به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، وقتی در جام جهانی فوتبال سال 2022 میلادی در قطر، رجب طیب اردوغان و عبدالفتاح سیسی با میانجیگری امیر قطر، با هم دست دادند، مسیر جدیدی در روابط طرفین شروع شد. این مسیر، حالا به سطح همکاری‌های دفاعی و امنیتی رسیده و مقامات آنکارا امیدوارند از سویی با فروش محصولات صنایع دفاعی خود به مصر و از دیگر سو با رزمایش‌های مشترک، بخشی از موازنه در شرق مدیترانه را تغییر دهند.

از دید آنکارا، همکاری در زمینه صنایع دفاعی با مصر از دو جهت شایان توجه است: اول از منظر منافع متقابل. دوم از منظر پیچیدگی‌های منطقه‌ای و تاثیر آن بر موازنه قدرت در شرق مدیترانه و بخشی از شمال آفریقا.

از منظر منافع متقابل، ترکیه در سال‌های اخیر در بخش صادرات دفاعی فعال شده و فناوری پهپادها، سامانه‌های کنترل و نظارت و تجهیزات جنگ الکترونیک را توسعه داده است. مصر نیز نیاز دارد نیروهای مسلح خود را مدرن کند و مقداری از وابستگی به کشورهای غربی و روسیه و چین را کاهش دهد و شرکای جدیدی پیدا کند.

از دید تحلیلگران شورای آتلانتیک، ترکیه و مصر به عنوان دو کشور مهم و با جمعیت بالا و شمار فراوان نیروهای مسلح، ظرفیت همکاری بالایی دارند. اما در این میان، با چالش‌هایی نظیر منافع متفاوت در لیبی، رقابت در دریای مدیترانه و رویکرد متفاوت به آمریکا و روسیه مواجه هستند.

از دید شورای آتلانتیک، ترکیه در زمینه صنایع دفاعی، خود را در مقام صادرکننده فناوری دفاعی و مصر را به عنوان شریک بالقوه در تولید و انتقال فناوری می‌داند. اما تبدیل این همکاری به یک «محور دفاعی راهبردی» مستلزم زمان، سازوکارهای مؤثر، اعتماد متقابل و ثبات منطقه‌ای است.

از قاتل و دیکتاتور تا جناب رئیس جمهور

پس از سقوط دولت محمد مرسی در مصر و پیروزی کودتا به رهبری عبدالفتاح سیسی، اردوغان برای مدتی طولانی، در تمام سخنرانی‌های میدانی خود، به تندی به سیسی حمله می‌کرد و او را قاتل و دیکتاتور می‌نامید. اما بر اساس مشی عملگرایانه اردوغان و چرخش‌های ناگهانی او، حالا ترکیه و مصر روابط پویایی دارند.

همکاری بین سرویس‌های اطلاعاتی و ارتش‌های ترکیه و مصر از یک سو و تلاش برای دستیابی به توافق‌های جدید دریایی از دیگر سو، پروژه‌ای است که اندیشکده «SETAV» به عنوان یکی از مراکز فکری و مطالعاتی تحت امر حزب حاکم ترکیه، آن را مهم و حیاتی تلقی کرده است.

احمد علمدار از تحلیلگران این مرکز، بر این باور است که «روابط میان ‌ترکیه و ‌مصر طی چند سال اخیر از مرحله عادی‌سازی دیپلماتیک فراتر رفته و به سطح همکاری راهبردی رسیده است». 

به گفته علمدار، «ترکیه و مصر در حوزه‌های هوافضا و دفاعی به‌ویژه صنایع هوایی، سامانه‌های موشکی، پهپادها و سامانه نظارت-کنترل، سیاست‌های موازی دارند. به این معنی که ترکیه به‌دنبال افزایش صادرات و کشف بازار جدید است و مصر به‌دنبال کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان قبلی است».

همچنین جان آجون از دیگر تحلیلگران همان اندیشکده بر وجوه «میدانی» همکاری تأکید کرده و می‌گوید: «رابطه ترکیه-مصر را باید در چارچوب چالش‌ها و منافع مشترک دید و تهدیدات منطقه‌ای، امنیت دریایی، تحولات لیبی، دریای سرخ و موضوعات زیرمجموعه انرژی را به عنوان ملزومات یک دوران نوین بین آنکارا و قاهره توصیف کرد. در نتیجه ترکیه صرفاً به دنبال فروش دستاوردهای دفاعی به مصر نیست و هدف اصلی مذاکرات، حرکت در مسیر تولید مشترک، انتقال فناوری و تدوین نهادهای مشترک مانند شوراهای همکاری صنعتی است».

جمعی از کارشناسان «سازمان صنایع دفاعی ترکیه» زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری این کشور، در حال تدوین دستور کاری برای ایجاد «شورای مشترک صنایع ‌دفاعی ترکیه-مصر» و تعریف ساز و کار تأمین مالی و تحقیق و توسعه مشترک هستند. مساله اینجاست که ترکیه در این حوزه، به دنبال طراحی الگو و مدلی از همکاری منطقه‌ای است که در تاریخ روابط آنکارا – قاهره، سابقه نداشته است.

رفعت اُنجل از دیگر تحلیلگران دفاعی ترکیه، معتقد است که رسیدن به رابطه‌ای در سطح همکاری راهبردی بین ترکیه و مصر دور از ذهن نیست. اما با وجود چشم‌انداز مثبت، ساختارهای نهادی، اعتماد متقابل و ثبات منطقه‌ای هنوز به میزانی نیست که بتوان تضمین کرد این همکاری بی‌وقفه ادامه یابد. او معتقد است که طرفین برای رسیدن به شرایط ایده آل، گفتگوهای طولانی را ادامه دهند.

همچنین تونچ دمیرتاش، بر اساس تاثیرگذاری این رابطه بر آفریقا و دریای سرخ، چنین استدلال می‌کند که همکاری ترکیه و مصر در زمینه صنایع دفاعی می‌تواند دریچه‌ای برای ورود ترکیه به بازار آفریقا باشد و مصر می‌تواند به واسطه سهم و موقعیت خود در آفریقا، شریک راهبردی ترکیه باشد. اما از سوی دیگر، همزمان هشدار می‌دهد که «منطقه آفریقا بسیار پیچیده است: تنش‌ها، انسدادها، منابع محدود و رقابت بین بازیگران فرامنطقه‌ای می‌توانند این راه را دشوار کنند».

سیبل دوز از تحلیلگران مطالعات دفاعی ترکیه می‌گوید: «موضوعاتی مانند تحولات لیبی، فعالیت اخوان المسلمین و برخی اختلافات سیاسی دیگر، مدت‌ها روابط آنکارا- قاهره را تحت تاثیر قرار داد. اما حالا این رابطه وارد فاز جدیدی شده است. چرا که با لحاظ کردن شرایط منطقه‌ای از جمله بحران اوکراین، تنش اسرائیل-فلسطین و تحولات آفریقا، بازی تغییر کرده و مصر به دنبال تامین‌کننده جدید و ترکیه نیز در حال کشف بازار جدید است. در نتیجه این تلاقی منافع، فرصت را برای ارتقای همکاری فراهم کرده است. با این حال، نمی‌توان همه چیز را در مدت زمانی کوتاه پیش برد و برای تبدیل رابطه به یک همکاری راهبردی واقعی، اعتمادسازی بیشتر و سرمایه‌گذاری بلندمدت لازم است».

صهیونیست‌ها چه می‌گویند؟

یکی از موضوعات و چالش‌های مهم در توسعه روابط دفاعی و امنیتی بین ترکیه و مصر، نوع واکنش و رویکرد رژیم صهیونیستی است. تا اینجای کار، می‌توان گفت، رسانه‌ها و تحلیلگران اسرائیلی همکاری دفاعی ترکیه و مصر را با نگرانی پیگیری می‌کنند.

تحلیلگران سرویس جاسوسی موساد، رزمایش دریایی مشترک میان ترکیه و مصر را به عنوان یک علامت و نشانه «هشدار دهنده» قلمداد می‌کنند که ممکن است مقدمه‌ای برای جابه‌جایی موازنه قدرت منطقه‌ای علیه منافع امنیتی رژیم صهیونیستی باشد.

از دید موساد، ممکن است مصر با این همکاری به سمت کاهش فشار اهرم امنیتی اسرائیل در سینا و مرز با غزه حرکت کند و ترکیه نیز از این موقعیت برای افزایش تاثیرگذاری منطقه‌ای خود بهره ببرد.

در همین حال، مسئله مهم دیگر برای اسرائیل، امنیت دریایی شرق مدیترانه و مسیرهای آن است.با این حال، تحلیلگران رژیم، به این جمعبندی رسیده‌اند که رویارویی مستقیم نه با مصر و نه با ترکیه، سناریوی معقولی نیست.

البته رژیم صهیونیستی در این پرونده، نیم نگاهی به نظرات آمریکا نیز دارد. چرا که در هر حال، از نگاه واشنگتن، مصر یکی از متحدان مهم منطقه‌ای به شمار می‌رود و لوید آستین وزیر دفاع سابق آمریکا، همکاری دفاعی با مصر را به عنوان ستون اساسی پایبندی واشنگتن به حفظ ثبات منطقه می‌دانست و در دوران دولت ترامپ نیز، روابط بین آمریکا و مصر در سطح بالایی ادامه دارد.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که حالا علاوه بر صنایع دفاعی ترکیه، بخش‌هایی مانند نساجی و پوشاک نیز، مصر را به عنوان یک بازار مصرف بزرگ و در عین حال بازار نیروی کاری ارزان قلمداد می‌کنند و در طول یک و نیم سال اخیر، تعداد قابل توجهی از واحدهای تولیدی بزرگ از صنایع نساجی و پوشالک ترکیه به مصر منتقل شده‌اند. اما در حوزه صنایع دفاعی، مصر انتظار دارد که همکاری، از حالت قراردادی مرسوم به حالت «زنجیره ارزش مشترک» تبدیل شود. یعنی مصر در تولید، مونتاژ و فن‌آوری شریک شود و خریدار صرف نباشد.
انتهای پیام/