حجت‌الاسلام علی جنتی، پژوهشگر حلقه اجتهادی فقه الاجتماع مدرسه عالی فقاهت آستان قدس رضوی، در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، در تبیین علت استواری امام راحل در سال‌های مبارزاتی و تبعید، ابتدا فرازی از بیانات رهبر معظم انقلاب در بیست و دومین سالگرد رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در سال 1390 را یادآور شد و بیان کرد: رهبر معظم انقلاب فرمودند که «مکتب امام یک مجموعه کامل برآمده از اسلامیت؛ شامل معنویت، عقلانیت و عدالت است، عقلانیت و خرد امام او را به این نتیجه رسانده بود که کمترین انعطاف و عقب‌نشینی در مقابل دشمن به پیشروی دشمن می‌انجامد.»

وی به مکتب امام در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اشاره کرد و افزود: با توجه به بیانات حکیمانه‌ رهبر معظم انقلاب، در تبیین «مکتب امام» که آن را مجموعه‌ای کامل اسلامیت متشکل از «معنویت، عقلانیت و عدالت» می‌دانند، می‌توان تجلی «اراده‌ پولادین» امام خمینی(ره) در عرصه‌ مبارزه و دفاع از ارزش‌های اسلام را به شکلی عمیق‌تر تحلیل کرد. بُعد عقلانی مکتب امام راحل، بسیار ممتاز و برجسته است و می‌توان گفت که این صلابت و اراده امام، تنها یک صفت روحی و درونی نبود، بلکه تجلّی عینی «عقلانیت» مکتب ایشان بود و براساس این بینش «کمترین انعطاف و عقب‌نشینی در مقابل دشمن، به پیشروی دشمن می‌انجامد».

استاد حوزه و دانشگاه، مبنای اقتدار در نظام جمهوری اسلامی را امتداد عقلانیت مکتب امام عنوان و اظهار کرد: چنین عقلانیتی در امام خمینی(ره)، مبنای نظام جمهوری اسلامی شد و طبق فرموده رهبر انقلاب «مبنای اقتدار در جمهوری اسلامی یک مبنای «عقلانیتی» است»؛ از این رو این نگاه عقلانیتی، کلید فهم استراتژی مبارزاتی امام خمینی(ره) در مواجهه با تهدیدها و حیله‌های رژیم پهلوی است.

وی عقلانیت استراتژیک را از اولین محور کلیدی مقابله با استعمار معرفی و ابراز کرد: عقلانیت استراتژیک به‌جای عاطفه‌گرایی کورکورانه است که امام خمینی(ره) با بینش توحیدی و شناخت اسلام و خردورزی عمیق خود به این نتیجه استراتژیک رسیده بود که نظام پهلوی، فاقد مشروعیت ذاتی است و بر پایه‌ زور و وابستگی بنا شده است؛ بنابراین هرگونه سازش و انعطاف، تنها به معنی تقویت رژیم و تضعیف اسلام، روحیه و عزم دینی، هویت ایمانی و بینش توحیدی ملت ایران تفسیر می‌شد، از این رو ایشان حتی در اوج فشارها، مانند پس از واقعه 15 خرداد 1342 یا در طول تبعید، حاضر به هیچ‌گونه مماشات و عقب‌نشینی در اصول نشدند زیرا به خوبی می‌دانستند که این کار، دشمن را جری‌تر می‌کند.

حجت‌الاسلام جنتی با اشاره به محور دوم که حفظ اصول و انعطاف در تاکتیک برای مدیریت بحران بود، عنوان کرد: اراده‌ پولادین امام به این معنا نبود که در تاکتیک‌ها انعطاف‌ناپذیر باشند؛ برعکس، عقلانیت ایشان باعث می‌شد بحران‌ها را مدیریت کنند و در روش‌ها و ابزار مبارزه، هوشمندی به‌خرج دهند، برای مثال؛ تبعید را به فرصت تبدیل کردند و در زمانی که ایشان را به ترکیه، عراق و سپس نوفل‌لوشاتو تبعید کردند، امام راحل آنجا را تبدیل به پایگاهی برای ارتباط گسترده‌تر با جهان و روشنگری درباره‌ ماهیت رژیم پهلوی کردند. همچنین می‌توان به رهبری ایشان از راه دور هم اشاره کرد که با ارسال نوارهای سخنرانی، صدور اعلامیه و نامه‌های سرگشاده، جریان مبارزه را به‌طور مستمر و پیوسته هدایت می‌کردند و مانع از انشقاق و انحراف نهضت می‌شدند. این خود نشانه‌ مدیریت بحران با اراده‌ای استوار بود.

نسخه غربزده‌ها مبنای مردمسالاری را زیر پا می‌گذارد

وی سومین محور را شناخت دقیق دشمن و پاسخ قاطع در خنثی‌سازی توطئه‌ها ذکر کرد و بیان داشت: رژیم پهلوی برای شکستن قیام مردم و انزوای امام، از حیله‌های مختلفی استفاده می‌کرد؛ از پیشنهادهای مصالحه دروغین گرفته تا تهدید به جان ایشان و ایجاد تفرقه در صفوف مبارزان؛ اما عقلانیت و درایت امام، توطئه‌های دشمن را خنثی می‌کرد. ایشان هیچ‌گاه فریب اصلاحات ظاهری رژیم را نخوردند و همواره بر سرنگونی کامل نظام شاهنشاهی تأکید داشتند. پاسخ قاطع ایشان به طرح‌های «آشتی ملی» یا «فضای باز سیاسی» رژیم، نمونه‌ای بارز از این اراده‌ پولادین بود.

پژوهشگر فقه الاجتماع، از تزریق روحیه استقامت به امت به‌عنوان چهارمین محور یاد کرد و عنوان داشت: اراده‌ رهبر، به اراده‌ ملت منتقل می‌شود، صلابت و عدم انعطاف امام در برابر دشمن، این پیام را به مردم می‌داد که پیروزی نهایی ممکن است. اگر رهبر نهضت در سخت‌ترین شرایط تسلیم نمی‌شود، پس مردم نیز می‌توانند و باید استقامت کنند. این نگرش، روحیه‌ ایثار و پایداری را در جامعه تقویت کرد و در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید؛ بنابراین، اراده‌ پولادین امام خمینی(ره) در میدان عمل، ترکیبی از عزم و اراده‌ راسخ مبتنی بر ایمان از یک سو، و خردمندی و عقلانیت استراتژیک از سوی دیگر بود. همان‌طور که رهبر معظم انقلاب اشاره فرمودند، امام به این حکم عقلانی رسیده بود که در برابر دشمن متجاوز و غاصب، هرگونه انعطاف، مساوی با شکست است. این همان عاملی بود که ایشان را در مدیریت بحران‌های سخت، مانند دوران تبعید 15 ساله، موفق کرد و مسیر را برای «نجات انسانیت» و پیروزی نهضت اسلامی هموار ساخت.

وی با اشاره به فصل جدید مبارزات امام با تبعید ایشان به نجف، ابراز داشت: امام(ره) پس از تبعید از ترکیه به عراق فصل جدید و بسیار مهمی از مبارزات خودشان را در شهر نجف آغاز کردند. اگرچه رژیم پهلوی امیدوار بود ایشان در نجف منزوی شود و تصور می‌کرد با تبعید امام به نجف، ایشان تحت الشعاع مراجع بزرگ آنجا قرار می‌گیرند؛ اما امام نه تنها منزوی نشدند بلکه مرحوم آیت‌الله فاضل استرآبادی از شاگردان امام راحل، درباره ورود امام خمینی به نجف و استقبال از ایشان می‌گوید که در یکی‌ از جلسات‌ درس‌ مرحوم‌ آقای‌ مستنبط‌ که‌ عصرها برگزار می‌شد، بودیم‌ که‌ حجت‌‌الاسلام‌ آقای‌ شیخ ‌عباسعلی‌ عمید زنجانی‌ خبر ورود امام‌ به‌ عراق را به‌ آن‌ جلسه‌ داد و حوزه‌‌ علمیه نجف‌ جهت ‌استقبال‌ از امام‌ تعطیل‌ شد. لذا آنچه رژیم به دنبال آن بود محقق نشد و امام خمینی با استفاده از فضای نسبی نجف، پایگاه بین‌المللی برای نهضت ایجاد کردند و تبعید را به یک سنگر جدید تبدیل نمودند و با تدبیری حکیمانه، فعالیت‌هایی را پایه‌گذاری کردند که نهضت اسلامی را تقویت کرد و گسترش داد.

حجت‌الاسلام جنتی دو مسأله را پایه و اساس استراتژی هوشمندانه و بلندمدت امام خمینی در نجف عنوان کرد و گفت: امام راحل در اولین مرحله حرکت خود را از اعتراض مستقیم به بنیانگذاری عمیق تغییر داد بخاطر اینکه ایشان دریافتند که در فضای آن زمان، سخن گفتن صرف از قیام نتیجه‌بخش نیست؛ بنابراین کار را از نقطه‌ای آغاز کردند که سال‌ها قبل در قم پایه‌ریزی کرده بودند و آن هم تشکیل حکومت اسلامی بود لذا با شروع درس خارج فقه در مسجد شیخ اعظم انصاری در نجف با عنوان ولایت فقیه مبانی حکومت اسلامی را تبیین کردند. مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین فردوسی‌پوراز شاگردان امام نقل می‌کنند که امام اجازه نمی‌دادند کسی درس‌ها را ضبط کند یا دوربین عکاسی بیاورد تا یک شب حجت‌الاسلام غروی که در دفتر امام کار می‌کردند، برای ما پیغام فرستادند که امام فرموده‌اند فردا ضبط بیاورید. ما خیلی تعجب کردیم؛ چون امام همیشه با این کار به شدت مخالفت می‌کردند. در خانه ضبط بزرگی داشتم که آن را از کویت برایم آورده بودند، آن را به جلسه درس بردم و امام بحث ولایت فقیه را شروع کردند.

وی در ادامه به مسأله اصلاح تدریجی شرایط و تربیت نیروی انسانی متعهد و کارآمد اشاره کرد و اظهار داشت: نیروی متعهد و کارآمد، سنگ بنای اصلی تشکیل هر نظام پایدار و به ویژه نظامی با آرمان‌های بلند اسلامی است. حضرت امام(ره) با بینش عمیق خود، این ضرورت استراتژیک را به خوبی درک کرده بودند و تربیت چنین نیروهایی را در اولویت برنامه‌های خود قرار دادند. امام خمینی(ره) به‌خوبی نشان دادند که تعمیق باورهای دینی و تقویت مبانی فکری، لازمه مبارزه سیاسی پایدار است. تدریس فقه و اصول در کنار تبیین ولایت فقیه، در واقع مسلح کردن نهضت به پشتوانه نظری و تئوریک لازم برای اداره کشور بود. این دوره حضور در نجف، نقش بسیار حیاتی در آماده‌سازی فکری، تشکیلاتی و نیروی انسانی برای پیروزی نهایی انقلاب اسلامی ایفا کرد؛ لذا انسان‌هایی عالم و مجاهد تربیت کردند که هم به مبانی اسلام عمیقا باور و علم داشتند و هم دارای روحیه مبارزاتی و جهاد در همه عرصه‌های جبهه انقلاب بودند.

استاد حوزه و دانشگاه معتقد است که ورود امام به نجف یکی از الطاف خداوند متعال است چرا که به نوعی کوته‌بینی و خطای محاسباتی دشمن و رژیم پهلوی باعث شد نجف از یک تبعیدگاه، به یک سنگر بزرگ دینی و مبارزاتی تبدیل شود. از طرفی در آن زمان نجف، پایتخت فکری جهان شیعه و میزبان بسیاری از مراجع، علما، طلاب و زائران از سراسر جهان بود و فضای نسبتا باز علمی داشت. به گفته شاگردان امام، بعد از حضور ایشان در نجف بسیاری از علما به دیدار ایشان می‌رفتند و امام هم ملتزم بودند که به دیدار آنها پاسخ دهند و لذا ایشان هم به ملاقات علما می‌رفتند و یک ارتباط نزدیک و توأم با احترام و مراودات علمی شکل گرفته بود.

وی به خاطره‌ای از آیت الله فاضل استرآبادی اشاره کرد و افزود: به گفته آیت‌الله فاضل استرآبادی، افکار انقلابی‌ امام‌ خمینی در نجف‌ بسیار مؤثر بود. طرز تفکری‌ که‌ بر حوزه‌‌ نجف‌ و علما و فضلای‌ آن‌ حاکم‌ بود، کاملاً با فضای‌ ایران‌ و روحانیت‌ آن تفاوت داشت. بنده‌ که‌ شاگرد چهل‌ساله‌‌ مکتب‌ نجف‌ هستم‌ و تمام‌ درس‌هایم‌ را در آنجا گذراندم‌، عرض‌ می‌کنم‌ که‌ بسیاری‌ از فعالیت‌های‌ انقلابی‌ در نجف‌ شرعاً ممنوع‌ بود. طرز تفکر ما این‌گونه‌ بود؛ اما امام‌ آمد و ما را برگرداند و به‌ ما باوراند که‌ افکار و اقدامات‌ انقلابی‌ نه‌ تنها ممنوع‌ نیست،‌ بلکه‌ وظیفه‌‌ و واجب‌ شرعی‌ است. اگرچه تمام فعالیت‌ها تحت نظر رژیم بعث عراق بود اما حرمت اماکن مقدس و مراجع، تا حدی امکان فعالیت به امام می‌داد. امام می‌توانستند به طور نسبتاً پایدار به تدریس و تربیت شاگردان و ارسال پیام و اعلامیه ادامه دهند؛ امری که در یک کشور غیرمذهبی ممکن نبود.

حجت‌الاسلام جنتی در پایان گفت: از طرفی قرار گرفتن امام در کنار مراجع بزرگ تقلید مانند آیت‌الله خویی، آیت الله حکیم، آیت الله شاهرودی و... جایگاه ایشان را به عنوان یک مرجع مبارز تثبیت می‌کرد. شهر نجف هم به دلیل نزدیکی جغرافیایی و روابط گسترده مذهبی، درگاهی به ایران بود و طلاب و بازرگانان به راحتی بین دو کشور تردد داشتند و نقش پیک‌های ارتباطی را ایفا می‌کردند. نوارهای سخنرانی و اعلامیه‌های امام از این مسیر به سرعت در ایران تکثیر و توزیع می‌شد، به بیان دیگر، موقعیت مذهبی نجف، بلندگویی طبیعی و بسیار اثرگذار در اختیار امام قرار داد که هیچ رسانه و ابزار ارتباطی دیگری در آن زمان قادر به رقابت با آن نبود. این عامل، شتاب نهایی انقلاب اسلامی را شدت بخشید.

خبرنگار: احمد ساعدی

انتهای پیام/