز چیزی به نام گروکشی و تحمیل وجود نداشت. در آن مقطع، حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان و جنبش مثلاً دینی و اجتماعی گولن، یک دشمن مشترک داشتند و اولویت نخست آنها، این بود که دشمن مشترک یعنی نهاد کمالیست سکولار را با خاک یکسان کنند. غافل از این که نهاد سکولار، با تکیه بر زمینه های تاریخی، پایگاه اجتماعی و نقطه قوت های برگرفته از نص آشکار قانون اساسی ترکیه، قدرتمندتر بود و در مقاطع بعدی، گولنی ها و اردوغانی ها، به جان هم افتادند.

در بخش بعدی گزارش، به بررسی اصلی ترین دلایل سربرآوردن اختلافات گولن – اردوغان و کودتای نافرجام 2016 میلادی خواهیم پرداخت.

ادامه دارد...

انتهای پیام/