هشدار عراقچی به شورای امنیت درباره سوءاستفاده 3 کشور اروپایی از قطعنامه برجام
- اخبار بین الملل
- اخبار دیپلماسی ایران
- 29 تير 1404 - 21:16
به گزارش خبرگزاری تسنیم، سیدعباس عراقچی نوشت: در نامهای خطاب به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد، رئیس شورای امنیت، خانم کایا کالاس نماینده عالی اتحادیه اروپا، و اعضای شورای امنیت سازمان ملل، دلایل خود را تشریح کردم که چرا سه کشور اروپایی از هیچگونه مشروعیت حقوقی، سیاسی و اخلاقی برای فعالسازی سازوکارهای برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت (مصوب 2015) برخوردار نیستند.
سه کشور اروپایی (E3) با اقدامات و اظهارات خود ـ از جمله حمایت سیاسی و مادی از تجاوز نظامی غیرقانونی و غیرموجه اخیر رژیم اسرائیل و ایالات متحده؛ نقض اصول بنیادین برجام؛ و همچنین قصور مستمر و طولانیمدت در عمل به تعهداتشان ـ عملاً جایگاه خود را بهعنوان «شرکتکننده» در برجام از دست دادهاند، ازاینرو، هرگونه تلاش آنان برای احیای قطعنامههای لغوشده شورای امنیت، بیاعتبار و از نظر حقوقی باطل است.
ایران در واکنش به خروج یکجانبه ایالات متحده از برجام، ابتدا تمامی سازوکارهای حلوفصل اختلافات مندرج در توافق را بهطور کامل طی کرد و سپس بهتدریج، اقدامات جبرانی خود را مطابق با بند 36 برجام آغاز نمود، در این مسیر، ایران تلاشهای گستردهای انجام داد تا سایر اعضای باقیمانده در توافق را متقاعد به بازگشت به تعهداتشان کند، با این حال، سه کشور اروپایی (E3) نهتنها به تعهدات خود پایبند نماندند، بلکه بهطور فعال در اجرای سیاست موسوم به «فشار حداکثری» آمریکا مشارکت کردند و اخیراً نیز در تجاوز نظامی علیه مردم ما نقش داشتهاند، بازیگرانی با چنین سابقهای، هرگز نمیتوانند ادعای «حُسننیت» داشته باشند.
سه کشور اروپایی نمیتوانند و نباید اجازه یابند با سوءاستفاده از قطعنامهای که خود به آن پایبند نبودهاند، اعتبار شورای امنیت سازمان ملل را زیر سؤال ببرند. آنها باید به همان توصیهای عمل کنند که خود در نامه 20 اوت 2020 به ایالات متحده ارائه کردند: «اینکه باید از هر اقدامی که موجب تعمیق شکافها در شورای امنیت شود یا تأثیر منفی جدی بر عملکرد آن داشته باشد، خودداری کنند.»
همانطور که در نامهام تأکید کردهام؛ ایران نشان داده است که توان مقابله با هرگونه [تهاجم وحشیانه یا بهاصطلاح خودشان] «کار کثیف» ناشی از توهم را دارد، اما همواره آمادگی داشته است که به دیپلماسی معنادار و مبتنی بر حسننیت، پاسخ متقابل دهد.»
متن نامه وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بهشرح زیر است:
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
عالیجناب
با توجه به ادعاهای اخیر فرانسه، آلمان و بریتانیا (3) مبنی بر حفظ حق ادعایی خود برای فعالسازی مکانیسم حلوفصل اختلاف (DRM) تحت بندهای 36 و 37 برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یا بندهای 11 تا 13 قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد و اعمال مجدد قطعنامههای پیشین شورای امنیت که پیشتر خاتمه یافته بودند این نامه را بهمنظور جلب توجه شما به مجموعهای از اظهارات و اقدامات E3 که نقض صریح تعهدات آنها تحت قطعنامه 2231 شورای امنیت (2015) برجام و بهطورکلی حقوق بینالملل محسوب میشود خطاب به شما نگاشتهام.
با عنایت به اینکه برجام کشورهای امضاکننده را نه بهعنوان طرفها بلکه بهعنوان «مشارکتکنندگان» معرفی میکند که این نشاندهنده ماهیت این توافق بهعنوان یک برنامه اقدام و نه یک معاهده است، وضعیت مشارکتکنندگی شرایطی پویاست که منوط به پایبندی همراه با حسننیت از جمله ایفای نقش مستمر در اجرای مفاد توافق میباشد با توجه به اینکه اقدامات و مواضع اتخاذشده توسط E3 بهطور بنیادین با مشارکت در برجام ناسازگار است هرگونه توسل به مکانیسم حلوفصل اختلاف (DRM) یا تدابیر جبرانی باطل و بیاعتبار است.
متأسفانه همین رفتار غیرقانونی در اظهارات اتحادیه اروپا نیز بهواسطه نماینده عالی اتحادیه اروپا برای امور خارجه و سیاست امنیتی که بهعنوان هماهنگکننده برجام عمل میکند مشهود بوده است، این روند نگرانکننده که تجلی آشکاری از رفتار همراه سوءنیت با هدف محروم کردن جمهوری اسلامی ایران از حقوق خود تحت معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) است با اظهارنظرهایی همراه شده است که از قصد سوءاستفاده از مکانیزمهای پیشبینیشده در قطعنامه 2231 (2015) و برجام برای اعمال مجدد قطعنامههایی که توسط قطعنامه 2231 (2015) خاتمه یافته بودند، حکایت دارند.
همان گونه که در مکاتبات متعدد از جمله نامه مورخ 20 ژوئیه 2021 و پیوستهای آن (75/968/A S/669/2021) که توسط وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی ایران خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد نگاشته شده تشریح گردیده است، بهدلایل متعدد، حقوقی رویهای و ماهوی ٣٤ اتحادیه اروپا بهطور قانونی نمیتوانند به مکانیسم حلوفصل اختلاف (DRM) تحت برجام یا قطعنامه 2231 متوسل شوند.
همانطور که در مکاتبات رسمی مورخ 25 ژوئن 2019، 17 ژوئیه 2019، 29 ژانویه 2020 و 10 مارس 2020 تأکید شده است، ایران پیشتر مکانیسم حلوفصل اختلاف تحت بند 36 را جهت رسیدگی به عدماجرای اساسی تعهدات فعال و آن را بهطور کامل طی کرده است و ازاینرو هرگونه توسل بعدی توسط E3 اتحادیه اروپا غیر قابل پذیرش است.
1. تکمیل فرآیند حقوقی و رویهای بند 36 برجام
بهدنبال خروج غیرقانونی ایالات متحده از توافق و اعمال مجدد تحریمها جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 10 مه 2018 مکانیسم حلوفصل اختلاف (DRM) را تحت بند 36 برجام بهطور رسمی فعال نمود. اگرچه ایران حق داشت بلافاصله از اجرای تعهدات خود دست بکشد اما با حسننیت عمل نموده تدابیر جبرانی خود را به تعویق انداخت تا به E3 اتحادیه اروپا برای انجام تعهداتشان فرصت داده باشد، این مدارا بهطور مبسوط در نامههای ارسالشده به هماهنگکننده برجام مستند شده است که در آنها ایران مکرراً موارد قصور E3 اتحادیه اروپا را مشخص کرده است.
نامه 6 نوامبر 2018: ایران شکایات خود را در خصوص عدمانجام تعهدات توسط ٣٤ اتحادیه اروپا تشریح و تصریح نمود که علیرغم خروج ایالات متحده ٣٤ اتحادیه اروپا همچنان تعهد مستقلی برای حراست از منافع اقتصادی ایران دارند عدم انجام این تعهدات بهویژه در مورد کانالهای عادی بانکی و مالی منجر به تضعیف سودمندی توافق شده بود.
نامه 8 مه 2019: ایران رسماً به هماهنگکننده اطلاع داد که فرآیندهای DRM را به اتمام رسانده و تدابیر جبرانی خود را آغاز خواهد کرد. علیرغم تشکیل چندین نشست کمیسیون مشترک برای بررسی نقض تعهدات توسط E3 اتحادیه اروپا و آمریکا هیچ یک از نگرانیهای اساسی ایران نظیر احیای کانالهای تجاری و مالی ضروری برطرف نشد.
در مکاتبات بعدی ـ از جمله نامههای 25 ژوئن 2019 و 29 ژانویه 2020 ـ تصریح شد که ایران نهتنها چندین بار با حسننیت بند 36 را فعال کرده بلکه درخواست جلسات وزیران برای بررسی ادامه عدمانجام تعهدات توسط اتحادیه اروپا را نیز مطرح نموده است. ایران که در این خصوص حتی از الزامات برجام نیز فراتر رفته بود، تأکید میکند که هرگونه تلاش جدید E3 اتحادیه اروپا برای فعالسازی همین بند مغایر با اصول بنیادین انصاف و حسننیت مندرج در برجام و حقوق بینالملل است.
2. عدمصلاحیت حقوقی ٣٤ برای فعالسازی مکانیسمهای برجام
یک امر تثبیتشده در حقوق بینالملل این است که طرفی که در ایفای تعهدات خود قصور داشته نمیتواند از مزایای همان توافقی که نقض کرده است بهرهمند شود، دیوان بینالمللی دادگستری (IC) در نظریه مشورتی نامیبیا (1971) عنوان کرده است که طرفی که تعهدات خود را انکار نموده یا اجرا نمیکند، نمیتواند ادعای حفظ حقوقی را داشته باشد که مدعی است از آن رابطه ناشی میشود».
الف) عدمانجام تعهدات توسط E3 اتحادیه اروپایی در مکاتبات متعدد بهویژه نامههای خطاب به هماهنگکننده کمیسیون مشترک برجام مانند نامههای 17 ژوئیه 2019 و 10 مارس 2020 ایران موارد متعدد نقض تعهدات توسط E3 اتحادیه اروپا را برشمرد از جمله عدم حفظ آثار رفع تحریمهای مقرر ذیل بندهای 3، 4 و 5 پیوست دوم برجام؛ عدم ایجاد هرگونه مکانیسم عملی برای محافظت از فعالان اقتصادی اروپایی در برابر تحریمهای ثانویه آمریکا و تلاشهای ناکافی برای تداوم تجارت قانونی با ایران این تخلفات جبراننشده مبانی حقوقی E برای فعالسازی DRM را تضعیف میکند.
ب) قطعنامه 2231 شورای امنیت (2015)؛ این قطعنامه برجام را تأیید کرده و بهدقت مکانیسمی چندمرحلهای برای جلوگیری از اعمال مجدد تحریمها بهصورت خودسرانه و غیرقانونی طراحی کرده است. فعالسازی DRM در عین نادیده انگاشتن شکایتهای مستند ایران از عدمانجام تعهدات، مغایر با هدف این قطعنامه در تضمین پایبندی متوازن و توأم با حسننیت همه طرفها است.
3. تلاشهای توأم با حسننیت ایران و عدمانجام تعهدات توسط E3
ایران پس از خروج آمریکا بیش از یک سال صبر و مدارا نشان داد و تنها پس از آن بهتدریج تدابیر جبرانی خود را مطابق بند 36 برجام اجرا کرد، همان گونه که در نامه 25 ژوئن 2019 تشریح شده است، ایران تنها پس از درخواستهای مکرر برای اقدام مؤثر از سوی E3 اتحادیه اروپا تدابیر جبرانی را به اجرا گذاشت، این تلاشها از جمله شامل موارد زیر بود:
الف) برگزاری جلسات در سطح وزیران؛ ایران درخواست تشکیل فوری کمیسیون مشترک برجام را برای بررسی تأثیر تحریمهای آمریکا و کوتاهیهای VE اتحادیه اروپا در تأمین منافع اقتصادی مورد انتظار برای مردم ایران ارائه کرد. اگرچه در 6 ژوئیه و 24 سپتامبر 2018 بیانیههایی صادر شد اما E3 اتحادیه اروپا اقدامات وعده دادهشده مانند تسهیل صادرات نفت و عادیسازی روابط بانکی را محقق نکردند.
ب) ارائه مدارک دقیق از عدمانجام تعهدات؛ نامههای ایران بارها به مواردی اشاره کردهاند که در آنها E3 بهجای اجرای تعهدات مستقل خود سیاستهای خود را با کمپین فشار حداکثری آمریکا هماهنگ کردند،
این مغایرت با تعهدات بهویژه زمانی مشهودتر شد که بانکها و مؤسسات مالی از بازار ایران خارج شدند یا خدمات خود را محدود کردند که این نشان میداد منافع اقتصادی وعده دادهشده در برجام محقق نشده است.
(ج) درخواست گفتوگو در نامه مورخ 10 مارس 2020 بار دیگر بر تمایل ایران برای ادامه گفتوگوها در هر سطحی بهمنظور بازگشت از تدابیر جبرانی که بهطور قانونی و در انطباق کامل با بند 36 برجام اتخاذ شده بود، تأکید شد، با این حال E3 همچنان به اشاره به «توافق بهتر یا چارچوب بلندمدتتر» که فراتر از محدوده برجام بوده و با زمانبندیهای مذاکرهشده در سال 2015 و مندرج در قطعنامه 2231 شورای امنیت در تضاد بود، ادامه داد.
با توجه به نکات فوق بهوضوح مشخص است:
1. ایران فرآیند DRM را تکمیل نموده است جمهوری اسلامی ایران کلیه مراحل مندرج در بند 36 برجام را با حسننیت آغاز نموده و به پایان رسانده است. ایران که هیچ تاوان متناسبی دریافت نکرده بود، تنها پس از مکاتبات گسترده، جلسات وزیران و اخطارهای رسمی تدابیر جبرانی متناسبی را آغاز کرد. هرگونه تلاش بعدی TE برای بازگشایی یا دستکاری همین مکانیسم غیر قابل پذیرش است.
2. E3 فاقد صلاحیت حقوقی است؛ از آنجا که E3 اتحادیه اروپا خود به تعهدات کلیدی از جمله تسهیل تجارت عادی، جلوگیری از اثرات فراسرزمینی تحریمهای آمریکا و عمل به وعدههای دادهشده در بیانیههای وزیران در سال 2018 پایبند نبودهاند فاقد صلاحیت لازم برای فعالسازی مکانیسم DRM علیه ایران هستند.
3. سوءاستفاده از فرآیند تلاش برای فعالسازی بازگشت فوری تحریمها در این شرایط، با نادیده گرفتن واقعیتهای مستقر و مکاتبات قبلی مصداق سوءاستفاده از فرآیند است که جامعه بینالمللی باید آن را رد کند.
در هفتههای اخیر E3 اتحادیه اروپا بهصراحت تجاوزات بدون تحریک و بیپروای رژیم اسرائیل و متعاقباً آمریکا را ـ که درست در میانه مذاکرات هستهای بین ایران و ایالات متحده رخ داد ـ علیه تأسیسات هستهای تحت پادمانهای آژانس و مناطق مسکونی که منجر به کشتار تعداد بیشماری از زنان و کودکان و همچنین قتل همراه با خونسردی دانشمندان و فرماندهان نظامی خارج از خدمت شد، تأیید نموده، مورد حمایت قرار داده و فعالانه به آن کمک نمودهاند، این اقدامات همگی نقض صریح حقوق بینالملل هستند و رهبران E3 در این جنایات جنگی شریک هستند، اقدامات و اظهارات کشورهای E3 که بهطور خلاصه در زیر توضیح داده شده است، آنها را به معاونین این جنایات جنگی تبدیل کرده و هر ادعایی را مبنی بر حسننیت و تعهد به قطعنامه 2231 شورای امنیت (2015) و برجام بیاساس و غلط ساخته است.
اظهارات شرمآور مرتس صدراعظم آلمان در تاریخ 17 ژوئن 2025 مبنی بر اینکه "این کار کثیفی است که اسرائیل برای همه ما انجام میدهد." اقراری واضح به تقصیر و مشارکت آلمان و دیگر رهبران E3 در این اقدام تجاوزکارانه است،
به همین ترتیب فرانسه و بریتانیا نیز بهجای محکومیت تجاوز این رژیم علیه مردم ایران که تنها در بازه زمانی 13 ژوئن تا 24 ژوئن 2025 جان بیش از 1000 نفر را گرفت با طرح ادعای «حق دفاع اسرائیل» از حملات تحریکنشده علیه ایران حمایت کردند. این کشورها همچنین با تأمین تسلیحات و مهمات برای متجاوز، به حمله رژیم اسرائیل کمک مستقیم کردهاند، فرانسه صراحتاً به ارائه کمکهای نظامی مستقیم به این رژیم اعتراف کرده است، چنانچه در اظهارات وزیر دفاع این کشور سباستین لکورنو در تاریخ 25 ژوئن 2025 مشهود است که با بیان اینکه ارتش فرانسه با استفاده از جنگندهها و موشکهای سطح به هوا کمتر از ده پهپاد را سرنگون کرده است، به همدستی در دفاع از متجاوز و ممانعت از اعمال حق دفاع مشروع ایران اقرار کرد.
این الگوی کمکهای مادی حمایت علنی و هماهنگی عملیاتی با یک حمله نظامی خارجی علیه تأسیسات تحت پادمان ایران، فراتر از جانبداری دیپلماتیک بوده و بهمعنی معاونت مستقیم در تجاوز غیرقانونی است، این اقدامات نهتنها باقیمانده اعتبار E3 بهعنوان مشارکتکنندگان با حسننیت را از بین برده بلکه موجب تغییر اساسی در شرایطی شده است که برجام تحت آن منعقد گردید، کلّیت چارچوب تعهدات و انتظارات متقابلی که زمانی پایههای این توافق را تشکیل میداد با همسویی E3 با سیاستهایی که هدفشان برچیدن قهری برنامه صلحآمیز هستهای ایران از طریق روشهای فراقضایی است، در هم شکسته است.
حتی اتحادیه اروپا بهعنوان هماهنگکننده برجام نیز با زیر سؤال بردن حقوق قانونی ایران و درخواست «توقف برنامه هستهای ایران» همانگونه که کایا کالاس نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی در 1 ژوئیه 2025 بیان کرد از تعهدات خود تخطی کرده است.
این اقرارها E3 را نسبت به پرداخت غرامت و جبران خسارت به ایران مسئول نموده و هرگونه مبنای حقوقی، اخلاقی یا سیاسی را برای فعالسازی فرصتطلبانه مکانیسم حلوفصل اختلاف از آنها سلب میکند، در حقیقت، رهبران E3 باید بهعنوان متهمان معاونت در جنایات جنگی در محاکم کیفری بینالمللی پاسخگو باشند، نهاینکه در شورای امنیت سازمان ملل متحد بهعنوان مدعی ظاهر شوند.
اظهارات نفرتانگیز وزرای خارجه گروه هفت ـ که شامل وزرای خارجه E3 نیز میشود ـ در تاریخ 1 ژوئیه 2025 مبنی بر اینکه؛ «ما... از ایران میخواهیم از بازسازی فعالیتهای غنیسازی غیرموجه خود خودداری کند.» بهوضوح نشان میدهد که E3 با رد پایهایترین اصل برجام ـ یعنی غنیسازی ایران ـ و مشارکت فعال در تخریب خطرناک آن از طریق یک جنگ تجاوزکارانه تحریکنشده درست در میانه مذاکرات دیپلماتیک عملاً از نقش خود بهعنوان مشارکتکنندگان در «برجام» کنارهگیری کردهاند.
بدون تردید دلایل محکمی وجود دارد که E3 اتحادیه اروپا را از هرگونه مبنای توأم با حسننیت تحت برجام و قطعنامه 2231 محروم میکند و بنابراین از نظر حقوقی در موضعی نیستند که بتوانند بهشکلی ناموجه و با سوءنیت آشکار به مکانیسمهای برجام متوسل شوند، بر اساس مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، این توافق اعضای خود را نه بهعنوان طرفها بهمفهوم سنتی معاهده بلکه بهعنوان «مشارکتکنندگان» معرفی میکند، این عنوان صرفاً یک تفاوت معنایی نیست بلکه بازتاب یک مفهوم کارکردی است، مشارکتکنندگی یک وضعیت ثابت نیست که یک بار برای همیشه به دست آمده باشد بلکه شرایطی پویاست که منوط به تعهد مستمر، پایبندی با حسننیت و التزام پایدار به هدف و منظور توافق میباشد، E3 ـ متشکل از فرانسه، آلمان و بریتانیا ـ در انحرافی آشکار از این الزامات در سالهای اخیر و بهویژه در ماههای گذشته مواضعی اتخاذ کرده و اقداماتی انجام دادهاند که اساساً با مسئولیتها و شرایط لازم برای شرکتکنندگان برجام ناسازگار است.
با توجه به موارد فوق بهوضوح مشخص است که از آنجا که ایران بهطور قانونی و قطعی فرآیند DRM را مطابق بند 36 به اتمام رسانده است و از آنجا که E3 خود از انجام تعهداتشان پس از خروج آمریکا قصور کردهاند؛ بهطور فعال از تجاوز رژیم اسرائیل علیه تأسیسات هستهای تحت حفاظت ایران حمایت، مشارکت و حتی صراحتاً به همدستی در آن اعتراف کردهاند و نهایتاً با رد ارکان اساسی توافق در اظهارات اخیر خود عملاً از وضعیت مشارکتکنندگی در برجام خارج شدهاند، هرگونه توسل به مکانیسم DRM توسط این کشورها از نظر حقوقی بیاساس، از نظر اخلاقی نادرست و از نظر سیاسی خطرناک است و خود به خود تهدیدی برای صلح و امنیت بینالمللی محسوب میشود.
عالیجناب،
E3 نمیتوانند و نباید اجازه داشته باشند که با سوءاستفاده از قطعنامهای که خود به آن پایبند نبودهاند، اعتبار شورای امنیت سازمان ملل را تضعیف کنند، ایران از ایالات متحده و E3 اتحادیه اروپا ـ که در عمل هر ادعایی نسبت به وضعیت مشارکتکنندگی در برجام را ترک کردهاند ـ میخواهد که اقدامات غیرقانونی خود را از جمله تجاوز آشکار ـ در نقض برجام و حقوق بینالملل ـ متوقف کنند و غرامت خسارات جانی و مالی شدیدی را که بهدلیل خروج غیرقانونی آمریکا و عدمانجام تعهدات E3 اتحادیه اروپا تحت قطعنامه 2231 همراه با مشارکت فعال آنها در اقدام تجاوزکارانه رژیم اسرائیل علیه ایران تحمیل شده است پرداخت نمایند، پس از یک دهه سوءنیت در عدماجرای هر یک از تعهدات فردی و جمعی تحت برجام و قطعنامه 2231، ایالات متحده و E3 اتحادیه اروپا باید تضمینهای عینی نیز به ایران و جامعه بینالمللی ارائه دهند که در آینده از چنین اقدامات غیرقانونی و بیپروایی خودداری خواهند کرد.
جمهوری اسلامی ایران در عین اینکه ثابت نموده است که قادر به شکست هرگونه «کار کثیف» متوهمانه است، اما همواره برای پاسخ متقابل به دیپلماسی معنادار با حسننیت نیز آماده بوده است.
قدردان خواهم بود اگر این نامه بهعنوان سند مجمع عمومی و شورای امنیت توزیع گردد.
عالیجناب
احترامات فائقه اینجانب را پذیرا باشید.
سید عباس عراقچی
وزیر امور خارجه
جناب آقای آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد
سرکار خانم عصیم افتخار احمد رئیس شورای امنیت ملل متحد
سرکار خانم کایا کالاس نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی و هماهنگکننده کمیسیون مشترک برجام
اعضای محترم شورای امنیت ملل متحد
انتهای پیام/+