روزهای ناخوش پسته‌کاران خراسان رضوی از "کم‌آبی و بی‌مهری"/ آیا پسته خراسان دوباره خندان می‌شود؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، ارقام مختلف پسته خراسان رضوی در شکل ظاهری به دو گروه کشیده و گرد تقسیم می‌شود که از ارقام تجاری و مهم گروه کشیده می‌توان به ارقام اکبری، احمدآقایی، سفید بادامی و از گروه گرد به ارقام  فندقی، کله قوچی اشاره کرد.

پسته به‌ واسطه ارزآوری و البته تغییر اقلیم دوباره به کانون توجه بازیگران اقتصاد کشاورزی استان بازگشته است، از همین جهت نگاهی به ظرفیت‌ها مغفول استان می‌تواند چشم‌انداز مناسبی برای اتخاذ رویکردهای کلان و تجمیع پتانسیل‌ها به مسئولان و کشاورزان ایجاد کند.

احمد نادری، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم درباره نقش ارقام پسته در بازار اظهارداشت: خرید و فروش پسته بستگی به سلیقه و ذائقه مشتریان دارد که بعضی انواع کشیده و بعضی انواع گرد را می‌پسندند؛  اما در مجموع ارقام کشیده  طرفداران بیشتری دارد و از طرفی قیمت پسته به کیفیت آن و بخصوص انس پسته (شاخص ریزی و درشتی پسته) درصد خندانی و غیره ارتباط دارد و نهایتا عامل اصلی در انتخاب انواع پسته توان مالی مصرف کننده است. 

20 درصد سطح زیر کشت پسته کشور در خراسان رضوی

نادری در خصوص سطح زیر کشت و تناژ تولید پسته در خراسان و جایگاه پسته استان در کشور بیان کرد: براساس آخرین آمار منتشره سطح زیر کشت پسته در استان خراسان رضوی 121 هزار هکتار است که حدود 90 هزار هکتار آن بارور و 31هزار هکتار آن را غیربارور یا نهال تشکیل داده است. استان خراسان رضوی با 20 درصد سطح زیر کشت پسته کشور، مقام دوم بعد از استان کرمان را به‌خود اختصاص داده است.

وی افزود: آخرین تولید استان میزان 71هزار تن بوده و بر این اساس در میزان تولید نیز بعد از استان کرمان با تولید 93هزار تن از سطح حدود 26هزار هکتار جایگاه دوم را به‌خود اختصاص داده‌ایم. همچنین میانگین تولید در واحد سطح استان تقریبا 2 برابر استان کرمان است و شهرستان‌های مه‌ولات، خوشاب، بردسکن به‌ترتیب بیشترین سطح زیرکشت پسته خراسان رضوی را به خود اختصاص داده‌اند.

توسعه 75هزار هکتار باغ پسته در طی 2 دهه

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در ادامه به تشریح اقدامات برای توسعه کشت پسته پرداخت وگفت:باتوجه‌ به مزیت‌های نسبی محصولات باغی به‌خصوص پسته و زعفران از جمله نیاز آبی کم‌تر در مقایسه با سایر محصولات و تحمل محدودیت‌های آبی و خاکی و از طرفی صادراتی بودن محصولات مذکور باعث شده در طی 20سال گذشته از سطح زیر کشت محصولات زراعی استان حدود 22هزار هکتار کاهش یافته و حدود 170هزار هکتار به محصولات باغی اضافه شود که 57هزار هکتار آن مربوط به توسعه کشت پسته بوده است.

نادری ادامه داد: باتوجه‌به شرایط فعلی به‌واسطه محدودیت‌های منابع آبی استان و از طرفی ضرورت تولید محصولات اساسی و راهبردی از جمله گندم، جو، علوفه و... توسعه کشت پسته در برنامه‌های سازمان و این مدیریت نیست و تمام فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی، عملیاتی و آموزش و تحقیق و ترویج بر روی افزایش راندمان تولید در واحد سطح به‌منظور افزایش بهره‌وری متمرکز شده است.

ظرفیت حدود 90 هزار شغل در باغات پسته استان

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در پاسخ به پتانسیل اشتغال‌زایی پسته در استان گفت: محصول پسته به‌ازای هر 1.2 تا 1.5 هکتار یک نفر روز اشتغال‌زایی دارد که با احتساب  121هزار هکتار سطح زیر کشت میزان اشتغال‌زایی این محصول در استان حدود 90هزار نفر برآورد می‌گردد

نادری در خصوص ارزآوری صنعت پسته‌ در خراسان رضوی خاطرنشان کرد: برابر آخرین آمار منتشر شده ارزش ناخالص محصولات باغی استان 41 درصد محصولات زراعی 19درصد، محصولات دامی 39درصد و شیلات حدود 1درصد است؛ در این بین محصول پسته حدود 45درصد ارزش ناخالص محصولات باغی استان را به‌خود اختصاص داده و براساس آمار صادرات استان در سال 1401میزان 13057تن پسته به ارزش حدود 78میلیون دلار از گمرکات استان صادر شده. به‌جرأت می‌توان گفت محصول پسته حدود 13درصد ارزش صادراتی محصولات بخش کشاورزی و 5.2درصد از کل ارزش صادرات استان را به خود اختصاص داده است.

وی با بیان این مطلب که برندینگ پسته خراسان رضوی همیشه مغفول مانده و در نتیجه سود مستقیم از درآمد پسته نصیب کشاورزان بومی نمی‌شود افزود: بخش قابل‌توجهی از محصول پسته استان از طریق سایر مبادی صادراتی در دیگر استان‌های کشور از جمله کرمان، تهران و سمنان انجام می‌شود.

پسته‌داران مایکوتوکسین‌ها را جدی بگیرند

اما  مشکل بزرگ‌تر در صادرات پسته استان عدم‌ توجه‌به استانداردهای به‌روز کشورهای مقصد است در همین راستا مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در خصوص راه‌حل این معضل بیان کرد: از مهم‌ترین مشکلات فعلی که آینده صادرات محصول پسته استان و حتی کشور را با مخاطره جدی مواجه می‌کند، موضوع وضع استانداردهای اجباری اکثر کشورها در خصوص میزان انواع مایکوتوکسین‌ها از جمله آفلاتوکسین در پسته و همچنین میزان باقیمانده سموم است؛ درصورتیکه می‌خواهیم بازارهای صادراتی خود را حفظ کنیم می‌بایست تمامی پسته‌کاران استان در خصوص فرآیند برداشت و فرآوری محصول پسته به‌منظور کاهش میزان آفلاتوکسین و در مرحله داشت با رعایت اصول سمپاشی و استفاده بهینه از سموم و توصیه به دستوالعمل‌های سازمان جهاد کشاورزی توجه جدی مبذول داشته باشند. در همین راستا دریافت شناسه 11و 16رقمی QR برای تولید‌کنندگانی که می‌خواهند محصول تولیدی خود را صادر کنند از موارد الزامی است.

پسته خراسان مانند زعفران محصولی استراتژیک است

شرایط ارتقاء کیفیت پسته در استان تنها محدود به فعالیت‌های جهاد کشاورزی نمی‌شود.در حقیقت مسئولان محلی باید با شناخت ظرفیت‌های کلیدی باغداری و تغییر اقلیم نگاهی آینده‌نگرانه به محصولاتی همچون پسته و زعفران داشته باشند. رویکرد و تلاش مسئولان محلی است که با مطالبه منطقه‌ای به‌ فعال‌سازی ظرفیت‌های نهادهای حمایتی همچون جهاد جهت داده و آن را به جریانی مستمر و اثربخش تبدیل می‌کند. هرچند شواهد نشان می‌دهد این انگیزه در برخی مدیران شهرستانی وجود دارد؛ ولی باید گفت توازن بخشی به آن نیز هنر مدیران کلان استان است.

به‌عنوان مثال شهرستان مه‌ولات نقش مهمی در تولید پسته خراسان دارد؛ اما نقش مطالبه‌گری مسئولان آن در حمایت از پسته‌کاران هوشمندانه و پررنگ دیده نمی‌شود.

محمد ملازاده عضو شورای شهر فیض‌آباد در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم در تشریح وضعیت پسته مه‌ولات اظهارداشت: اصل پسته خراسان از فیض‌آیاد مه‌ولات است. قدمت نخستین پسته‌کاری در این منطقه به بیش از 60سال قبل باز می‌گردد که البته به‌صورت حرفه‌ای نبوده و در حد تعداد 20تا 30درخت انجام شده است. اما امروز بیش از 480حلقه چاه موتور داریم که 450حلقه چاه در حوزه پسته‌کاری فعالیت می‌کنند.

پسته سفید بادامی مه‌ولات در کشور کم‌نظیر است

وی افزود:‌ پسته سفید بادامی در منطقه داریم که در نوع خود منحصربه‌فرد در کشور است و به جرات می‌توان گفت حتی در کرمان نیز وجود ندارد. در کرمان بیشتر روی پسته کله‌قوچی و فندقی کار می‌کنند و رقم‌های دیگر مانند پسته اکبری نیز در سطح کم‌تری در منطقه وجود دارد.

کاهش 70درصدی محصول به‌دلیل محدودیت مصرف برق و آب

عضو شورای شهر مه‌ولات در پاسخ به مشکلات توسعه پسته عنوان کرد: یکی از مشکلات مهم عدم حمایت مناسب است به عنوان مثال کمبود آب و برق بر بخش کشاورزی فشار وارد می‌کند. اعلام کردند روزی 4 ساعت در کشاورزی خاموشی داشته باشید. با کاهش مصرف آب دوره 24روز آب باغات به دوره 45روزه تبدیل شده و همین امر باعث افت کیفیت محصول  و بروز عوارضی مانند پوکی محصول شد تا حدی که 70درصد محصول ما کاهش پیدا کرد. البته مشکل اصلی خشک‌سالی است؛ چرا که هم اکنون آب چاه‌‌موتورها تا 50درصد کاهش پیدا کرده است. به دلیل همین کم‌آبی هر کشاورز مجبور می‌شود 1 تا 2 هکتار از زمین را بدون آبیاری رها کند تا بتواند بقیه زراعت و کشت خود را حفظ کند.

ملازاده خاطرنشان کرد: پسته محصول استراتژیک و ارز‌آور است و نباید از کنار کاهش تولید آن به راحتی گذشت اینجاست که تسهیلات کم‌بهره برای ایجاد شبکه آبیاری تحت فشار یا آبیاری زیرسطحی می‌تواند در حل معضلات کم‌آبی بسیار موثر باشد.

رهبری آینده پسته خراسان در کجا خواهد بود؟

جالب است که چندی پیش در بردسکن همایش ملی پسته برگزار شد ولی گویی پسته‌کاران مه‌ولات از این قافله جا ماندند. درنظر بگیرید که بردسکن حدود 15سال است وارد پسته‌کاری شده و همایش ملی پسته برگزار می‌کند؛ اما در مه‌ولات، به‌عنوان مهد پسته خراسان هنوز همایشی برگزار نشده است. البته خبرهایی است که مسئولان محلی تلاش می‌کنند یک همایش پسته در مه‌ولات نیز برگزار کنند؛ ولی این کار با وجود سابقه مه‌ولات، اهمیت سرعت عمل در بازار و استفاده از فرصت‌ها، مانند نوشدارو پس از مرگ سهراب است.از سویی بردسکن تلاش می‌کند نقش رهبری آینده پسته در استان را برعهده بگیرد.

علی دهقان‌زاده، فرماندار بردسکن در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم درباره وضعیت باغات پسته اظهارداشت: در شهرستان بردسکن 14هزار هکتار سطح زیر کشت داریم و 16هزار تن نیز آخرین برداشت محصول بوده. باتوجه‌به شعار سال اگر در سطح شهرستان بتوانیم کنترل تورم را رقم بزنیم باید رشد تولید را افزایش دهیم. از این نظر برای صادرات پسته بردسکن برنامهٰ ویژه‌ای داریم و برای اولین بار همایش ملی پسته در شهرستان بردسکن نیز برگزار شد که به‌جرات می‌توان گفت در خراسان بزرگ و استان‌های همجوار همایشی در این سطح نداشتیم. از مهم‌ترین اهداف بلند مدت همایش نیز ایجاد صنایع فرآوری، قطع دست دلالان و ورود و جذب تجار و بازرگانان به حوزه اقتصادی شهرستان است.

هدف‌گذاری رشد40 درصدی صادرات پسته بردسکن

دهقان‌زاده در خصوص ویژگی پسته بردسکن و پتانسیل صادرات آن بیان کرد: محصول بسته بردسکن از نوع فندقی و بسیار مغذی با کیفیت است و حتی در خاور دور و فرانسه نیز به گواه تاجران از استقبال خوبی برخوردار است. امیدواریم با اتفاقاتی خوبی که در حوزه دیپلماسی خلیج فارس در حال رخ دادن است بتوانیم در سال‌های آینده در حوزه صادرات و ارزآوری کشور گام‌های مثبتی را برداریم. هم اکنون نیز 60 درصد حجم تولید پسته منطقه صادر می‌شود، بنابراین هدف‌گذاری ما رساندن این ظرفیت به 90تا 100 درصد است. گردش مالی برداشت پسته بردسکن نیز در حدود 7 هزار میلیارد تومان است.

وی ادامه داد: از نظر تولید پسته نیز قطب تولید پسته در شرق کشور به‌شمار می‌رویم و بسته به گونه، مقام اول یا دوم را در کشت و برداشت داریم. مثلا در نوع پسته فندقی رتبه اول و در نوع پسته احمدی نهایتاً مقام دوم هستیم.

فرماندار بردسکن در خصوص عوارض خام‌فروشی و صادرات پسته و برنامه برای رفع آن گفت: ما باید از خام فروشی پسته جلوگیری کنیم و با جذب تجار و صاحبان صنایع فرآوری و حجم انبوه تولید پسته وارد فاز جدیدی از برندینگ و بسته‌بندی شویم. این ضعف مهمی در اقتصاد کشاورزی در سطح کشور است و محصولات با ارزشی مانند خرما، پسته، کشمش، زعفران و زرشک این وضعیت را دارند. 

شهرک‌های صنعتی بستر رشد شرکت‌های فرآوری محصولات کشاورزی و باغی

معاون استاندار خراسان رضوی تصریح کرد: در حال ایجاد یک شهرک صنعتی برای ترغیب بخش خصوصی هستیم، منتهی برای فعالیت در مقیاس کارگاهی. نکته مهم این رویکرد کاهش هزینه سرمایه‌گذار برای شروع فعالیت است. درواقع از این طریق آورده سرمایه‌گذار صرف زمین، ساخت‌وساز نمی‌شود و حجم عمده آورده آنها در گردش سرمایه به کار گرفته می‌شود.  تجربه ثابت شده 50درصد یک آورده 100میلیاردی صرف تهیه زمین، انشعابات و غیره شده و با کاهش حجم سرمایه، نرخ شکست فعالیت اقتصادی رشد پیدا می‌کند. به خصوص در زمان بحران‌های اقتصادی که نمونه‌ بارز آن استمداد این بنگاه‌ها از بانک‌ها و استفاده از تسهیلات دولتی است. در همین شهرک نیز ظرفیت بخش خصوصی را به کار گرفتیم که البته با موافقت شرکت شهرک‌های صنعتی استان شکل گرفته و به‌زودی احداث آن را شروع خواهیم کرد و رونقی در حوزه فعالیت اقتصاد کارگاهی و صنایع کوچک شکل می‌گیرد.

دهقان‌زاده درباره حمایت از کشاورزان برای تولید بهتر پسته نیز گفت: تلاش ما بر این است که کشاورز ما به‌لحاظ علمی در سطح قابل قبولی باشد. درعین‌حال ما در بحث کشاورزی دچار کمبود آب هستیم. مزیت پسته این است که بعد از سال سوم نیاز به آب کمتری پیدا می‌کند و در دوره‌های 25 و چه بسا ماهانه، نیاز به آب پیدا خواهد کرد. البته ما آبیاری زیرسطحی را نیز در دستور کار قرار دادیم که به این معنا است که لوله انتقال آب در حدود نیم متر زیر زمین جای‌گذاری می‌شود. برخی روستاها پایلوت این کار را انجام دادند و نتیجه خوب بوده است؛ در عین‌ حال با بنیاد برکت نیز در حال رایزنی هستیم تا به کشاورزان کمک کند همچنین ایجاد یک تعاونی مستقل با مشارکت صددرصدی کشاورزان در حوزه صنعت پسته شکل گیرد.

اختصاص 50درصد شهرک صنعتی جدید بردسکن به صنعت پسته

دهقان‌زاده در باره حمایت از سرمایه‌گذاران در منطقه و صنعت پسته بیان‌کرد: ما برنامه داریم 50درصد شهرک صنعتی جدید را به پسته و صنایع مرتبط آن که فعالیت‌هایی مانند شستشو، فراوری، بسته‌بندی و غیره هستند اختصاص دهیم. در همین راستا تمام ظرفیت شهرستان برای حمایت از صادرات محصولات فرآوری و برندینگ پسته فندقی بردسکن بسیج می‌شوند تا بالاترین نرخ جذب و حمایت از سرمایه‌گذاران را داشته باشیم و کشاورزان با دانش روز و تجار با ایده‌های جدیدی و با حمایت ویژه همه نهادها بتوانند صنعت پسته بردسکن را متحول  کنند.

اگرچه به نظر می‌رسد پسته هنوز هم با وجود قیمت بالا تنها در مهمانی‌ها و اعیاد خاص لب خندان خود را به ما نشان می‌دهد؛ ولی باید در نظر داشت ارزآوری این محصول کلیدی در استان خراسان به تنهایی می‌تواند بسیاری از عقب‌ماندگی‌ها در حوزه باغداری را رفع کند. درعین‌حال پسته خراسان در منطقه آسیای میانه می‌تواند با برندینگ مناسب به سرعت جایگاه ممتازی پیدا کند و حتی در توسعه دیپلماسی اقتصادی نقش مهم ایفا کند؛ البته اگر مسئولان ما فراموش نکنند با سبقت ‌جویی به جای رقابت با هم می‌توانند لب کشاورزانی خراسانی را همچون پسته ایرانی خندان کنند.

انتهای پیام/282/.